فارس، کرمان، بزرگان (م)

فارس، کرمان، بزرگان، مجدالاسلام کرمانی

شیخ احمد حجه الاسلام از روحانیون سیاسی مسلک تجدد طلب بود که در تهیه مقدمات جنبش مشروطیت ایران نقش، حضور و فعالیت مشخص داشته است. وی از افراد خاندان افشار زند است و نسبش به خاندانقلی بیک افشار می رسد. مجدالاسلام در سال 128 ه.ق/ 1871 م. در کرمان متولد شد. تحصیلات خود را در کرمان و اصفهان گذرانید تا به درجه اجتهاد رسید. در اصفهان به همراه ملک المتکلمین و سیدجمال الدین واعظ مدرسه ای برای اطفال تأسیس کرد که دوامی نیافت. او با روزنامه های فارسی که در اکثر شهرهای عربی و هندوستان منتشر می شد رابطه پیدا کرد و چون شاهزاده ظل السلطان حاکم وقت اصفهان او را می آزرد به تهران گریخت و در آنجا با ادیب الممالک فراهانی در نگارش نامه  ادب شرکت نمود و چون حرکات و افکار او موجب بدگمانی عین الدوله و شاه شد، در سال 1324 ه.ق/ 1906 م به همراهی حاج میرزا حسن رشدیه و میرزا آقا اصفهانی دستگیر و مدتی به مشهد و سپس به کلات نادر تبعید شد. این واقع در 24 ربیع الثانی سال 1324 ه.ق/ 1906 م. برابر با 1285 ه.ش/ 1906 م. اتفاق افتاد. پس از آن در تهران روزنامه  ندای وطن و محاکمات را منتشر و با روزنامه های الجمال و کشکول همکاری نمود. پس از شکست محمد علیشاه از آزادیخواهان مدتی در باغشاه زندانی بود و پس حکم 5 سال حبس در کلات درباره اش صادر گردید. او سرانجام از کارهای سیاسی دست کشید و به کرمان رفت و شروع به نوشتن تاریخ و بقیه سفرنامه اش نمود. مدتی بعد از طرف دولت به ریاست فرهنگ کرمان برگزیده شد و پس از یک سال از این سمت که اولین و آخرین شغل دولتی او بود کناره گرفت و در سال 1302 ه.ق/ 1884 م. درگذشت. از جمله آثار او منظومه شهر خاموشان یا اوضاع عدلیه است که  در سال 1308 ه.ق/ 1349 ه.ش/ 1930 م در نود صفحه به چاپ رسیده است.

کردی، 348- 347: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، مجد الدین کرمانی

شیخ مجدالدین فضل الدین عبدالحمید یکی از دانشمندان قرن های ششم و هفتم هجری و کسانی است که کتابی در شرح مشکلات و ضبط الفاظ کتاب تاریخ یمینی اثر عتبی مورخ و شاعر دربار غزنویان نوشته است و نام آن را جوامع الفقر و الوامع الفکر نهاده و در سال 611 ه.ق/ 1214 م. از تألیفات آن فراغت یافته است. این کتاب در یک مجلد در بروسه ترکیه موجود است. مجدالدین کرمانی در سال 630 ه.ق/ 1232 م وفات یافته است.

کردی، 348: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محرابی کرمانی

نام او سعید و تخلصش محرابی معروف به خطیب است. وی به شش پشت به شیخ برهان الدین باخزری معروف به شیخ زاده پسر شیخ العالم می رسد. او در نیمه دوم قرن نهم و نیمه اول قرن دهم هجری می زیسته است. وی کتابی دارد به نام تذکره الاولیاء یا مزارات کرمان که در سال 925 ه.ق/ 1519 م. آن را به پایان رسانیده است. این کتاب مشحون است از مبالغات و مسامحات بسیار و موضوع آن شرح حال و کرامات عرفای کرمان است.

کردی، 350- 348: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد باقر سیرجانی

نام و نسب کامل او شیخ محمد باقر پسر محمد اسماعیل تاجر یزید سیرجانی کرمانی است. ظاهراً او از فضلای شیعه در اواخر روزگار قاجاریه و شاگرد سید محمد کاظم یزدی بوده و لقب سلطان العلما داشته است. او چند کتاب در موضوعات فقهی و کلامی نوشته است که عبارتند از:

1- جواهر الارشاد: این کتاب فارسی است و در باب حرمت تراشیدن که از جمله مسائل مورد اختلاف فقهی است، نوشته است. این کتاب در 1323 ه.ق/ 1905 م. به همراه تفریظ سید نجم الحسن و سید محمد باقر بن ابی الحسن کشمیری و سید ناصر حسین و سید محمد حسین ملقب به علی قبله به چاپ رسیده است.

2- جواهر القوانین فی اصول الدین.

3- مسئوال و جواب.

4- جواهر الایمان فی ترجمه تفسیر القرآن.

کردی، 350: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن ابراهیم سیرجانی

کنیه ی او ابوعبدالله است. وی از ادیبان و شاعران عربی سرای قرن چهارم و پنجم هجری بوده است. اصل او گویا از سیرجان که از شهرهای معظم کرمان بوده است می باشد، ولی در شهرهای مختلف دنیای اسلام به سیاحت و تعلم و تعلیم اشتغال داشته است که روایاتی از قول او در شهرهای شیراز گرگان روایت شده است. وی از شاگردان و مصاحبان و یاران نزدیک ابوالفتح بستی کاتب و ادیب معروف قرن چهارم بوده است. بستی خود از سرآمدن نثر و نظم و بلاغت جندی وزیر سلطان ناصرالدین سبکتکین غزنوی بوده است. ابن عساکر اشعار فراوانی از زبان ابوعبدالله کرمانی به نقل از ابوالفتح بستی آورده است. او همچنین برخی جملات ادیبانه و حکیمانه را از بستی روایت کرده است.

کردی، 356- 350: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن ابی المحاسن

ابوالعلاء محمد بن ابی المحاسن بن ابی الفتح کرمانی از دانشمندان قرن ششم هجری است و کتابی در علم قرائت و تفسیر قرآن به نام نفاتیح الاغانی فی القرائات و المعانی نگاشته است. این کتاب حجمی کوچک داشته و به ترتیب سوره های قرآن نوشته شده است. ابوالعلاء کرمانی در سال 563 ه.ق/ 1167 م. از نوشتن آن فارغ شده است.

کردی، 356: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن ابی المفاخر کرمانی

امام رکن الدین ابوبکر محمد بن ابی المفاخر بن عبدالرشید کرمانی از پیشوایان مذهب حنفی بوده است. او کتابی به نام جواهر الفتاوی نگاشته و در آن متذکر شده که بر کتاب فتاوای ابوالفضل کرمانی دست یافته و از جمال الدین یزدی پرسش های بسیاری را پاسخ خواسته است. پس از فتواهای پیشوایان بخارا و ماورالنهر و خراسان و کرمان چیزهایی به آن افزوده و کتاب را به شش باب تقسیم کرده است:

باب اول: فتاوای رکن الدین ابوالفضل کرمانی،

باب دوم: فتاوای جمال الدین یزدی،

باب سوم: فتاواین عطاء بن حمزه سعدی،

باب چهارم: فتاوای نجم الدین عمر سقی،

باب پنجم: فتاوای مجدالشریعه ابومحمد سلیمان بن حسن کرمانی،

باب ششم: فتاوای پیشوایان متأخر تا همعصران خود او با ذکر نام هر یک.

کردی، 1356: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن ابی بکر خبیصی

کنیه، لقب و نام و نسب کامل او ابوبکر شمس الدین محمد بن ابی بک بن محرز بن محمد خبیصی است. در منابع، بیشتر از او با عنوان «خبیصی» یاد شده است. شهرت او بیشتر در زمینه صرف و نحو و ادب عربی است. او جمله نام آوران عرصه ی نحو عربی در قرن هشتم هجری بوده و از جمله شاحان کتاب معروف کافیه در نحو از ابن حاجب نحوی مالکی است و لذا خبیصی بیشتر به عنوان شارح کافیه معروف است نام این کتاب اموشح فی شرح الکافیه لابن الحاجب است.

کردی، 357: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن ایطغان گرمسیری

لقب او شمس الدین بود و ظاهراً در اواخر قرن ششم می زیسته و تا اوایل قرن هفتم نیز حیات داشته است. زیرا عوفی از او به گونه ای یادکرده که گویی به تازگی درگذشته و فاصله ای با زمان او نداشته است. از زندگی او اطلاع اندکی در دست است. از گفته های عوفی بر می آید که وی مردی عارف بوده و در هرات می زیسته و شیخ خانقاه سلطان بوده و شیخ او معین الدین صفار بوده است. بنا به گفته ی عوفی او چند کتاب شعر در بیان حقیقت و روش طریقت سروده است. از غزلیات او نیز دو نمونه نقل کرده، اما از این همه، تنها «مصباح الارواح» باقی مانده است. مصباح الاراواح را فروزانفر تصحیح نمود و پس از درگذشت وی در خرداد 1349 ه.ش/ 1967 م. به همراه تعلیقات ناتمامش از سوی انتشارات دانشگاه تهران منتشر شد. این مثنوی 64 صفحه و دارای 126 بیت است. نسخه ای از کتاب مصباح الارواح در ایاصوفیای ترکیه و نسخه ای دیگر در کتابخانه ی آستان قدس رضوی موجود است.

کردی، 362- 361: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن بحر نرماشیری

کنیه و نام و نسب ابوالحسین محمد بن بحر بن سهل شیبانی رهنی است. او را در انتساب به چهار شهر و سرزمین رهنی، کرمانی، نرماشیری و سیستانی و در انتساب به قبیله ی عرب بنی شیبان، شیبانی می نامند. از تاریخ تولد رهنی اطلاع دقیقی در دست نداریم ولی وفات او را ابن حجر عسقلانی پیش از سال 330 ه.ق/ 941 م. ضبط کرده است. شیخ آغابزرگ طهرانی و شیخ جعفر سبحانی بدون ذکر مأخذ مرگ او را حدود سال 340 ه.ق/ 951 م نگاشته اند. سالهای نخستین زندگی ابوالحسین همزمان با حکومت یعقوب بن لیث صفار بر سیستان و کرمان بوده است و صفاریان چندان قدرت یافتند که در سال 276 ه.ق/ 889 م. عبیدالله بن عبدالله بن طاهر به نیابت از عمر و بن لیث عهده دار امور شرطه بغداد شد. ابوالحسین رهنی را به عنوان یک محدث، فقیه، متکلم، مفسر و عالم به اخبار می شناسند. قطعاً پایه اصلی این علوم صرف و نحو و ادبیات عرب بوده است. یکی از بارزترین ویژگی های آثار رهنی، غلبه رنگ و بوی ادبی بر آن است. به عنوان مثال خاطره ای که ابوالفضل شیبانی از رهنی درباره زیارت آرامگاه کاظمین در مقابر قریش بغداد آورده است، سرشار از زیبایی های ادبی است. آثار رهنی :1- مجلس الرهنی: شامل دروس و سخنرانیهای او درمجالس درس و وعظ بوده است. 2- المساواه و المقابله  3- کتاب التقوی 4- اثبات الامامه 5- البرهان السدید من عون المدید  6- مقدمات علم القرآن  7- کتاب القلائد در مورد مسائل مورد اختلاف  8- الادلائل علی غل القبائل.

کردی، 371- 362: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن عبدالرشید

نام و نسب کامل او ابوبکر رکن الدین محمد بن عبدالرشید بن نصر بن محمد بن ابراهیم بن اسحاق کرمانی حنفی است. او کتاب زهره الانوار را در علم حدیث به نگارش آورده است.

کردی، 380: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن عبدالله کرمانی

کنیه و نام ونسب کامل او شیخ ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن محمد بن موسی بکری کرمانی است. او همچنین به ابوعبدالله نحوی الغوی کرمانی نیز مشهور است. وی از دانشمندان قرن سوم و چهارم هجری به شمار می آید. آوازه، دانش و چیره دستی او عمدتاً در زمینه نحو و لغت عربی و نیز خطاطی بوده است. تا آنجا که از زندگی او می دانیم، شغل وی نیز وراقی و کتابت بوده و خط او ملح رغبت عامه بوده است و با گرفتن مزد رواقی و خطاطی می کرده است. کرمانی از شاگردان ثعلب، نحوی معروف بوده و بر او قرائت کرده و دو مکتب نحوی کوفه و بصره را با یکدیگر ادغام کرده است. او همچنین با ادیب و لغوی مشهور هم عصر خود ابن درید گفتگو های علمی و مجادله نموده است. او تألیفاتی و آثاری نیز در زمینه ی نحو و لغت دارد که در بعضی منابع از آنها نقل قول های فراوانی شده است. این کتابها عبارتند از:

1- الموجز فی النحو

2- کتاب النحو

3- الجامع فی اللغه.

کردی، 381- 380: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن عیسی ماهانی

کنیه اش ابوعبدالله است و معمولاً او را به ماهان کرمان منسوب می دانند. او از علمای اصحاب اعداد و مهندسان یعنی دانایان به علم هندسه در قرن سوم هجری بوده است. از زندگی او آگاهی درستی در دست نیست، ولی با مراجعه به مدارک موجود می توان دریافت که وی در حدود سال 210 ه.ق/ 825 م در ماهان متولد شده و در سال 275 ه.ق/ 888 م زندگی را بدورد گفته و در بغداد می زیسته است. ابن یونس در زیج حاکمی از رصدهای زیر که ماهانی از سال 239 ه.ق/ 852 م تا 251 ه.ق/ 865 م انجام داده نام برده و آنها را مورد استفاده قرار داده است: رصد خسوف سال 239 ه.ق/ 853 م.، رصد خسوف سال 240 ه.ق/ 854 م، رصد خسوف سال 252 ه.ق/ 866 م، رصد کسوف 252 ه.ق/ 866 م، رصا قِران زهره و عطارد در سال 244 ه.ق/ 858 م، رصد قران زهره و مریخ در سال 250 ه.ق/ 864 م. حکیم عمر خیام در کتاب جبر و مقابله خود از ماهانی نام برده است. از جمله کتاب های او می توان به این آثار اشاره کرد:

1- رساله ای در عروس کواکب.

2- رساله ای در نسبت تحت عنوان در رساله فی للمشکل فی النسبه یا کتاب النسبه.

3- تفسیر مقاله هم از کتاب اقلیدس.

کردی، 388- 387: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد بن مصطفی کرمانی

وی از علمای حنفی مذهب بود و شرحی بر کتاب احادیث الاربعین نگاشته است.

کردی، 389: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد جعفر خراسانی کرمانی

وی پسر محمد طاهر اصفهانی و از علمای شیعه در قرن دوازدهم هجری بوده است. در 1080 ه.ق/ 1669 متولد شده و در 1175 ه.ق/ 1761 م. از دنیا رفته است. از جمله آثار او می توان به این کتابها اشاره کرد:

1- رسالۀ فی المواعظ و الاخلاق.

2- آداب السلوک مع الرفقه فی السفر.

3- اکلیل المنهج.

4- مسائل ایادی سبأ.

5- گوهر مراد.

6- التباشیر.

کردی، 393- 392: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد جواد بن محمد علی کرمانی

ادیب، شاعر، نحوی و متکلم شیعه است، از آثار او به تکمله الفیه ابن مالک، تلخیص انوار الربیع، کتاب فی الرد علی اعجاز المسیح لغلام احمد القادیانی و مجموعه شعریه بالعربیه و الفارسیه و الترکیه می باشد.

کردی، 394- 393: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد خان کرمانی

حاج شیخ محمد خان پسر محمد کریم خان و از خاندان ظهیرالدوله قاجار در 19 محرم الحرام سال 1263 ه.ق/ 184م. در کرمان متولد شد. پدرش رئیس و پیشوای طایفه شیخیه بود و محمد خان پس از فوت او جانشین پدر شد. وی آثار فراوانی از خود بر جای گذاشت. میان پدر و فرزند، همکاری فکری و معنوی نزدیکی وجود داشت، همچنان که میان محمد خان و برادر جوان او شیخ زین العابدین خان کرمانی (1276 – 1360 ه.ق/ 1861 – 1941 م.) که جانشین او شد، این همکاری وجود داشت. وی در 20 محرم سال 1324 ه.ق/ 1906 م. درگذشت.

وی سفارش ترجمه ی کتاب رساله عربیه شیخ احمد احسایی را به فرزند او محمد طاهر نمود. این کتاب در 1309 ه.ق/ 1891 م. در بمبئی به چاپ رسید. شیخ آغابزرگ به کرّات از محمد خان قاجار کرمانی و آثار او یاد کرده است. از آن جمله است کتابی به نام الکتاب المبین که یک مجلد از آن در کتابخانه ملک موجود است و در آن اشعار منسوب به امام رضا (ع) در ستایش خربزه وجود دارد و از کشکول شیخ احمد احسائی نیز نقل قول نموده است. محمد خان همچنین کتابی فارسی در موضوع «کیفیت اصلاح نفس» نوشته است و آن را در سال 1298 ه.ق/ 1880 م. در تهران به چاپ رسیده است.

کردی، 394: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمدرحیم کرمانی

محمد رحیم پسر عبدالکریم، از علمای شیخیه ی کرمان بوده و پس از سال 1306 ه.ق/ 1888 م. وفات یافته است. وی کتابی به نام گلشن نوشته که معاصر او اعتمادالسلطنه در کتاب المآثر و الآثار ص 137 آن را ذکر کرده و مقام علمی و منبر و محاوره او را نیکو دانسته است. محمد رحیم کتاب گلشن را در حکمت و نصایح و پند و اندرز نوشته است. این کتاب در سال 1294 ه.ق/  1877 م. در بمبئی به چاپ رسیده و نسخه ای خطی از آن نیز در کتابخانه ی شاه عبدالعظیم حسنی در ری به شماره ی 182 به خط میرزا هادی کشکول عراقی موجود است. تاریخ نگارش این نسخه اول جمادی الاولی سال 1309 ه.ق/ 1891 م. است. شیخ محمد رحیم کتاب دیگری دارد به نام رساله النوریه در تفسیر آیه نور.

کردی، 395- 394: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمدرضا رفسنجانی

او فرزند محمد باقر بن علی بن حسن مرعشی است و در سال 1342 ه.ق/ 1923 م از دنیا رفته است. او از خاندان سادات مرعشی رفسنجان است و نام و نسب کامل او چنین است: سید محمدرضا پسر محمدباقر علی بن حسن بن علی بن محمد بن میرزا محمد صادق بن میرزا محمد طاهر بن سید علی بن علاء الدین حسین سلطان العلماء حسینی مرعشی رفسنجانی کرمانی است. آثار او عبارتند از:

1- جواب المسائل الاسلامبولیه . او این کتاب را به امر استادش سید محمد کاظم یزدی نگاشته است.

2- جوابات المسائل الکرمانیه.

3- جوابات المسائل الیزدیه.

4- الرساله الکریه در موضوع آب کر.

کردی، 396- 395: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمدسعید کوهبنانی

نام کامل او محمدسعید بن شهاب الدین قاسم کوهبنانی است. وی از فضلای قرن یازدهم هجری است و در سال 1087 ه.ق/ 1676 م. کتاب انوار التنزیل یا تفسیر بیضاوی را تا آخر سوره کهف در مدرسه ملاعبدالله اصفهان اتنساخ کرده است. این کتاب هم اکنون موجود است.

کردی، 396: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد شریف کرمانی

نام پدرش محمد طاهر و خود فاضلی جستجوگر و ادیبی توانا بود. وی خطبا را به عدم دقت در آنچه می خوانند وصف نموده است. محمد شریف ظاهراً از اعلام اواخر قرن سیزدهم هجری است و شاید همان کسی باشد که صاحب کتاب الکرام البرره در صفحه 618 آن کتاب از او یاد کرده است. از آثار او به موارد زیر می توان اشاره کرد:

1- مخازن الاحزان فی مصائب سید شباب اهل الجنان،

2- مصابیح الانوار در فضایل و مناقب ائمه اطهار.

کردی، 396: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد شفیع کرمانی

او از خطاطان قرن یازدهم هجری است و کتاب کامل الزیارات جعفر بن محمدبن قولویه را در محرم سال 1093 ه.ق/ 1682 م. کتابت کرده که در 231 برگه در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.

کردی، 396: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد علی بن زین العابدین رفسنجانی

او از علمای شیعه در قرن سیزدهم هجری/ نوزدهم میلادی و نویسنده کتابی به نام فضائل الائمه علیهم السلام در موضوع عقاید دینی به زبان عربی است. این کتاب در هشت باب تنظیم شده است. کتاب مذکور مشتمل بر آیات و احادیثی است در فضائل اهل بیت (ع) و سرزنش مخالفان آنهاست. نویسنده در روز چهارشنبه پنجم جمادی الثانیه سال 1258 ه.ق/ 1842 م. در روستای لنگر از توابع کرمان از نوشتن آن فراغت یافته است. مولف در این کتاب عذر آورده که در هنگام نوشتن کتاب به جز کتاب الکافی کلینی و بخشی از عوام المعلوم را در اختیار نداشته است. فهرست ابواب از این قرار است: صفات دانشمندان، پیمان خدا از بندگان، تباه نکردن خداوند اعمال بندگان را، دشواری احادیث ائمه، انکارکنندگان فضائل ائمه، وجوب شناخت اولیاء خدا، دشمنان و ستیزندگان با ائمه، حال آزاد دهندگان اهل بیت (ع).

کردی، 397: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد علی بن محمد کرمانی

وی از خطاطان قرن سیزدهم است که کتاب منظوم خوف و رجاء حاج محمد همدانی  را نوشته است.

کردی، 398: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد قاسم خبیصی

نام پدرش تاج الدین و خود از سادات حسینی خبیص بوده است. او در سال 1032 ه.ق/ 1622م. با سالک الدین محمد در کرمان دیدار داشته و از محضر او استفاده کرده است. او کتابی عرفانی به نام لام الف نوشته و در آن از سالک الدین یاد کرده است.

کردی، 398: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد کریم خان کرمانی

او به نام هایی همچون حاج محمد کریم خان، کریم خان رکن رابع، کریم خان کرمانی و کریم قاجار مشهور است. وی از خاندان قاجاریه و فرزند ابراهیم خان ظهیرالدوله پسر مهدیقلی پسر محمد حسن پسر فتحعلی پسر شاهقلی پسر محمد ولی است. محمد کریم خان از علمای نامی شیعه در اواخر قرن سیزدهم هجری است. او در سال 1225 ه.ق/ 1810 م. در کرمان متولد شد و پس از طی مراحلی از تحصیل، از سوی پدرش ابراهیم خان ظهیرالدوله برای ادامه کسب دانش روانه عتبات عراق شد. در کربلا از شاگردان سید کاظم رشتی بود و در درس شیخ احد احسایی نیز حضور یافت. پیروان کریم خان قجری کرمانی را که بر مذهب شیخیه بود «کریم خانیه» لقب داده اند. محمد کریم خان در سال 1288 ه.ق/ 1871 م. درگذشت. فرزند او شیخ محمد خان کرمانی جانشین پدر شد و آثار فراوانی از خود به جای گذاشت. میان پدر و فرزند، همکاری فکری و معنوی نزدیکی وجود داشت. همچنان که میان محمد خان و برادر جوان او شیخ زین العابدین خان کرمانی نیز این رابطه تجدید شد و بالاخره پنجمین جانشین او، شیخ ابوالقاسم ابراهیمی مشهور به سرکار آقا ( 1314 – 1389 ه.ق/ 1896 – 1969 م.) نیز آثار فراوانی نوشت و در آنجا به پرسش های حساسی پرداخت.

مجموعه آثار مشایخ (شیخیه) به صورتی در کرمان محفوظ است. بیش از هزار عنوان را در بر می گیرد و تاکنون نزدیک به نیمی از آنها به چاپ رسیده است. خود محمد کریم خان آثار بسیاری به یادگار گذاشته که شمار آنها به 278 عنوان بالغ میشود و همه قلمروهای علوم اسلامی و فلسفی حتی کیمیا، طب، موسیقی و مناظره و مرایا را شامل می شود. بعضی از این آثار به قرار زیر است:

1- ارشاد العوام در عقاید به زبان فارسی که چند بار در ایران و غیر ایران به چاپ رسیده است.

2- الوصیه به زبان فارسی.

3- هدایه الطالبین.

4- تقویم العِوَج.

5- جهادیه و … .

کردی، 401- 398: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد مومن کرمانی

ملامحمد مومن پسر طاهر الدین از نوادگان ملانفیس طبیب کرمانی و از علماء نویسندگان، مورخان و منشیان کرمان سده دوازدهم هجری/ هجدهم میلادی یعنی اواخر دورۀ صفوی و اوایل دورۀ افشاری بوده است. او با شاهرخ خان زرندی پسر اسماعیل خان افشار ارتباط داشته است. آثار او عبارتند از:

1- شرح الرساله المقنعه: این کتاب، شرحی است بر کتاب الرساله المقنعه منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی.

2- صحیفه الارشاد: این کتاب از جمله معدود آثار فارسی ارزشمندی است که در تاریخ اواخر حکومت صفویه و سقوط این سلسله پرداخته است.

کردی، 403- 402: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمد نجف کرمانی

او هم به کرمان هم به مشهد هر دو منسوب است و دلیل آن ظاهراً کوچ وی به مشهد است. او از علمای اخباری شیعه در قرن دوازدهم هجری بوده و در سال 1292 ه.ق/ 1875 م. در مشهد دنیا را وداع گفته است. آثار او عبارتند از:

1- کشف الغوامض فی علم الفرائض،

2- تنقیح المرام فی علم الکلام،

3- جامع الاحادیث،

4- شرح دعاء الجوشن الکبیر،

5- الحدیقه فی علم القافیه،

6- خلاصه الانساب و … .

کردی، 404- 403: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محمود بن محمد اصفهیدی کرمانی

تاج الدین محمود یا محمد، به قولی کرمانی و به قولی شماخی شافعی و مشهور به اصفهیدی است. وی در سال 807 ه.ق/ 1404 م. وفات یافته است. کتابی تحت عنوان الایجاز در شرح المحرّر قزوینی در فروع و نیز شرح الفیه ابن مالک در نحو.

کردی، 404: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، محیط کرمانی

وی ظاهراً از شاگردان و مریدان حاج محمد کریم خان و از طایفه شیخیه کرمان بوده و نامش حسن فرزند علی اکبر کرمانی بوده است. وی کتاب طبی جوامع العلاج محمد کریم خان را از عربی به فارسی ترجمه نموده است.

کردی، 404: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، مستعان کرمانی

میرزا ابوتراب خان پسر خان موسی خان پسر ابراهیم خان ظهیرالدوله قاجار، شاعر متخلص به خسته و معروف و ملقب به مستعان الملک است. وی در 1277 ه.ق/ 1806 م. متولد شده و در 1333 ه.ق/ 1914 م. از دنیا رفته است. او در عهد فتحعلیشاه از سال 1322 ه.ق/ 1904 م. والی کرمان بوده است. شیخ آغابزرگ طهرانی در ذیل عنوان دیوان مستعان کرمانی می نویسد: «دیوان او به اندازه دیوان حافظ است». آنگونه که سید محمد هاشمی در تهران برای ما نقل کرد از آثار دیگر او کتابی است بزرگ در سه مجلد به نام کشف الاسرار فی تفسیر القرآن که نسخه ای از آن نزد میرزا عبدالرزاق اصفهانی موجود بوده است. او در قریه حتامان درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد. مستعان همچنین قسمتی از کتاب تاریخ ایران ژنرال انگلیسی سرپرسی سایکس را که درباره ی کرمان بود و سایکس خود نسخه ای از آن را برای وی فرستاده بود و ترجمه نموده و در سال 1333 ه.ق/ 1914 م. در زمان حکومت سردار فخیم در کرمان آن را به چاپ سنگی طبع کرده است. سایکس در این کتاب تاریخ خود را تا زمان حکومت رکن الدوله ( 1323 ه.ق/ 1905 م) رسانده است.

کردی، 406- 405: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، مظفرکرمانی

میرزا محمد تقی پسر میرزا کاظم طبیب معروف به مظفر کرمانی، از عالمان و فرهیختگان ایران در قرن دوازدهم و آغاز قرن سیزدهم بوده است. آنگونه که از نوشته های رضا قلی خان هدایت بر می آید، میرزا محمد تقی در آغاز جوانی پا به عرصه علم و معرفت نهاده و به صحبت مشایخ عهد خود رغبت نموده و در علوم عقلی و نقلی مرتبه ای عالی یافته است. او به مواظبت ذکر و فکر و تخلیه و تجلیه و تزکیه و تصفیه به مقامات بلند رسید. در نظم و نثر تحقیقات کرده، محققین کرمان او را مولوی کرمانی خوانند و نظیر مولوی رو می دانند. دیوان اشعار و مثنوی هایش دیده شد. در شاعری نظیر متقدمان است. در سال 1215 ه.ق/ 1807 م. در عراق عرب درگذشته است. اشعارش تازه و رنگین است. آثار او عبارتند از:

1- رساله مجمع البحار؛ این کتاب در تفسیر بحرالاسرار، مشتاقیه، خلاصه العلوم و کبریت احمر نگاشته شده است.

2- دیوان اشعار و مثنوی ها.

3- بحرالاسرار در تفسیر سوره فاتحه که در سال 1329 ه.ق/ 1917 م. به چاپ رسیده است.

کردی، 407- 406: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، مقصود کرمانی

نامش میرزا عبدالله و خودش از شاعرانی است که در نیمه دوم قرن سیزدهم و نیمه اول قرن چهاردهم هجری می زیسته و در سال 1348 ه.ق/ 1929 م. در کرمان به سن هشتاد سالگی درگذشته است. دیوان او شامل دو مجلد است: مخزن الآلی (در 94 صفحه)،  مجمع المراثی (در 545 صفحه).

کردی، 409: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، ملاحسین واعظ کرمانی

وی از علمای شیعه در قرن سیزدهم هجری است. او همان کسی است که مجموعه ای از مسائل و پرسش ها را از شیخ احمد احسایی بنیانگذار شیخیه (متوفی، 1241 ه.ق/ 1825 م.) در زمینه های اقتصادی و فلسفی نموده و احسائی به آنها پاسخ داده و نام اثر خود را جوابات المسائل نهاده است. نسخه خطی آن در کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی به شماره 3/500 موجود است که تاریخ کتابت آن سال 1262 ه.ق/ 1845 م. می باشد. همچنین نسخه خطی آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شمارگان مختلف موجود است. یک نسخه از جوابات مسائل شیخ احمد بن زین العابدین احسائی در کتابخانه خوانساری موجود است. شیخ احمد احسائی همچنین کتابی تحت عنوان تفسیر سوره الدهر در پاسخ به سوال مولی حسین کرمانی نگاشته که در ضمن مجلد دوم از کتاب جوامع الکلم به چاپ رسیده است. نسخه خطی آن در کتابخانه ملی ایران به شماره 225 / 1498 موجود است و در فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی ج 9 تحت عنوان دو رساله آخوند ملاحسین کرمانی ذکر شده است.

وی از علمای شیعه مولی ابراهیم و از شاگردان مبرز میرزا حسن شیرازی صاحب فتوای معروف تحریم تنباکو است. مولی ابراهیم در مدت اقامت میرزا در نجف اشرف و سامرا از محضر او کسب فیض کرد و تقریرهای فراوانی از دروس فقه و اصول میرزای شیرازی به رشته تحریر در آورد. پس از وفات وی، در سامرا ماند و سپس رهسپار شیراز شد و در آنجا طرف رجوع عام و خاص قرار گرفت و تا هنگام وفات در همان شهر ماند. از جمله شاگردان او شیخ عبدالکریم حائری یزدی بنیانگذار حوزه علمیه قم است که بخشی از اصول فقه را نزد وی خوانده است. از جمله آثار شیخ عبدالکریم حائری تقریر بحث استادش ملاابراهیم کرمانی در اصول و نیز تقریر درس فقه است. صاحب چند کتاب می باشد. از آن جمله بیمار نامه، دیونامه، طالع نامه، حاشیه علی رساله الاستصحاب للشیخ المرتضی، رساله فی الرد علی الحاج محمد کریم خان الکرمانی و رساله فی الخیارات.

کردی، 412: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، ملا علی اکبر زمان کرمانی

او به گفته ناظم الاسلام از فحول علمای امامیه در روزگار ناصرالدین شاه قاجار بوده است. نامبرده در شهر کرمان زندگی می کرده و در سال 1254 ه.ق به واسطه ی امر به معروف و نهی از منکر از این شهر به یزد تبعید گردیده است. از آنجا نیز به همین سبب به تهران و از تهران به همین موجب به ارض اقدس مشهد رضوی تبعید شده و در این شهر به اشاره دولت ایران مسموم گشته و درگذشت.

کردی، 91: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، ملامحمد جعفر کرمانی

از علماء مجتهدان کرمان در دوره ی قاجار و پدر شیخ احمد روحی نویسنده و آزادیخواه دوره مشروطیت. او لقب العلما داشت. در هنگام تولیت آقا سید جلال فرزند سید جواد امام جمعه بر موقوفات تکیه ای وزیر کرمان، آخوند ملا محمد جعفر با ملازمان و شاگردان خود در یکی از حجره های این تکیه که طبق وقفنامه، اختصاص به حوزه ی درس داشت، تدریس می نمود و به قول پاشا وزیری از آن مکتب فضل و دانش شاگردانی متبحر، فیلسوف و دانشمند بیرون آمدند که از آن جمله بود دو پسرش شیخ احمد روحی و شیخ مهدی بحر العلوم. مقبره شیخ العلماء که زیارتگاه خاص و عام بوده، در یکی از حجره های ضلع شمالی مسجد ته باغ لله قرار داشته و سرپرستی آن به عهده کربلایی قاسم پسر کربلایی اکبر بقال خادم مسجد بوده است.

کردی، 91: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، مولی احمدی کرمانی

شیخ آغابزرگ از او به عنوان شاعر ترک قرن دهم هجری یاد کرده است. او از ادبا و نویسندگان نیمه دوم قرن هشتم و نیمه اول قرن نهم بود که در آسیای صغیر و قلمرو دولت عثمانی می زیسته است. آنگونه که از سخنان طاشکبری زاده بر می آید، اصل او از ولایت کرمان بوده ولی در قلمرو عثمانی می زیسته و از جمله علمای طبقه نخست دولت عثمانی بوده است. طاشکبری زاده از او به عنوان «عالم کامل فاضل» یاد کرده است. او در کرمان از علمای روزگار خود بهره گرفت. آنگاه رهسپار مصر شد و به همراه مولی متاری و فاضل حاجی پاشا در قاهره بر شیخی از مشایخ صوفیه وارد شد. شیخ به آنها نگریست و به مولی احمدی گفت: «دریغا که تو عمر خود را در شعر تباه کنی». مولی احمدی سپس به عثمانی رفت و همنشین ابن کرمیانی از امرای عثمانی شد و این امیر به شعر رغبتی ویژه داشت. سپس با امیر سلیمان پسر بایزیدخان عثمانی یار شد و در نزد او تقرب و منزلتی یافت و برای او کتاب خود موسوم به اسکندرنامه را به نظم کشید و نیز بسیاری از قصاید و اشعار را سرود. گویا امیر تیمور گورکانی هنگامی که به عثمانی وارد شد مولی احمدی را خواست و به مصاحبت او مایل شد. او در سال 815 ه.ق/ 1315 م. وفات یافته و دارای آثاری است که عبارتند از:

1- جمشید و خورشید و آن منظومه ای است به زبان ترکی و بعضی این منظومه را به حبّی خاتون نسبت کنند.

2- اسکندر نامه وآن کتابی ترکی است.

3- سلیمان نامه به ترکی.

4- جنگ نامه.

5- منظومه وقعه سلطان سلیم و برادر او بایزید.

کردی، 414- 413: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، مولی محمد حسین کرمانی

او به یزد و کرمان هر دو منسوب است. پدرش ملی علی اکبر معروف به حاج واعظ از واعظان متبحر کرمان بود. وی سال ها در سامراء اقامت گزید. تقریرات بسیاری از بحث آیه الله مجد (میرزای شیرازی) را پدید آورد که از آن جمله است کتاب التعادل و التراجیح.

کردی، 414: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، مولی محمد رحیم کرمانی

او از علمای شیعه در نیمه دوم قرن دوازدهم و نیمه اول قرن سیزدهم هجری است. او پس از سال 1227 ه.ق/ 1812 م. از دنیا رفته است. مولی محمد رحیم در سال 1227 ه.ق/ 1812 م. کتابی در موضوع دعاها و زیارات گردآوری و نگارش نموده که شیخ آغابزرگ از آن با اسامی گوناگون الادعیه و الزیارات، الدعوات و الزیارات، مجموعه الادعیه و الزیارات یاد کرده است. این کتاب در خزانه رضویه (کتابخانه آستانه قدوس رضوی) موجود است.

کردی، 414: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، میرزا آقاخان کرمانی

میرزا عبدالحسین خان معروف به میرزا آقا خان فرزند میرزا عبدالرحیم از خوانین بردسیر کرمان در سال 1270 ه.ق/ 1853 م. در کرمان متولد شد و تحصیلات مقدماتی را در کرمان انجام داد و علوم ریاضی و طبیعی و حکمت الهی را فرا گرفت و از صرف و نحو و حساب و منطق و هیأت قدیم بهره کامل یافت. او زبان ترکی را به خوبی می دانست و انگلیسی و فرانسه را نیز بیاموخت. در سال 1302 ه.ق/ 1884 م. به اصفهان سفر کرد و چندی به تدریس و تفسیر قرآن اشتغال داشت و در مصاحبت حاج میرزا یحیی دولت آبادی و شیخ مهدی شریف کاشانی می گذرانید. او همچنین چندی در خدمت شاهزاده مسعود میرزا ظل السلطان بود و چون زندگی و مصاحبت او را قبول نکرد روانه ی طهران شد و پس از چندی با همراهی شیخ احمد روحی کرمانی به رشت و اسلامبول عزیمت نمودند و در سال 1305 ه.ق/ 1887 م. در اداره روزنامه اختر به خدمت مشغول شد. در استانبول او را با سید جمال الدین اسدآبادی معروف به افغانی ملاقات دست داد و از آن زمان همکاری نزدیک با او را پذیرفت. سید جمال در آن اوقات به دعوت سلطان عبدالحمید عثمانی به استانبول آمده و در آنجا مقیم بود. میرزا آقاخان روحی و خبیر الملک نامه های فراوانی از قول سید خطاب به علمای نجف و سامرا و ایران و رجال و مردم پایتخت و شهرهای ایران نوشتند و آنان را به اتحاد اسلام خواندند و از حکومت استبدادی ناصرالدین شاه و اعمال میرزا علی اصغر خان اتابک صدراعظم بدگویی ها کردند. میرزا علی اصغر درصدد دستگیری و آزار آنان برآمد و سفارش های لازم به میرزا محمود خان دیبا علاالملک سفیر کبیر ایران در عثمانی فرستاد و علاء الملک در دربار عثمانی چندان وانمود کرد که این سه تن در شورش ارمنیان که در دو سال پیش روی داده بود دست داشته اند. سرانجام میرزآقا خان کرمانی بر جرم شرکت داشتن در شورش ارامنه مجبور به ترک استانبول شد و به اتفاق میرزا حسن خبیرالملک کنسول ایران و شیخ احمد روحی از طرابوزان به تبریز آورده شدند و به امر محمد علی میرزا در سال 1314 ه.ق/ 1896 م. به قتل رسیدند. تألیفات:

1- جنگ هفتاد و دو ملت: این کتاب، معروف ترین نوشته میرزا آقا خان است. زمینه این رساله را بر قهوه خانه سورات تألیف برناردن دوسن پی یر نویسنده فرانسوی نهاده و موضوع آن را با اسلامیت تطبیق داده است.

2- آیینه سکندری: کتابی است منثور در موضوع تاریخ ایران در دو جزء که آن را در استانبول تألیف کرده و میرزا جهانگیرخان شیرازی که بعدها مدیر روزنامه صور اسرافیل شد و به فرمان محمد علیشاه فردای روز به توپ بستن مجلس در باغشاه کشته شد، در تصحیح آن رنج فراوان برده و این کتاب در دو جلد به همت و هزنیه علاء الملک به سال های 6-1324 / 809 -1811 در تهران چاپ شده است. از ارزش و اعتبار تاریخ مزبور به علت تحقیقات بی اساسی که طی آن مولف، در فقه اللغه کرده کاسته شده است.

3- نامه باستان: تاریخ منظومی است بر وزن و سبک شاهنامه فردوسی که آقاخان آن را در سال 1313 ه.ق/ 1895 م. در زندان طرابوزان به پایان رسانده است. دو سال بعد از کشته شدن میرزا آقاخان (1316 ه.ق/ 1898 م.) به دستور فرمانفرما سالار لشکر، والی کرمان شیخ احمد ادیب کرمانی (متوفی 1329 ه.ق/ 1911 م.) فرزند ملاحافظ عقیلی، تاریخ ظهور اسلام تا جلوس مظفرالدین شاه را به همان وزن شاهنامه به رشته نظم کشیده بر آن افزود و کتاب مزبور با حذف بعضی از اشعار که چاپ آنها در آن زمان خطرناک بود، به نام سالار نامه چاپ و منتشر شد. سالار نامه در دو جلد در شیراز به سال 1316 ه.ق/ 1898 م. به چاپ رسید. نسخه اصلی آن را میرزا جهانگیر خان صور اسرافیل تصحیح نمود.

4- انشاء الله و ماشاء الله.

5- صد خطابه.

کردی، 419- 415: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، میرزا غلامرضاکرمانی

نام کامل او میرزا غلامرضا فرزند حسین عبدل آبادی کرمانی است. او در قریه عبدل آباد متولد شد و مراحل علمی را پشت سر گذاشت. در نجف و کربلا از شیوخ علمی آن دو شهر بهره گرفت. آنگاه در کرمان ساکن شد. او مردی فاضل، ادیب و شاعر بود که به فارسی شعر می سرود و از سرآمدان اوایل قرن چهاردهم هجری است. حاج عبدالمحمود کرمانی نسخه ای از کتاب ترجمه شده او تحت عنوان کفایه الواعظین را در سال 1307 ه.ق/ 1889 م. وقف نمود. از دیگر آثار او به دو کتاب دایره قاصریه و صحیفه قاصریه اشاره شده است.

کردی، 420- 419: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، میرزا محمد حسین کرمانی

وی فرزند محمد علی شریف کرمانی است و پس از سال 1257 ه.ق/ 1841 م. درگذشته است. میرزا محمد حسین، ادیبی فاضل و مورخی توانا و شاعری شیرین سخن بود. نخست به کتابت در دیوان کرمان اشتغال داشت. سپس به تهران منتقل شد و به وظایف حکومتی پرداخت و سال های بعد به زاد و بوم خویش بازگشت. از جمله آثار اوست: این الامراء، الروضه الحسینیه، ریاض الفضائل فی فصائل الائمه الوسائل، مفتاح الفتوح، تاریخ کرمان.

کردی، 420: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، میرکرمانی

وی از شاعران غزلسرای قرن هشتم هجری است که در شعر «میر» تخلص می کرده است. وی معاصر اویس جلایر ( 757 – 766 ه.ق/ 1356 – 1364 م.) بوده است. از احوالش اطلاع چندانی در دست نیست. ولی نقل اشعارش در مجموعه ها و جنگ ها دلیل شهرتش در میان شاعران عهد است. وی دو مثنوی به نامه های مجمع اللطائف در سال 732 ه.ق/ 1331 م. و درج اللئالی در سال 726 ه.ق/ 1325 م. سرود. نسخه ای از این کتاب در کتابخانه نجم آبادی تهران موجود است. دیوان او را سعید نفیسی در حدود هشت هزار بیت نوشته است.

کردی، 422: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، میرمحمد ابراهیم خبیصی

او پسر امیرتاج الدین محمود حسینی خبیصی و یکی از منشیان صاحب ذوق دوره صفویه و از خاندان سادات خبیص بوده است. سادات خبیص خود را از احفاد امام زاده زید می دانسته اند. گویا قاورد سرسلسله ی دودمان سلجوقیان کرمان با آنها نسبت خویشاوندی برقرار کرده است. بنابراین به طور قطع می توان گفت که خبیصی کتاب تاریخ سلجوقیان را بدان جهت نوشته که تاریخ اجداد او بوده است. خبیصی به دلیل فضیلت و دانش و تبحری که در ادب عربی و فارسی و سیاق و دفتر و کتابت و تحریر داشته و با خط خوشی که از آن بهره مند بود. در دستگاه حکومت گنجعلی خان زیگ حاکم کرمان در دوره ی صفوی مقامی در خور یافت. در همین روزگار ، یک خبیصی صاحب نفوذ دیگر نیز در دستگاه صفویه بوده است که به احتمال زیاد باعث شده تا میرزا محمد ابراهیم نیز درسلک منشیان خان کرمان در آید و او شمس الدین محمد خبیصی است که اندکی قبل از این سال ها، وزارت صفویان را داشته است. مهم ترین و معروف ترین اثر میرمحمد ابراهیم، کتابی است در موضوع تاریخ سلجوقیان و غز در کرمان که نام آن برای ما مجهول است و اول و آخر آن افتاده است. این کتاب بنا به تحقیق دکتر مهدی بیانی قسمت عمده اش رونویسی از تاریخ بدایع الازمان افضل الدین کرمانی است. مارتین تئودور هوتها خاورشناس هلندی نام این کتاب را تواریخ آل سلجوق نهاده و نام مولف آن را محمد ابراهیم پنداشته است که این گونه نامگذاری با روزگار صفوی مطابق نیست و این نامگذاری قطعاً جعلی است.

کردی، 424- 423: 1388

فارس، کرمان، بزرگان، میرمحمد سعید مشیزی

مشیزی از فضلای کرمان در روزگار صفویه بوده است. وی حدود پنجاه سال جزء منشیان و مستوفیان مورد اعتماد حکام و وزراء صفویه درکرمان بوده و با دربار صفوی نیز ارتباط داشته و مدتی را هم در اصفهان گذرانیده است. پدرش میر شهاب الدین علی نیز ظاهراً جزء عمله دیوان بوده است. میرمحمد سعید از مکتب خواجه ابواسحاق کرمانی – که در علم سیاق کم نظیر بوده – بهره گرفته و در محضر خواجه کریما محصّص – نویسنده و صاحب رقم سیاق – فنون کتابت آموخته و مدتها محرّر او بوده است. از دیگر استادان او پسر خواجه محمد زمان ساردویی بوده که متأسفانه نام او از تنها نسخه خطی کتاب مشیزی محو شده است. از کسانی که در ترقی احوال مشیزی موثر بوده اند، یکی هم میر شمس الدین محمد است که عموی وی بوده است. وی از رجال برجسته ی کرمان به شمار می رفته است. معروفترین اثر مشیزی کتابی است که تحت عنوان تذکره ی صفویه کرمان به چاپ رسیده است. در این کتاب، اطلاعات قابل استفاده ای درباره طبقات مردم کرمان در عهد صفویه به دست می آید. مشیزی کتاب خود را در فاصله سال های 1095 تا 1104 ه.ق/ 1683 – 1692 م. تحریر کرده است.

کردی، 425- 424: 1388