فارس، شیراز، آثار تاریخی، زیارتگاه ها

فارس، شیراز، آثار تاریخی، آرامگاه آبش خاتون (رباط آبش)

آبش خاتون آخرین فرمانروا از اتابکان سلغزی فار است که آرامگاه وی در جنوب شرقی شیراز واقع شده است. این بنا سه طبقه است و گنبدی بر روی آن قرار داشته است که گنبد و قسمتی از طبقه سوم فرو ریخته. بنای فعلی مقبره، ساختمان آجری قدیمی است که تنها سه دیواره آن باقی مانده است.

افسر، 196: 1353

فارس، شیراز، آثار تاریخی، آرامگاه ابن خفیف

محمدبن خفیف معروف به شیخ کبیر، از عارفان بزرگ صوفیه و موسس سلسلۀ خفیفیه است. آرامگاه وی در پشت بازار وکیل، در 371 ه.ق در خانقاهی ساخته شده است.

میر، 129: جلد 1: 1368

فارس، شیراز، آثار تاریخی، آرامگاه حافظ

قریب دویست متری جنوب مقبره وصاف، آرامگاه خواجه شمس الدین محمد حافظ است که به «حافظیه» معروف است و شامل دو حیاط مصفا و روحانی است. در حیاط شمالی، خود مقبره واقع شده است و در طرفین حیاط جنوبی دو نارنجستان است و در هر دو حیاط گلکاری مفصلی به عمل می آید که بر صفا و طراوت آن می افزاید. از همان زمانیکه حافظ رخ در نقاب خاک کشیده، آرامگاهش مطاف اهل دل و قبله گاه مردمان صاحب نظر بوده است و از این رو قبرش از سایر قبور گورستان معروف به «مصلی» تمایزی داشته است و بر بالای آن سقفی و سایه بانی ساخته بودند و مردم حقیقت جوی هنگام زیارت آن خاک پاک از دیوانش تفأل میزده اند و از روح پرفتوحش استشاره مینموده اند.

از جمله اشخاص مشهوری که بر سر قبر حافظ حاضر شده و تفأل زده اند شاه اسمعیل اول صفوی، شاه عباس کبیر و آزادخان افغان بوده اند که تفأل آن ها و سایر تفأل های دیگر، خود بحث شیرین جداگانه ای دارد و این را می رساند که آرامگاه او از همان زمان مورد توجه عمومی بوده است. کریمخان زند در سال 1187 ه.ق دور محوطه بزرگی که قبر حافظ در آن قرار داشت حصاری کشید و وسط آن را عمارتی ساخت، بطوری که محوطه مزبور به دو قسمت مجزا تقسیم شد. عمارات مزبور از چند اطاق ضربی تشکیل می شد و در وسط ایوانی داشت که به وسیله چهار ستون سنگی یکپارچه نگهداری می کرد و در زیر گوشه غربی این عمارت «آب انبار» بینظیری ساخت که از آب «رکن آباد» پر می شد. چهارستون سنگی مزبور و آن آب انبار هنوز سالم و پابرجاست.

در سال 1273 ه.ق طهماسب میرزا «مویدالدوله» حکمران فارس آرامگاه حافظ را تعمیر و مرمت کرده است. در سال 1295 ه.ق مرحوم فرهاد میرزا «معتمدالدوله» فرمانفرمای فارس محجری چوبی دور قبر خواجه نصب کرد. در سال 1317 ه.ق یک نفر زردشتی بنام «اردشیر» که ساکن یزد بوده تفألی به دیوان خواجه می زند و آنچنان از این ابیات متأثر شده، به شیراز می آید و آرامگاه حافظ را تعمیر می کند و محجری بر بالای آن می سازد، ولی بعد از مدتی مرحوم سید علی اکبر فال اسیری که یکی از علمای شیراز بوده به بهانه اینکه یک نفر گبر قبر خواجه را ساخته است، محجر مزبور را خراب می کند. در سال 1319 ه.ق شاهزاده ملک منصور ملقب به شعاع السلنه والی فارس گردید و به دستور او مهندس مزین الدوله محجری آهنین بر روی مزار حافظ ساخت. و هم او دستور داد که طرفین ایوان کریمخانی را به یکی از غزل های حافظ مزین سازند.

در سال 1310 ه.ش مرحوم دبیر اعظم بهرامی استاندار فارس شد و نظر به علاقه ای که به حافظ داشت میخواست آرامگاه مجللی را برای حافظ بسازد. لذا سردر بزرگی از سنگ در دیوار جنوبی حیاط جنوبی آن ساخت و نارنجستان آن را سر و صورتی داد، ولی طولی نکشید که به تهران احضار شد و نقشه او متوقف ماند. مرحوم بهرامی روزی که میخواست تعمیرات حافظیه را آغاز کند، جشنی بر سر تربت حافظ ترتیب داد که در آن عده زیادی از دانشمندان و شعراء و بزرگان و محترمین شیراز حضور داشتند و در آن مجلس خطابه غرائی را که خود نوشته بود قرائت کرد.

در سال 1314 ه.ش که وزارت فرهنگ را جناب آقای علی اصغر حکمت عهده دار بود و ریاست فرهنگ فارس به عهده مرحوم سرهنگ علی ریاضی بود (بعدها به رتبه سرتیپی و سرلشکری نائل شد) مرمت و ساختمان آرامگاه فعلی حافظ تحت نظر آقای علی سامی رئیس سابق بنگاه علمی تخت جمشید و اداره باستان شناسی فارس شروع و در سال 1316 ه.ش پایان یافت. طرح نقشه آرامگاه فعلی به وسیله مدیر کل باستان شناسی وقت ریخته شده بود. در این تعمیرات ساختمان قدیمی کریمخان زند به صورت تالاری که 56 متر طول دارد و به وسیله 20 ستون سنگی بلند نگهداشته می شود درآمد. چهار ستون کریمخانی در میان این ستون ها واقع گردیده است که محوطه حافظیه را به دو قسمت مجزا – شمالی و جنوبی – تقسیم گردید.

قسمت جنوبی: حیاط جنوبی آرامگاه دارای دو باغچه زیباست که دور آنها گلکاری و چمن کاری است و وسط آن ها دو حوض مربع مستطیل بزرگ است و طرفین حیاط دو نارنجستان خرم و مفصل است.

در پیشانی تالار وسط که رو به قبله است غزلیاتی به خط مرحوم حاج میرزا عبدالحمید ملک الکلامی معروف به «امیرالکتاب» است که با خط ثلث عالی بر روی کاشی نوشته شده است.

در جنوب این قسمت خیابان خرابات (گلستان) واقع است که امتداد آن به خیابان بوستان و آرامگاه شیخ اجل سعدی منتهی می شود. در جوار مزار حافظ عده زیادی از دانشمندان و شعراء و علماء مدفونند که مهمترین ایشان که سنگ مزار آنها هم اکنون باقی است:

یک – شیخ محمد اهلی – متوفی به سال 942 ه.ق و صاحب کتاب معروف سحر حلال. گویند هنگام نزاع وصیت کرده است که او را پهلوی قبر حافظ دفن کنند.

دو- میرزا نصیر ملقب به فرصت الدوله – (1271 – 1339 هـ .ق)

سه – قاسم خان والی – محمدقاسم خان والی فارس که مردی نیکوکار بوده است در سال 1289 ه.ق در شیراز وفات یافت.

چهار – حجه الاسلام آقا سیدعلی مجتهد کازرونی – که از علمای بزرگ و حکماء و عرفای مشهرو قرن اخیر است و در شعر «رحمت» تخلص میکرده و در سال 1342 هـ .ق وفات یافته است و در شمال حافظیه (نزدیک مقبره تاسفمان والی) مدفون گردیده است.

پنج – آقامحمد هاشم ذهبی – که از بزرگان عرفای سلسله ذهبیه است و نزدیک قبر حافظ مدفون است و هم اکنون سنگ آن باقی است.

شش – سالار جنگ – شاعر قرن اخیر ایران مرحوم سالار جنگ در یکی از اطاق های غربی صحن شمالی حافظیه مدفون است.

هفت – حجه الاسلام مرحوم حاج شیخ مهدی کجوری متوفی به سال 1293 هـ .ق که از مجتهدین برجسته و علمای معروف شیراز بوده است و اکنون قبر او بر روی صفه جلو کتابخانه باقی است.

هشت – میرزا نظام الدین دستغیب متوفی به سال 1030 هـ. ق.

نه – میرزا عبدالنبیا یکی از اقطاب سلسلۀ ذهبیه متوفی به سال 1231 هـ .ق

ده – ملاعلی سمنانی از عرفای مشهور.

یازده – حجه الاسلام مرحوم سیدحاج محمدعلی مجتهد کازرونی از علمای مشهور که در سال 1333 وفات یافته است و قبر او در جلو کتابخانه باقی است. در زمین پشت دیوار غربی حیاط شمالی حافظیه که به مقبره دانشمندان اختصاص یافته اشخاص زیر مدفونند:

الف- حجه الاسلام مرحوم شیخ محمدباقر اصطهبانانی معروف به (شهید رابع) که در سال 1285 ه.ش به دست مستبدین شهید گردید.

ب- مرحوم شیخ محمدتقی روانشاد معروف به «فیلسوف» که از علماء و معلمین برجسته زمان خود بود و در سال 1333 ه.ش فوت گردید و در کنار قبر پدرش، شهید رابع، مدفون گردید.

ج- مرحوم دکتر لطفعلی صورتگر شاعر معروف معاصر که در سوم مهرماه سال 1348 ه.ش به رحمت ایزدی پیوست و جنازۀ او را از تهران به شیراز آورده دفن کردند.

د- مرحوم شیخ عبدالجبار از مجتهدین معروف شیراز که در سال 1319 هـ .ق وفات یافته است.

ه- مرحوم محمد کاظمی شیرازی فرزند حجه الاسلام شیخ محمدکاظم شیرازی مرجع تقلید شیعیان که در سال 1353 ه.ش وفات یافته است.

در بیرون محوطه حافظیه نیز قبرستان هایی است مخصوص خانواده ها که در آن ها نیز چند نفر از شعراء و دانشمندان مدفونند که مشهورترین آنها عبارتند از حسن آزاد معدلی شاعر معاصر که در سال 1343 ه.ش فوت شده و در قبرستان خانواده معدل (در مشرق حیاط شمالی حافظیه) مدفون است و مرحوم علی روحانی (فرزند زاده وصال شیرازی) شاعر معروف قرن اخیر که در سال 1333 ه.ش وفات یافته و در قبرستان «فال اسیری» مدفون است.

بهروزی، 79- 62: 1354

فارس، شیراز، آثار تاریخی، آرامگاه خواجوی کرمانی

خواجوی کرمانی، شاعر قرن هشتم در سال 722 هـ .ق در شیراز درگذشت. آرامگاه وی در شیراز، در دامنۀ کوه صبری و قدوی مشرف بر دروازه قرآن است. آب چشمه معروف به رکن آباد نیز از کنار مقبره خواجو می گذرد. آرامگاه در سال 1315 ساخته شده است و در سال 1370 مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. سردیس سنگی خواجو که از سنگ یکپارچۀ کوه تراشیده شده است، در این مکان قرار دارد.

مهراز، 297: 1348

فارس، شیراز، آثار تاریخی، آرامگاه خواجوی کرمانی

در بدنه غربی تنگ «الله اکبر» شیراز، مشرف بر «طاق قرآن» و در مسیر «آب رکن آباد» آرامگاه شاعر بزرگ کرمان (کمال الدین ابوالعطاء – متخلص به خواجو – 689 -722 هـ .ق) قرار دارد.

سمت چپ راهی که در وسط تنگ الله اکبر احداث شده، نزدیک به طاق قرآن، پلکانی است که به زمین همواری منتهی می شود و از آنجا نیز چند پله است که به باغچه آرامگاه خواجو منتهی می گردد. مقبره این شاعر بزرگوار کرمانی که «خواجه شمس الدین محمد حافظ» به استادی او اعتراف کرده و غزلیات خود را به سبک و طرز سخن او سروده است.

از بقعه و بارگاه و ساختمان متناسبی عاری بود تا در سال 1315 ه.ش با اعتبارات فرهنگ فارس، آرامگاه آن شاعر به صورت فعلی ساخته شد، بدین ترتیب که اراضی اطراف آن را به صورت باغچه ای دو طبقه درآوردند و درخت های چندی در آن غرس کردند و قسمتی از آن را گلکاری نمودند که از آب رکن آباد مشروب می شد و بقیه را با آجر فرش کردند. سپس میله های محجری که سابقاً دور قبر حافظ بود به صورت نرده بر بالای دیوارهای آن نصب کردند.

در آرامگاه خواجو، کنار محوطه ای که بدون سقف است صفه ایست که وسط آن سنگ قبری قرار دارد و بالای آن برآمده و محدب است. روی این سنگ کتیبه ای که دلالت کند که اینجا قبر خواجو است وجود ندارد و فقط در بالای سنگ به خط ثلث نوشته شده است، ولی از قدیم الایام معروف بوده که این قبر آرامگاه خواجوی کرمانی است. بالای سر و پایین قبر و ستون سنگی کوتاه قرار دارد که از قدیم وجود داشته و طبق مرسوم آن زمان در بالا و پایین قبور عرفاء و شعراء قرار می داده اند. نزدیک قبر، غاری است در وسط کوه که برای دخول در آن باید چند پله پایین رفت و گویا سابقاً محل عبادت و ریاضت زهاد و مشایخ عرفا بوده است و محتمل است که خواجو هم مدتی در آن به عبادت مشغول بوده است.

چون آرامگاه خواجو فاقد اطاقی و پناهگاهی بود، در سال 1337 ه.ش از طرف اداره باستان شناسی فارس یک اطاق پذیرایی و اطاق دیگری برای نگهبان در سمت شمال محوطه آرامگاه ساخته شد و تعمیرات دیگری هم در آن به عمل آمد.

بهروزی، 98- 94: 1354

فارس، شیراز، آثار تاریخی، آرامگاه سعدی

در این تنگ بزرگترین و مهمترین زیارتگاه تاریخی یعنی آرامگاه شیخ اجل سعدی شیرازی قرار دارد و به همین جهت هم این تنگ و قریه ای که درآن واقع است به نام نامی او موسوم شده است. به طوریکه معروف است در محل آرامگاه فعلی سعدی، خانقاه او قرار داشته که در زمان حیات، یعنی ثلث آخر عمر خویش، در آن به سر می برده و پس از فوت در همانجا مدفون شده است. وقتیکه شیخ اجل از سفر طولانی خود به شیراز مراجعت کرد مدتی در خانقاه شیخ روزبهان معتکف گردید تا آنکه خواجه شمس الدین محمد – صاحب دیوان وزیر معروف آباقاآن مبلغی پول برای او فرستاد و او در کنار قنات گازران (محل کنونی آرامگاه شیخ) خانقاهی ساخت که در آن فقراء و مساکین اطعام می شدند.

ابن بطوطه سیاح مراکشی که در سال 748 ه.ق (یعنی 57 سال بعد از وفات سعدی) به شیراز آمده، به زیارت قبر او رفته و نوشته است: «از مشاهدی که در بیرون شهر شیراز واقع شده قبر شیخ صالح معروف به سعدی است که در زبان فارسی سرآمد شاعران زمان خود بوده و گاهی در بین سخنان خویش شعر عربی سروده است – مقبره سعدی زاویه ای دارد نیکو یا باغی نمکین که او خود در زمان حیات خویش بنا کرده و شیخ در آنجا حوضچه هایی از مرمر برآورده که برای شستن لباس می باشد – مردمان از شهر به زیارت شیخ آمده، پس از خوردن غذا در سفره خانه شیخ و شستن لباس ها مراجعت می کنند.

از سال 691 ه.ق که مرغ روح شیخ بزرگوار قالب تن را ترک و به قرب جوار حق پیوست و تن خاکیش را در خانقاهش دفن کردند، تربت پاکش مطاف اهل دل و رهروان حقیقت و صاحبان ذوق و عموم طبقات گردید. مسلماً آرامگاه شیخ همیشه دارای بقعه و باغ و زیارتگاه عموم بوده است و امراء و سلاطین هر دوره ای، کم و بیش آن را مرمت کرده اند. در زمان پادشاه عادل کریمخان زند چون آن مرد نیک نفس علاقه ای شدید به ساختن ابنیه و عمارات و تکایا داشت، آرامگاه شیخ نیز به طرز آبرومندی ساخته شد که تا سال 1327 ه.ش پابرجا بود. عمارتی را که کریمخان از آجر ساخته بود دو طبقه داشت: طبقه زیرین، در وسط راه روی داشت که پلکان طبقه دوم از آنجا شروع میشد – طرفین راه رو، هر طرفی دو اطاق کرسی دار بود – در قسمت شرقی، ابتدا اطاقی بود و سپس اطاق وسیع دیگری به اطاق مرتفعی قرار داشت که قبر سعدی در آن بود و محجری چوبی آن را احاطه کرده بود، در قسمت غربی راه رو هم دو اطاق، قرینه قسمت شرقی قرار داشت که بعدها مرحوم شوریده در اطاق غربی آن، مدفون گردید. طبقه بالا نیز مانند طبقه زیرین بود جز اینکه روی اطاق شرقی که قبر شیخ در آن قرار داشت، به احترام او، اطاقی نساخته بودند و طاق آن به اندازۀ دو طبقه مرتفع بود تمام اطاق ها از جلو دارای درک بود. در این سال بنا به تصمیم انجمن آثار ملی، عمارت آرامگاه قدیم خراب گردید و به جای آن آرامگاه فعلی ساخته شد که در اردیبهشت ماه سال 1321 به دست محمدرضا شاه پهلوی رسماً افتتاح گشت. عمارت جدید آرامگاه سعدی در وسط باغی مصفا واقع است که با چمن ها و گل ها و درختها محصور است.

قبر سعدی در وسط عمارتی هشت ضلعی واقع است که سقف بلند آن با کاشی های مزین است – بالای این هشتی گنبدی است که با کاشی های آبی پوشیده شده است. در جنوب این هشتی که روبروی در ورودی آرامگاه است ایوان زیبایی ساخته شده که دری به آرامگاه دارد و با کاشی مزین است. در سمت مغرب آرامگاه ایوانی است که به اطاق کوچکی منتهی می گردد که در آن قبر شوریده قرار دارد.

سنگ مزار سعدی از قدیم الایام روی قبر شیخ بزرگوار سنگ قبری انداخته بودند که عکس آن در بعضی از سفرنامه های سیاحان خارجی نقش شده است ولی چند سال پیش یکی از مجتهدین شیراز بدان پندار که سعدی مذهب تسنن داشته، سنگ قبر مزبور را که گویا در زمان سلطنت اتابکان روی قبر شیخ انداخته بودند، شکست. بعدها مرحوم علی اکبر خان قوام الملک شیرازی سنگ کنونی را که سماق سرخ کم رنگی است روی قبر شیخ انداخت.

بهروزی، 29- 20: 1354

فارس، شیراز، آثار تاریخی، آرامگاه شوریده

در اطاقی که در انتهای غربی ایوان آرامگاه کنونی سعدی واقع است و فعلاً کتابخانه می باشد، مقبره شاعر معروف قرن اخیر شیراز مرحوم حاج محمدتقی ملقب به «فصیح الملک» و متخلص به «شوریده» شیرازی قرار دارد. آن مرحوم که در سال 1274 هـ .ق متولد شده در سال 1345 ه.ق به رحمت ایزدی پیوسته است. مرحوم شوریده که خود را از اعقاب شاعر معروف «اهلی شیرازی» می دانست در زمان حیات، متولی بقعه و بارگاه سعدی بود و به همین جهت هم در جوار مزار سعدی مدفون گردید.

بهروزی، 33: 1354

فارس، شیراز، آثار تاریخی، آستانۀ سیدعلاءالدین حسین

سیدعلاء الدین معروف به حسین کوچک برادر شاه چراغ (ع) است که مقبرۀ وی در جنوب شرقی شیراز و در محلۀ بالاکفت واقع شده است. بنای اولیۀ این آرامگاه در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم ساخته شد و پس از مدّتی تخریب شد. سپس در زمان شاه اسماعیل صفوی تجدید بنا صورت گرفت. کف آرامگاه از سنگ مرمر و سقف و دیواره های بنا آیینه کاری شده است. دو گلدسته کاشیکاری شده نیز در دو طرف حرم قرار دارد.

کمالی سروستانی، 42- 40: 1384

فارس، شیراز، آثار تاریخی، بقعه باباکوهی

این بنا از بقاع دورۀ دیلمیان در شیراز است، که در دامنۀ غربی تنگ الله اکبر در یکی از غارهای کوی صبوی واقع شده است. این بقعه متعلق به شیخ ابوعبدالله محمدبن عبدالله شیرازی معروف به ابن باکویه و مشهور به باباکوهی (337-442 هـ .ق) است.

مصطفوی، 52: 1364

فارس، شیراز، آثار تاریخی، حافظیه

حافظیه آرامگاه شاعر بزرگ قرن هشتم هـ .ق خواجه شمس الدین محمد است که در شمال شهر شیراز به مساحت 21825 مترمربع قرار دارد. 65 سال بعد از وفات حافظ یعنی در سال 856 هـ .ق شمس الدین محمد یغمایی وزیر میرزا ابوالقاسم بایر گورکانی حاکم فارس، برای اولین بار عمارتی گنبدی شکل بر فراز مقبره بنا کرد و حوض بزرگی در جلو عمارت ساخت. یک تالار بیست ستونه، حافظیه را به دو قسمت  شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. سنگ مقبره به ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار گرفته و به وسیله پنج ردیف پلکان سنگی مدور احاطه شده است.

بهروزی، 62: 1349

فارس، شیراز، آثار تاریخی، سعدیه

سعدیه آرامگاه شیخ مشرف الدین مصلح الدین سعدی شیرازی شاعر قرن هفتم است که در 606 هـ .ق در شیراز به دنیا آمد و در 695 هـ .ق در شیراز درگذشت. آرامگاه وی در دامنۀ کوه فهندژ است، که در ابتدا خانقاه شیخ بوده و وی اواخر عمر خود را در آن جا گذرانده است. برای نخستین بار در قرن هفتم شمس الدین محمد صاحب دیوان مقبره ای بر قبر شیخ ساخت و سپس کریم خان زند عمارتی دو طبقه از گچ و آجر بر فراز آن ساخت. بنا دارای هشت ستون سنگی در جلوی مقبره است. بنای آرامگاه از بیرون به شکل مکعب و از داخل هشت ضلعی است. در عمق 10 متری آرامگاه قناتی وجود دارد که آب آن به حوض ماهی می ریزد.

مصطفوی، 55: 1364

فارس، شیراز، آثار تاریخی، مقبره پیربنو

پیربنو که تحریف «پیربن آب» می باشد یعنی پیر (شیخ – مرشد) یکه در کنار چشمه ای واقع است و مقصود قبر یکی از بزرگان عرفاء و مشایخ صوفیه است که در کنار چشمه آبی قرار دارد. در دامنه این کوه (محاذی شهر شیراز و دو فرسنگی آن) چند چشمه آب گوارائی است که آب با فشار خارج شده و سپس به بیشه ای که نزدیک آن وارد می گردد. در کنار این چشمه ها مزار عارف کاملی است که او را «شیخ اقطع» گویند.

مرحوم فرصت الدوله در کتاب آثار عجم دربارۀ این شخص و آرامگاه او چنین نوشته است: اسمش سید محمد در دامنه کوهی در مغاره ای مسکن داشته و بعد از وفات در همانجا به خاک سپرده شده است. بقعه بسیار کوچکی بر سر آن بنا نموده اند. بعدها محمدعلیخان ایلخانی قشقایی را مهمی عظیم روی داده و از آنجا می گذشته است، به قبر شیخ مذکور ملتجی می شود. اتفاقاً از آن مهلکه خلاصی یافته، این را مرمتی کرده و وصیت می نماید که چون اجلش رسد در جوار شیخ دفنش کنند. در سنه 1266 ه.ق از جهان می گذرد و جسدش را بدان جا حمل نموده به خاک می سپارند و بنای تکیه ای که به واسطه دو ستون از سنگ یکپارچه قائم است بنیاد می کنند و سنگ بسیار بزرگی بر قبرش می افکنند. اشعاری به بحر تقارب مرحوم داوری این وصال گفته بر آن نقش می نمایند و آن قبر در تالار مذکور است، به طرف دست چپ شیخ قدس سره به طوری واقع شده که مزار شیخ در اعلا و قبر ایلخانی در اسفل است. علت اینکه این شخص را «اقطح» نامیده اند روایات چندی ذکر شده است که خلاصه آن ها این است که برخلاف عهدی که با خدای خود بسته بود رفتار کرده و آن وقت برای کیفر آن گناه، دست خود را بریدن داد و یا برای اینکه فکر شهوات نفسانی نباشد و تماماً به عبادت و ذکر پروردگار بپردازد خود را «مقطوع الآلت» ساخت. هم اکنون سنگ قبر منصوب به شیخ اقطع کتیبه ندارد، ولی اشعاری که مرحوم داوری گفته و بر سنگ مزار ایلخانی نقر شده باقی است و چون شاهکاری است.

بهروزی، 119- 118: 1354

فارس، شیراز، آثار تاریخی، مقبره سبزپوشان

در سه فرسخی جنوب شرقی شیراز کوهی است که آن را کوه سبزپوشان نامند و در امتداد و متصل به کوه پیربناب است و مشرف بر قریه «دهک» می باشد. راه فعلی آن از جاده ایست که به «کوار» می رود و از قنب (خمب) باباحاجی (پنج فرسنگی شیراز) می گذرد. اتومبیل مستقیماً تا پای کوه می رود و از دامنه کوه، راه پرپیچ و خمی است که یک یا دو نفر به اشکال می توانند از آن بگذرند و پس از طی مقداری راه سربالایی که مستور از درختان جنگلی مخصوص است به محل آرامگاه می رسیم.

در بالای کوه، دو رشته کوه به یکدیگر عمودی تلاقی کرده که از آن محوطه ای را تشکیل داده است که اغلب سایه دارد و سرسبز و خرم است و از چشمه های کوچکی که از بالا و اواسط کوه جاری است. آب مختصری در سنگاب های طبیعی جمع می شود که باعث آن سرسبزی است. نزدیک به انتهای کوه صفه ای را مسطح کرده اند و قبر امامزاده ای به نام «سیداسحق بن موسی بن جعفر» در آن صفه در یک غار مصنوعی قرار دارد که ضریح چوبی دو قبر را گرفته و بر روی سنگ قبر کتیبه ای به این شرح به خط نستعلیق نوشته اند “تاریخ شهادت امامزاده سیداسحق بن موسی بن جعفر در سنه 205”.

مرحوم فرصت الدوله در کتاب آثار عجم راجع به اینجا چنین نوشته است: «شیخ ابواسحاق معروف به “سبزچوشان” در سمت جنوب شیراز در کوهی به مسافت سه فرسخ دور از شهر و از دامنه کوه تا مزار آن ربع فرسخ است و در دره وسیعی واقع شده و مرقدی دارد – در چند جای از آن کوه آب تقطیر می نماید و در برکه ها که از کوه تراشیده اند و در سنگاب ها جمع می شود – آبش گواراست و مهتابی با وسعتی در جلو آن مرقد است – بعضی آن را سید ابواسحاق خوانند و برخی سیدش ندانند.

از تاریخ وفاتش نیز اطلاع نیافتم زیرا که لوحی بر تربتش نیست جز سنگی بی خط، اما در پاره ای کتب قدیمه دیده ام که شیخ از عرفاء مرتاضین بوده و با ایلات، قشلاق و ییلاق می نموده و چون در صحرای قریب به این کوه وفات نمود و در آن کوهش برده به خاک سپردند.

آقای سیدمحمدتقی مصطفوی در صفحه 387 کتاب اقلیم پارس راجع به اینجا چنین نگاشته اند: قسمت جالب توجه کتیبه ای است به خط نستعلیق در کنار صفه که در سنگ کوه کنده شده در 11 سطر که چهار سطر اول آن مشتمل بر 18 بیت شعر مدح سلطان اویس میرزا فرمانفرمای فارس می باشد که تاریخ آن 1306 ه.ق است.

در تاریخ ربیع الاول میچقان ئیل 1306 حضرت اشرف اسعد والا معتمدالدوله سلطان ویس میرزا و سیاوش میرزا و جهان نوش میرزا و حاج بهاء الدین میرزا و نظام الدین میرزا و جناب حاجی میرزا حسن حکیم باشی و این بنده فرهنگ و میرزای یزدانی که ملک بی نسق مانده بود، همت والا بر آرامی آنجا تعلق یافته، انشاءالله عنقریب به توجه همت والا نهایت آبادی خواهد یافت. دیگر آنکه فرمایش تا چند جفت دراج از گرمسیر است آورده در بیشه زار . . . امید که به یمن دولت و اقبال شاهنشاه اسلام پناه خلدالله حکم و سلطانه تمامی این صفحات بیشه و مرغزار این عرصه را نتایج دراج فراگیرد – کتیبه بالا بامرالعالی فی 1306 ه.ق نبوی راقمه بندۀ بارگاه محمد جعفر شیرازی. در ربیع الاول سنه … به زیارت این بقعه سرا تشریف فرما شده و با اشخاص مفصلۀ فوق و سرکار مقرب الخاقان میرزا مصطفی خان خلف مرحمت پناه میرزا محمدقوام الدوله که . . . ریشه نیلوفر که حسب الحکم از کرمانشاهان آورده بودند، در چشمه بول برنجی و چشمه سار داراب جرد و سراب بیضا و سراب سیاه ممسنی غرس نمودند. تحریراً فی سنه 1307 عمل اقل الحاج محمدحسن شیرازی». از فحوای این کتیبه چنین مستفاد می شود که شاهزاده نامبرده والی فارس دستور داده است مقداری دراج از گرمسیر گرفته در اینجا متفرق سازند، تا نتایج این پرنده در این صفحات پرورش نموده زیاد شوند و همچنین مقداری نیلوفر از کرمانشاهان آورده در نقاطی که در متن کتیبه ذکر شده غرس نموده اند».

در تابستان، اینجا، هوای لطیف و متکی و در زمستان هوائی مطبوع و دلچسب دارد و اهالی دهات شب های دوشنبه در آنجا اجتماع کرده دیگ جوش می دهند و یا شب های سوگواری در آنجا بیتوته کرده به دعا و عبادت می پردازند.

بهروزی، 124- 121: 1354

فارس، شیراز، آثار تاریخی، مقبره شاهچراغ (ع)

مقبرۀ سید میراحمد برادر بزرگ تر امام رضا (ع) در شیراز در میدان احمدی واقع شده است. بنای اصلی امامزاده به زمان اتابک ابوبکر سعدبن زنگی تعلق دارد. آرامگاه دارای گنبد بزرگ کاشیکاری و معرق است که در سال 623 هـ .ق ساخته شده. پس از آن در 745 هـ .ق گنبد 72 ترکی بر روی بقعه ساخته شد. مساحت کنونی آرامگاه 60 هزار مترمربع می باشد.

شیرازی، 444: 1362

فارس، شیراز، آثار تاریخی، مقبره شاه شجاع مظفری

در دامنه تخت ضرابی، درست در ریشه کوه و در مغرب تکیه هفت تنان، در محوطه بازی قبر بزرگترین پادشاه آل مظفر یعنی ابوالفوارس – شاه شجاع فرزند امیر مبارزالدین قرار دارد که مرحوم کریمخان زند پادشاه خوش قلب ایران سنگ بزرگی را بر روی آن انداخته است و کتیبه زیر را بر روی آن نقر کرده است.

این قبر آرامگاه همان پادشاه است که ممدوح خواجه حافظ بوده و در غزلی او را مدح کرده است. در میان آن همه پادشاهانی که در فارس و شیراز سلطنت کرده اند تنها قبر شاه شجاع مظفری در شیراز معلوم و مشخص است و به همین جهت بود که انجمن آثار ملی برای تجلیل آن پادشاه ادیب به ساختن بقعه ای بر روی آن قبر مبادرت ورزید. در سال 1338 ه.ش انجمن آثار ملی برای ساختن آرامگاه این پادشاه اعتباراتی تأمین کرد و تحت نظر آقای علی سامی نماینده انجمن بناهایی در آنجا ساخته گردیده که در سال 1350 پایان یافت.

علاوه بر گنبدی که بر روی قبر ساخته شد محوطه ای را هم دور آن احداث گردید که گلکاری شد و چند اطاق هم برای دفتر انجمن و کتابخانه و پذیرایی ساخته گردید.

آرامگاه جلال الدین شاه شجاع مظفری ممدوح خواجه حافظ که پس از برکناری پدرش امیر مبارزالدین نخستین شهریار سلسله مظفریان (آل مظفر) به پادشاهی رسیده بود از طرف انجمن آثار ملی ساخته شد و در سال کوروش بزرگ، هزار و سیصد و پنجاه خورشیدی پایان یافت.

بهروزی، 51- 47: 1354

فارس، شیراز، آثار تاریخی، مقبره وصاف

بین تکیه چهل تنان و آرامگاه حافظ سابقاً قبرستان مفصلی بود که بزرگان چندی در آن مدفون بودند، ولی اکنون تمام آن قبور را صاف و به خانه های شخصی تبدیل کرده اند. اما قسمت وسط آن را به وسیله دیواری محصور کرده و به شکل باغچه ای درآورده و آن را «سیافیه» نام نهاده اند، زیرا که قبر حاج علی اصغر سیاف شیرازی در آنجا می باشد. در سیافیه قبر سه نفر از بزرگان بدین قرار است:

1- قبر وصاف و او شرف الدین خواجه عبدالله بن عزالدین فضل الله بن عبدالله شیرازی متخلص به «مشرف» و ملقب به «وصال الحضره» است که مولف کتاب معروف تاریخ وصاف می باشد. وصاف مردی دانشمند و ادیب و شاعر و مورخ بوده است و گویا در سال هفتصد و سی و اند هجری قمری وفات یافته است و هم اکنون در سیافیه نزدیک در ورودی به مقبره سیاف سنگ کوچکی نصب است.

2- قبر حاج علی اصغر سیاف (شمشیرگر) شیرازی است که از شعراء و عرفای معروف است و گوینده مثنوی عرفانی است که چندین جلد است و تا این تاریخ 12 جلد آن چاپ شده است. وفات سیّاف در سال 1262 ه.ق صورت گرفته و اکنون اطاقی بر روی آرامگاهش ساخته اند.

3- قبر مرحوم میرزا علی اصطهبانی مشهور به «معین الشریعه» و متخلص به «فقیر» است که از دانشمندان و شعرای اخیر است و مولف چند کتاب نظم و نثر است و در سال 1351 ه.ق فوت شده است.

بهروزی، 62- 61: 1354