فارس، فسا، بزرگان

فارس، فسا، بزرگان، ابوعلی حسن بن احمد فارسی

حسن بن احمد فارسی معتزلی معروف به ابوعلی از کار نحویین و محدثین شیراز بود که در سال 288 در فسا متولد شد و پس از آن به شیراز آمد. وی در زمان خود استاد بلامعارض ادب عرب و نحو بود که تحقیقات او در قواعد عربی در کتب ادبی مذکور است و علما از آن استفاده می برند. شیخ طبرسی در تفسیر یکی از آیات قرآن بیاناتی از او نقل می کند و می گوید «این همه از متفرعات کلام ابوعلی فارسی است و او یگانه فارس میدان نحو بوده و با سرانگشت فکر دقیق کشف حجاب از روی اسرار مشکلات آن علم نموده است».

گفته اند نحو به فارسی آغازیده و به فارسی ختم شده است. غرض اینست که نحو بالسیبویه فارسی آغاز شده و با ابوعلی فارسی پایان یافته است. استادان حسن فارسی عبارت بودند از زجاج و ابن السراج و شاگردان معروف او هم عبارتند از سید رضی و ابن جنی و علی بن عسی ربعی و جوهری و تنوفی نیز از وی استماع حدیث نموده اند.

ابوعلی در حلب ضمن سیر و سیاحت به دیدار سیف الدوله بن حمدان نائل آمد و بارها نیز با ابولطیب مبتنی مباحثه کرد و عاقبت در شیراز به دربار عضدالدوله دیلمی آمد و کتاب ایضاح را برای او نوشت و عضدالدوله که خود در ردیف بزرگان نحو و ادب بود می گفت که من در نحو غلام ابوعلی فارسی هستم. تألیفات ابوعلی عبارتند از:

1- ابیات الاعراب.

2- اعراب القرآن. از این کتاب یک نسخه در مصر موجود است.

3- الاولیات.

4- الایضاح در نحو.

5- التذکره، این کتاب چندین جمله بوده و ابن جنی آنرا تلخیص کرده است.

6- تفسیر القرآن.

7- التکمله در نحو که نسخه ای از آن در کتابخانه عاطف اسلامبول موجود است.

8- حاشیه کتاب سیبویه.

وفات ابوعلی در روز یک شنبه هفدهم ربیع الثانی سال 377 در بغداد اتفاق افتاد و در مقبره شونیز مدفون گردید.

مهراز، 115- 114: 1348

فارس، فسا، بزرگان، میرزا حسن حسینی فسائی

میرزا حسن فسائی مولف تاریخ و جغرافیای معروف فارسنامه ناصری، سومین فرزند میرزا حسن و نواده سیدعلی خان است. اجدادش به سادات دشتکی معروفند. وی در سنه 1237 ه.ق متولد شد و در آن هنگام سه ماه از درگذشت پدرش می گذشت. مادر فاضلش برای اینکه خاطره شوهر را در وجود فرزندش زنده نگاه دارد، او را حسن نامید. اما دیری نپائید که مادر میرزا حسن هم درگذشت و برادرش تکفل او را برعهده گرفت. پس از تحصیلات ابتدایی، نزد میرزا ابوالحسن خان مجتهد، علوم مقدماتی نظیر شرح هدایه میبدی و شرح تجرید و معالم الاصول را تحصیل کرد، آنگاه در مکتب “واحدالعین” مسائل کتاب مفاتیح فقه اثر ملامحسن فیض را درک نمود. سپس به اصفهان رفت و باز به شیراز بازگشت و نزد حاجی شیخ مهدی مجتهد کجوری ریاضیات، فارسی، هیئت، شرح چقمینی و شرح ملاعبدالعلی بیرجندی بر بیست باب اسطرلاب و کتاب تحریر اقلیدس را فرا گرفت. پس از چندی به تحصیل طب پرداخت و محکمه ای در شیراز گشود و به مداوای بیماران پرداخت. سفری نیز به حجاز و عراق رفت. میرزا حسن تولیت موقوفات مدرسه منصوریه را برعهده داشت و از بین آثارش کتاب فارسنامه ناصری کتابی جامع و مفید و معروف است. وفات میرزا حسن به سال 1316 ه.ق در شیراز اتفاق افتاد.

مهراز، 375- 374: 1348