فارس، شیراز، آثار تاریخی، عمارات

فارس، شیراز، آثار تاریخی، عمارت تخت ضرابی

این عمارت که در قرن هفتم توسط قاضی القضات فارس، رکن الدین یحیی بن اسماعیل نیک روز، ساخته شده، شامل چند اتاق، یک ایوان، چند قبه، صفه و آب انباری از سنگ و گچ می باشد. بنا در سال 1330 توسط ابوالقاسم موسوی مرمت شده و به آن چهار اتاق، حوض، صفه و ایوان اضافه شد.

شیرازی، 481: 1362

فارس، شیراز، آثار تاریخی، عمارت تخت ضرابی

در کمر کوه، در زیر گنبد عضد و مشرف بر تکیه هفت تنان چند اطاق و ایوانی و سکوئی و آب انباری از سنگ و گچ ساخته شده که آن را تخت ضرابی گویند و مرحوم فرصت الدوله در کتاب آثار عجم نوشته است که “وجه تسمیه اش این است که شخصی بود از معاصرین آقا نام ملقب به معیر که در ضرابخانه قدیم شیراز ریاست داشت، آن تخت را ساخت”.

در جرز غربی این بنا کتیبه ای به خط ثلث از قرن هفتم هجری باقیمانده که تاریخ بنای آن را می رساند. در بالای در آب انبار آن این رباعی بر روی سنگی نقر گردیده که تاریخ احداث آنرا می رساند. چون تخت ضرابی رو به خرابی رفته بود آقای سیدابوالقاسم موسوی که از برادران سلسله ذهبی می باشد در سال 1330 هـ .ش آن را تعمیر و مرمت کرده است، به طوری که اکنون دارای چهار اطاق و ایوانی وسیع و صفه و حوضی است و آب انبار آن هم که شکسته بود تعمیر شده است. در کنار این ساختمان سرسره ای نظیر سرسره تنگ سعدی ساخته اند که سابقاً محل تفریح مردم بوده است.

بهروزی، 47- 46: 1354

فارس، شیراز، آثار تاریخی، عمارت خلعت پوشان

در پایه کوه شرقی (کوه چهل مقام) و در زیر گهواره دید، خرابه ایست که درخت کهنسال کاج جلو آن قرار دارد و اکنون در کنار آن قهوه خانه ای احداث شده است. این بنای خرابه که روزی ابهت و شکوهی داشته بنام «خلعت پوشان» و «تخت نظام» موسوم بوده است.

وجه تسمیه این بنا بدین نام چیست؟ در دورۀ قاجاریه وقتی که شخصی به فرمانفرمائی و حکومت ایالت و یا ولایتی منصوب می گردید، همراه فرمان شاه خلعتی هم که همیشه با «جبه ترمه» همراه بود، به حاکم مرحمت می شده است و حاکم جدید وقتی وارد محل حکومت خود می شده، اول کاری که می کرده، جبه مرحمتی (یا به عبارت دیگر خلعت را) پوشیده و وارد شهر می شده است تا حکومتش رسمیت پیدا کند.

در فارس برای اینکه ابهت و شکوه خاصی داشته باشد، در اینجا که مدخل شهر بوده، چند اطاق ساخته بودند و وقتیکه حاکم جدید وارد می شده ابتدا وارد این عمارت می شده و آن وقت اعیان و اکابر، بزرگان و علماء و شعرا و سران اصناف و طبقات به استقبال می رفته اند و در حضور همه فرمان شاه خوانده می شده و سپس حاکم خلعت مرحمتی شاه را می پوشیده و در صدر مجلس می نشسته است، آنوقت بزرگان و اعیان و علماء و استقبال کنندگان یک یک جلو رفته، تعظیم می کردند و تبریک می گفتند و شعراء قصائدی که ساخته بودند می خواندند و سپس حاکم در حالی که در جلویش موزیک نواخته می شده، با سلام و صلوات و طمطراق وارد شهر می شده است. گاهی هم همین تشریفات را برای ورود خلعت شاه برای حاکم فارس مرعی می شده است، بدین ترتیب که هرگاه از طرف پادشاه به مناسبتی خلعتی برای حاکم مرحمت می شده، آن خلعت را در «خلعت پوشان» نگه می داشته اند و حاکم به استقبال آن به عمارت مزبور رفته و آن را در حضور اعیان و اکابر و بزرگان شهر می پوشیده و سپس با همان تشریفاتی که فوقاً ذکر شد به شهر می آمده است.

بهروزی، 88-87: 1384

فارس، شیراز، آثار تاریخی، عمارت قربانگاه

تا سال 1343 ه.ش در یک صد متری مغرب خیابان قرآن، نزدیک سیلوی شیراز و در کنار دبستان فردوسی فعلی عمارتی دو طبقه قرار داشت که سه چهار سرو کهنسال نیمه خشک در جلو آن بود و آن را قربانگاه می نامیدند. می گفتند این عمارت در محل مصلای سابق ساخته شده بود. عمارت مزبور که از بناهای کریمخان زند و از آجر ساخته شده بود در سال 1343 ه.ش در اثر امتداد دادن خیابان جلو حافظیه (خیابان گلستان) به طرف باغ تخت، خراب شد.

قربانی کردن: این جا را بدان جهت قربانگاه می گفتند که همه ساله روز عید قربان «قربانی رسمی دولت» در این محل صورت می گرفت و تفصیل آن چنین است: تا پیش از مشروطیت همه ساله روز عید قربان از طرف فرمانفرمای فارس یک شتر به نام شاهنشاه قربانی می شد. برای این منظور از روز اول ماه ذیحجه شتری را برای قربانی کرده انتخاب می کردند. این شتر، ابتدا دست و پا و سرش را حنا بسته و چشم هایش را سرمه کشیده و پس او را با زنگوله ها و گمپاله ها و پارچه های زربفت مزین و آراسته می کردند و همه روزه آن را در حالیکه بر پشت آن دو نفر نشسته و ساز و نقاره می نواختند، در شهر می گردانیدند. بامداد روز عید قربان یک دسته موزیک پیشاپیش شتر می نواخت و شتر را با همان وضع در حالیکه عده زیادی از فراشان و تفنگچی های حکومت و جمع کثیری از مردم او را بدرقه می کردند به قربانگاه می آوردند و در آنجا به نام شاه نحر و قربانی می شد.

بهروزی، 81- 80: 1354