فارس، عقدا، آثار تاریخی

فارس، عقدا، آثار تاریخی، امامزاده سیدمحمد هفتادر

امام زاده سیدمحمد بنای خوش طرحی است که بر کنار ده واقع شده و قسمتی از گنبد آن در کوه کاشیکاری است. چون مقدار زیادی از کاشی های قدیمی آن که صفوی نماست ریخته بوده جدیداً از کاشی های نو چسبانیده شده است. در این امام زاده چند لوحه قبر از کاشی با تواریخ منظوم دیده شد که همه از قرون سیزدهم هجری است. یک قطعه سنگ قبر مرمر به اندازه 120 ×40 سانتی متر که آن را «سنگ کولی» می نامند آنجا وجود دارد. در سه طرف بنای اصلی امامزاده به طرح موسوم صفحات عقدا و اردکان غلام گردش (ایوان سرپوشیده) به عرض چهارمتر و در قسمت پیش رو صفحه بلند و پهنی ساخته شده است.

افشار، 50-49: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، حصار خواجه خضر

میان اهل محل شهرت دارد که خواجه نصیر طوسی بدین آبادی آمده و بنای حصاری گذارده است که خانه ها و قسمت اصلی آبادی را محفوظ می داشته است و اکنون ویرانه هایی از آن دیده می شود و منحصراً سردر ورودی و قسمتی از برج و دیوار شرقی آن بصورت نسبتاً سالم هنوز برجای است. سردر حصار را از آجر ساخته اند.

افشار، 37: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، حمام نو

این حمام بنابر ماده تاریخ منظومی که به خط نستعلیق بر سنگ کنده اند و بر سردر آن نصب است در 1055 ه.ق بنا گردیده است.

افشار، 37: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، حمام نوعقدا

این حمام در عقدا واقع است و بر اساس سنگ نوشتۀ تاریخی آن در سال 1055 هـ . ق ساخته شده است.

ملّازاده، 249: 1379

فارس، عقدا، آثار تاریخی، دروازه قدیم هفتادر

قسمتی از دروازه قدیم آبادی، که آجری است در قسمت شرق ده بجای مانده و به نام دروازه «بزگله کُن » مشهور است. قدمت بنا را به قرن نهم می توان تخمین کرد.

افشار، 50: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، رباط حاجی ابوالقاسم رشتی

رباط یا کاروانسرای بزرگ و خوش طرح که از آجر در وسط آبادی و بر کنار شاهراه بنا شده از آثاری است که چون به شکل و ترتیب رباط های شاه عباسی ساخته اند جلب توجه می کند. رباط دارای بادگیر بلندی است که از فاصله دور مشخص آبادی است. در صفه شمالی روبروی در ورودی تخته سنگی به خط نستعلیق به دیوار نصب شده است که نام واقف و بانی در آن مذکورست. این رباط اکنون پاسگاه ژاندارمری عقداست.

حاجی ابوالقاسم رشتی از تجار مشهور عصر خود بود که جز یزد در بلاد دیگر هم شهرت داشت. مولف دستورالاعقاب (که رساله ای در سیرت و ذمّ حاجی میرزا آقاسی است) از او بنام فرد شاخص یاد کرده است. در کتابچه موقوفات یزد تألیف عبدالوهاب طراز موقوفات و خیرات و مبرّات او برشمرده شده است.

افشار، 35-34: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، رباط خرگوشی

این رباط که از بناهای خیر و استوار شاه عباس صفوی است، نزدیک باتلاق گاوخونی و بر سر راه قدیمی واقع شده که امروزه مالرو است و از آنجا راهی به ورزنه و راهی به ندوشن می رود و فاصله اش تا ورزنه حدود چهارده فرسخ است.

چون راه یزد به اصفهان از معبر قدیم به مسیر کنونی تغییر یافته اهل تحقیق گذرشان بدین رباط نیفتاده است و فرنگی ها هم ذکری از آن در کتب اسلامی معماری و باستان شناسی ایران نکرده اند. از این رباط در تاریخ عالم آرای عباسی یاد شده است. اسکندر بیک ترکمان ذیل مقاله یازدهم از صحیفه اول بعنوان آثار خیرشاه عباسی می نویسد.

بیابان خرگوشی بیابانی است بر کناره شرقی و جنوبی گاوخونی و رباط که در آن ساخته شده به همان نام محل نامیده شده است. این رباط ده فرسخ تا عقدا و بیست فرسخ تا ندوشن فاصله دارد و راه آن که از خلیل آباد جدا می شود ابتدا سروعلیا و بعد به آبادی محقری بنام کایون می آید. رباط بسیار عالی و بزرگ و معتبر و تمام از سنگ و آجر ساخته شده و طول وعرض آن حدود هشتاد در هشتاد متر است.

متأسفانه به علت انحراف راه و بی مصرف ماندن رباط، چوپانان و ساربانان قسمتهای زیادی از آن را خراب کرده اند و تقریباً رو به انهدام است. این رباط از بزرگترین و زیباترین و خوش طرح ترین رباطهای عصر صفوی است. رباطهایی که در اطراف سیاه کوه (مشهور به عین الرشید و قصر بهرام نزدیک ورامین)، اصفهان و نطنز و جز اینها دیده ام هیچ یک بدین پایه نیست و بسیار افسوس که ویرانی در ارکان آن چنگ انداخته است.

وضع ساختمانی رباط بدین شرح است: در دوره اصلی رباط اصطبل و جلوی آنها حجرات و پیش اطاقها صفّه ها قرار دارد. در هر بدنه آن پنج ستون برج نما ساخته شده، دیواره روی پشت بام دو متر عرض دارد، سردر آن دو طبقه و طبقه دوم شاه نشین است، در داخل رباط دور تا دور هیجده صفه هست که سه صفه بزرگتر و یکی هم در قسمت جنوبی دارای محراب و نمازگاه است. در چهار زاویه رباط چهار مدخل برای دخول به طویله است و مخزن آب بصورت آب انبار در وسط رباط ساخته شده است.

نفیس ترین اثر باقی مانده درین رباط کتیبه آن است که بخط علی رضای عباسی خطاط مشهور عصر شاه عباس است و در پیشانی رباط میان شاه نشین و سردر ورودی نصب است. این کتیبه بر پانزده قطعه سنگ سبز رنگ به عرض شصت سانتی متر و طول هشت متر در سه ضلع مدخل نقر و نصب  شده است.

در داخل رباط، بر دست چپ بدنه دیوار ورودی سنگ سیاهرنگی نصب است که بخط نسخ ناپخته ای عباراتی بر آن نقر شده است. بر سمت راست همین بدنه و قرینه سنگ مذکور در فوق سنگ دیگری نصب بوده است که آن را از جای خود خارج کرده اند. اما اینکه آنرا به کجا برده اند و چه بر آن نوشته بوده خدا عالم است!

افشار، 44-42: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، سنگاب انبار؛ پایین کوچه

قطعه سنگی است سیاه رنگ به اندازه 85 ×36 سانتی متر که از زیر خاک بیرون آمده است و در خانه یکی از معتمدان محل دیده شد و حکایت از آب انباری می کند که اکنون ویرانه شده و در 1027 ه.ق ساخته شده بوده است. قطعه تاریخ منظوم در سه ستون به نستعلیق بر آن نغز شده و به علت خاک خوردگی بعضی کلمات آن ناخواناست.

افشار، 35: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، قلعه سام

قلعه بزرگ دشتی است که از گل و خشت بنا شده و اکنون برج های آن بصورت مخروبه باقی است.

افشار، 38: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، کلک حسینیه

در وسط حسینیه بزرگ عقدا همانند تمام حسینیه های یزد و اطراف آن کلکی آجری و گلی قرار دارد. بر یکی از اضلاع آن قطعه ای کاشی یک پارچه آبی 35×20 سانتی متر با خطوط سیاه مورخ صفر 1292 ه.ق مربوط به قبر آخوند ملاعبدالله موذن ولد ملامحمدحسین نصب است. بر این قطعه کاشی اشعاری کتابت شده است.

افشار، 37: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، مسجد جامع

این مسجد دارای گرمخانه و ایوان تابستانی است و قسمت تابستانی جدیدتر ساخته شده و سقف گنبدش از داخل یکی کاسه آبی (بجای شمسه) با رسم های سیاه مغولی نما نصب است. بالای سر محراب آن هم یک کاشی ستاره ای شکل با نقوش گل در وسط و اشعار در اطراف از نوع کاشی های ساخت قرن هشتم در دیوار گچی دیده شد. بر سر در مدخل اصلی بیتی به خط کوفی گچبری شده است.

افشار، 37-36: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، مسجد جامع عقدا

این بنا که از آثار قرن نهم هجری (دورۀ تیموری) می باشد، در شهر عقدا واقع شده است. نقشه بنا دوایوانی، و دارای صحن، گنبدخانه، رواق های صحن و شبستان زمستانی است.

شکوهی، 68- 60 : 1371

فارس، عقدا، آثار تاریخی، مسجد جامع هفتادُر

بنای اولیۀ این مسجد که در 3 کیلومتری شمال شرق عقدا واقع شده است، مربوط به دورۀ ایلخانی می باشد. مسجد دارای ایوان تابستانی، شبستان زمستانی و صحن است و مصالح به کار رفته در آن خشت و گل بوده است.

افشار سیستانی، 53-50: ج 1: 1348

فارس، عقدا، آثار تاریخی، مسجد شمس

مسجدی است که بنا بر ماده تاریخ منقور بر کتیبه سنگی آن در سال 1090 ه.ق ساخته شده است. دوستم منوچهر ستوده در سال 1319 نقش کتیبه آن را برداشته است.

افشار، 38: 1374

فارس، عقدا، آثار تاریخی، مسجد هلاکو

این بنا مربوط به قرن دوازدهم هجری می باشد. یک سنگ نوشته تاریخی حاوی ابیاتی مورخ 1123 هـ .ق در بنا موجود است. بنای مسجد کوچک و دو طبقه است.

ملّازاده، 267: 1379

فارس، عقدا، آثار تاریخی، مسجد هلاکو

این مسجد از آجر بنا شده و دو طبقه است و هر طبقه منحصراً یک اطاق دارد. در این سال های اخیر سقف و پیکرش فرو ریخته بوده است و اخیراً آن را تعمیر و مرمت کرده اند و سنگ تاریخ آن که مدتی از محل خارج کرده و در خانه ای نگاهداری میکرده اند مجدداً در بنا نصب شده است. بر این سنگ خاکی رنگ به خط نسخ ابیاتی را نغز کرده اند که در قسمت بالای سنگ مثلثی شکل است.

افشار، 36: 1374