فارس، سمنان، آثار تاریخی، مساجد

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد امام

این بنا که از بهترین مساجد دورۀ قاجار در ایران است، به لحاظ دارا بودن ایوان های متعدد، شبستان های وسیع، حجره ها و کاشیکاری های زیبا، حائز اهمیّت است. این مسجد دارای چهار در ورودی می باشد و صحن مسجد به صورت چهار ایوانی ساخته شده است. تزئینات گچبری، نقاشی و طاق نماهای تودرتو، جلوۀ زیبایی به بنا داده است. در اطراف محراب نیز آیاتی از قرآن مجید به تاریخ 1242 ه.ق دیده می شود.

حقیقت، 109-100: 1344

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد جامع

این مسجد که بنای اولیۀ آن را به قرون اولیۀ اسلامی نسبت می دهند، از کهن ترین بناهای تاریخی سمنان است. در محوطۀ مسجد، یک منارۀ سلجوقی و آثاری از دورۀ ایلخانی و تیموری دیده می شود. بنای کنونی مشتمل بر ایوان آجری، شبستان و صحن است. گنبد خانۀ مسجد به احتمال فراوان توسط ابوسعید در عصر سلطان سنجر سلجوقی ساخته شده است. شبستان شمالی مسجد دارای 16 ستون مدور و قطور است.

ملازاده، 160-159: 1379

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد جامع

مسجد جامع سمنان بنایی است بسیار قدیمی و کهنه در طول زمان چندین مرتبه خراب و بعد تعمیر و ساخته شده و تغییراتی در آن نیز بوجود آمده است، ولی فعلاً در مسجد مذکور آثار دوره سلجوقی و تیموری دیده می شود.

خلاصه وضع این مسجد به وضع مساجد اهل سنت شبیه است. مناره بلند دارد وقفنامه مسجد در دو صفه سنگ مرتسم به دیوار نصب است. مقصوره این مسجد مربع متساوی الاضلاع و چهارده قدم در چهارده قدم می باشد. ارتفاع گنبد مقصوره تقریباً چهارده ذرع و ارتفاع ایوان مقصوره بیست ذرع و دهنه ایوان ده ذرع است.

عرض حیاط و صحن مسجد 24 ذرع و طول آن 26 ذرع است. شبستانی در طرف مشرق در پهلوی مقصوره هست مشتمل بر 27 طاق که بر روی 16 ستون مدور قطور که در وسط است و هشت و نیم ستون که در طرف دیوار شرقی می باشد بنا شده است.

در سمت شمال مسجد نیز شبستانی است که 16 ستون قطور مدور دارد، در ایوان مسجد چند لوح سنگی نصب است که از همه مهمتر دو لوح است که هر دو فرمان هائی است از پادشاه صفویه که برای اطلاع قاطبه اهالی در ایوان مسجد نصب کرده اند.

لوح دیگر قرنیه دو لوح مسطور در فوق است و فرمانی در آن رسم شده در باب رفع بعضی اضافات و تعدی مالیات از شیعه عراق و تاریخ آن سال 1021 ه.ق.

لوحی دیگر بالای دری است که در طرف شمال غربی می باشد و فرمانی که در آن رسم است، بخشش تمغا و هوایی سمنان است و تاریخ آن 962 می باشد.

حقیقت، 108-95: 1379

فارس، سمنان، آثار تاریخی، منار مسجد جامع

منار معروف سمنان که آن را منار مسجد جامع سمنان می نامند درست در گوشه قائمه ضلع شرق و شمال محدوده ساختمان مسجد جامع سمنان واقع شده است. ارتفاع منار مذکور که با آجر بنا گردیده سی ذرع یا سی و یک متر و نیم (5/31 متر) می باشد.

در پایین منار شبستانی قرار دارد (شبستان شمال شرقی مسجد جامع) که در اثر احداث آن قسمتی از طول سمت پایین منار (به اندازه بلندی ساختمان شبستان) که ارتفاع آن حدود 5 متر است دیده نمی شود. بنابراین طول منار سمنان از روی بام شبستان حدود 26 متر می باشد.

تاریخ بنای منار سمنان از دیگر قسمت های موجود مسجد جامع سمنان قدیم تر است. طبق مفاد مقاله سمنان در دائره المعارف اسلامی و همچنین افادات شادروان استاد مجتبی مینوی و مضمون کتیبه اطراف منار که به خط کوفی است منار سمنان را امیر اجل بختیار بن محمد مشهور به ابوحرب بختیار حاکم معروف ایالت (استان) کومش (قومس) در دوره غزنویان و ممدوح استاد منوچهری دامغانی شاعر بزرگ ایران در قرن پنجم هجری در بین سال های 417 تا 466 ه.ق بنا کرده است.

در قسمت پایین منار از روی بام بعد از حدود دو متر آجرچینی تزئینی کتیبه ای به خط کوفی به چشم می خورد و بعد از آن 4 بخش با تزئینات آجری متفاوت ایجاد شده است که این قسمت های چهارگانه با طرح های متنوع خود جلوه خاصی به این بنا بخشیده اند. تناسبی که بین این بخش ها از نظر تزئینات و طول آنها در نظر گرفته شده حاکی از آشنایی کامل هنرمندانه سازنده آن به اصول مربوط به انتخاب ابعاد متناسب می باشد و همین دقت و ذوق است که منار مسجد جامع سمنان را به صورت یکی از زیباترین آثار معماری ایران درآورده است.

در بالای تزئینات آجری کتیبه ای به خط کوفی وجود دارد که نام ابوحرب بختیار و تاریخ بنای منار بر آن نقش بسته است. تاج یا کلاهک منار که به شکل 8 ضلعی است دارای مقرنس های آجری با پشت بغل های کوچک از کاشی به رنگ فیروزه ای می باشد. درون طامس ها یا سوسن مقرنس سوراخ های ریز و جالی تعبیه شده است. در اطراف موذنه منار نرده های مشبک چوبی زیبائی به رنگ سبز نصب گردیده است.

این منار دارای 91 پله مارپیچی می باشد که تا اول موذنه بالا می رود و فضای داخل آن به وسیله چند منفذ که از خارج نور می گیرد روشن می شود. منار مسجد جامع سمنان که باید آن را منار دوره غزنوی نامید ذیل شماره 162 آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حقیقت، 10-9: 1379

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد جامع زاوغان

این بنا که امروزه تنها ایوانی به ارتفاع 10 متر از آن برجای مانده و بخش اعظم آن ویران گشته است، در قرن دوم هجری (دورۀ تسلط علویان)، توسط سیدضیاء الدین محمّد ساخته شده است. قوس بلند ایوان دارای تزئیناتی آجری به صورت مربع های کوچک و بزرگ تودرتو است.

حقیقت، 98: 1341

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد جامع زاوغان

مسجد جامع زاوغان در شمال محله زاوغان در سمت غربی نهر میان محله قرار دارد و روی ساختمان آن به طرف مشرق است. این مسجد از بناهای قرن دوم هجری است و سید ضیاء الدین فرزند زین الدین از نواده های امام زین العابدین (ع) آن را بنا نموده، مسجد جامع زاوغان دارای ایوانی است که ارتفاع آن بیش از ده متر می باشد، در دو طرف آن دو حجره که هرکدام در یک طرف ایوان قرار گرفته بنا شده است. این مسجد در حال حاضر ویران گردیده، فقط آثار خرابه های آن در محله زاوغان نمودار است.

حقیقت، 159: 1379

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد جامع سرخه

مسجد جامع سرخه که بنای اولیۀ آن را به قرن اول هجری نسبت می دهند، در 15 کیلومتری جنوب غربی سمنان، در روستای سرخه واقع شده است. صحن مسجد وسیع و نسبتاً مخروبه است و در اضلاع آن طاق نماهای قوس دار کم عمقی قرار دارد. بنای فعلی دارای دو شبستان بزرگ است. شبستان غربی که مربوط به بنای اولیه است، دارای 6 ستون قطور و چهارگوش است که طاق ضربی مسجد بر روی آن ها قرار گرفته است.

حقیقت، 98: 1341

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد جامع سرخه

در قصبه سرخه سمنان مسجد جامعی وجود دارد که از بناهای قرن اول هجری است. این مسجد از مساجد اهل تسنن بوده است و آیاتی از قرآن در اطراف محراب آن نوشته بوده، ولی چندی قبل که اطراف محراب فرو ریخته، کتیبه آن نیز از بین رفته است.

حقیقت 1379، 156

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد جامع علاء

این مسجد در 9 کیلومتری جنوب شرق سمنان واقع شده و بنای اولیۀ آن مربوط به سال 70 ه.ق می باشد، که اکنون بخش اعظم آن ویران گشته است. از آثار قدیم مسجد تنها مناره ایی به ارتفاع 10 متر (حدوداً) باقی مانده که بخش فوقانی آن نیز ویران شده است. هم اکنون این مکان به طور عمده مورد بازسازی قرار گرفته است.

حقیقت، 98: 1341

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد جامع علاء

در قریه علاء (کی لی) که در 9 کیلومتری جنوب سمنان واقع است مسجد جامعی وجود داشته است که چندی قبل ساختمان آن را به کلی خراب کرده و مسجد دیگری در سمت جنوب آن ساخته اند. مسجد جامع علاء دارای مناری است، بطوریکه نقل می کنند این منار با منار مسجد جامع سمنان در یک زمان ساخته شده است (417-466) مسجد جامع علاء از مساجد قرن اول هجری است. گویند کتیبه ای از جنس فیروزه بر سردر ورودی مسجد نصب بوده و یکی از حکام سمنان شبانه آن را کنده و برده است. تاریخ بنای مسجد جامع علاء سال هفتاد هجری بوده است. علاوه بر مسجد علاء ارگ نیز جزء آثار تاریخی است که تصویر باقیمانده آن را در کتاب می توانید ملاحظه کنید.

حقیقت، 157-156: 1379

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد سلطانی

مسجد شاه (مسجد سلطانی) سمنان از بناهای بسیارعالی و پراهمیت شهر سمنان به شمار می رود که در دوره قاجاریه یعنی در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار در این شهر بنا گردیده است. این مسجد به سرپرستی و مباشرت حاجی سیدحسن حسنی جد سادات شریعت پناهی سمنان و مولف کتاب منهاج العارفین از محل اموال ذوالفقارخان سمنانی (سنگسری) ساخته شد، و موقوفات شیخ علاء الدوله سمنانی عارف شهیر قرن هشتم هجری نیز به مسجد اختصاص یافت.

مسجد شاه سمنان در مرکز شهر واقع شده و چهاردر آن از شمال و جنوب و مشرق و مغرب باز می شود. طول مسجد 62 قدم و عرض آن 61 قدم و چهار ایوان در چهار سمت دارد، در طرفین ایوان ها چهار مهتابی است و احداث این چهار مهتابی باعث امتیاز و روح مسجد شده زیر مهتابی ها شبستان است و پشت سرمهتابی ها حجره هایی ساخته اند، صحن مسجد یک حوض بزرگ و 4 باغچه دارد و از چهار ایوان دو ایوان شرقی و غربی فوق العاده زیبا و بزرگ است. پشت ایوان غربی مقصوره ای عالی است و در دو طرف مقصوره چهل طاق و سی ستون در وسط و پنج و نیم ستون در هر سمت که جمعاً چهل ستون می شود قرار دارد.

در مقصوره ایوان غربی تاریخ ختم بنا ذکر شده و سال آن 1242 ه.ق است. ولی در وقفنامه مسجد 1243 ه.ق ثبت شده است. در همین مقصوره منبری است از جنس مرمر که یازده پله دارد و در بالای در شمالی مسجد قطعه سنگ مرمری است که در آن نصف قصیده مرحوم محمد حسینخان کاشانی متخلص به عندلیب که در تاریخ بنای مسجد و مدح فتحعلی شاه گفته به خط نستعلیق حجاری شده است.

در بالای درب جنوبی مسجد بیرون هشتی نصف دیگر همین قصیده روی سنگ مرمری حجاری و نصب شده است. در پشت ایوان غربی سنگی نصب بوده است که وقفنامه مسجد در آن حجاری شده بود. ارتفاع ایوان غربی مسجد شاه سمنان 19 متر و نیم و ارتفاع مقصوره داخل ایوان غربی حدود 21 متر می باشد ارتفاع ایوان شرقی 18 متر و نیم و ارتفاع دو ایوان رو به شمال و رو به جنوب هر یک 11 متر است. و همه جا در دوره و بالای ایوان ها سوره مبارکه قرآن و اسم حضرت خاقان (فتحعلی شاه) و تاریخ بنا کتیبه شده است.

کتیبه دور ایوان غربی سوره مبارکه لااقسم می باشد و در آخر آن نوشته چنین آمده است: «کتبه العبد محمدحسین الاصفهانی» و به خط نستعلیق در این ایوان نگاشته اند: “کاشی تراش این مسجد عمل استاد علی اکبر کاشانی خلف استاد غلامعلی کاشی پز”.

بالای مقصوره ایوان غربی، گنبد کوچکی است که با کاشی های آبی رنگ مزین شده و روبروی آن بالای ایوان شرقی گلدسته ای می باشد. در دو طرف ایوان غربی دو منار بنا شده که تا نزدیک ایوان رسیده ولی آن را ناتمام گذارده اند. سابقه بنای این دو منار را چنین بیان داشته اند که شخصی شروع به ساختن دو منار مذکور کرد و از یغمای جندقی شاعر معروف دوره قاجاریه که در سمنان اقامت داشت، درخواست کرد تا شعری در تاریخ بنای آن و مدح بانی بسراید.

حقیقت، 127-112: 1379

فارس، سمنان، آثار تاریخی، مسجد قائم سنگر

در سمت مغرب قریه سنگسر سمنان مسجد کوچکی هست که به نام مسجد قائم یا حضرت صاحب الزمان نامیده می شود. در مسجد مذکور چیز قابل توجه و درخور اهمیتی مشاهده نشد. این مسجد دارای مناره ای می باشد که حدود 10 متر بلندی دارد و روی آن را نیز با گچ سفید کرده اند.

حقیقت، 227: 1379