فارس، سمنان، آثار تاریخی، دروازۀ ارگ
این بنا که قسمتی از بنای ارگ حکومتی در زمان قاجاریه بوده است، بین سال های 1300 تا 1305 هـ .ق (دورۀ سلطنت ناصرالدین شاه) توسط معمار مشهور سمنانی، محمدباقر طباطبائی، ساخته شده است. دروازه ارگ دارای دونمای شمالی و جنوبی می باشد، که نمای شمالی مزین به شش ستون با کاشیکاری های رنگی است و نمای جنوبی دارای یک سردر ورودی و دو راهروی کوچک است. ساختمان اصلی بنا از آجر و به ارتفاع بیش از هفت متر ساخته شده و طاق اتاق اصلی آن به صورت گنبدی کم خیز ساخته شده است.
رجبی، 8: 1386
فارس، سمنان، آثار تاریخی، دژ لاجوردی
دژ لاجوردی یکی از قلعه های مستحکم و معروف حوالی سمنان است که قدمت بنای آن به دوران باستان مربوط می شود. فردوسی در شاهنامه از این قلعه نام برده است:
دژ گنبدان کوه تاجر منه دژ لاژوردین زبهر بنه
این قلعه تاریخی در شمال غرب سمنان سر راه سمنان به فیروزکوه نزدیک کلارخانی واقع است. با درنظرگرفتن سابقه تاریخی قلعه های کومش (قومس) این قلعه نیز در ادوار تاریخ مورد استفاده اقوام مختلف قرار گرفته و آخرین گروهی که از آن استفاده کرده اند اسماعیلیان ایرا (باطنیان) بوده اند.
حقیقت، 81: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، دژ وهل شهمیرزاد
در قصبه خرم و باصفای شهمیرزاد درسمت شمال غربی آثار قلعه ای دیده می شود که ساختمان آن از سنگ می باشد، این قلعه دارای برج های دیده بانی سنگی بوده که به مرور خراب شده است، فقط آثار دو برج آن موجود می باشد.
حقیقت، 84: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه آبگرم
این قلعه در شمال غرب سمنان واقع شده و قدمت آن دقیقاً معلوم نیست. آنچه مشخص است تعلق این بنا به دورۀ پیش از اسلام است. قلعۀ آبگرم که امروزه به صورت مخروبه درآمده، از گل و خشت ساخته شده است.
مخلصی، 74: 1356
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه برکه
قلعه برکه (برلُوکَه) درمحله چوبمسجد (مسجد الخشب) واقع بوده است. فعلاً از این قلعه آثاری موجود نیست به طوریکه می گویند این قلعه دارای در سنگی کوچکی بوده است که روز برای عبور و مرور ساکنان قلعه باز بوده و شب ها آن را محکم می کرده اند.
حقیقت، 88-87: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه پاچنار
دو قلعه قدیمی پاچنار در جنوب شهرستان سمنان واقع شده اند و به صورت دژهای باستانی ساخته شده اند. تاریخ بنای اولیۀ این قلعه ها دقیقاً مشخص نیست، عده ایی آن را به دورۀ طاهریان و عده ایی به پیش از اسلام نسبت می دهند. قلعۀ غربی بزرگ تر و وسیع تر از قلعۀ شرقی است و دارای دو برج دیده بانی مدور به قطر 2 متر می باشد. مصالح به کار رفته در بنا خشت خام، گل و سنگ است.
مخلصی، 71-69: 1356
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه پاچنار
در محله پاچنار سمنان که در جنوب شهر سمنان واقع است (در محدوده محله بزرگ اسفنجان) دو قلعه پرابهت قدیمی به چشم می خورد که به صورت کهن دژهای دوران باستان به نظر می رسد. این قلعه ها در حال حاضر به نام قلعه های پاچنار معروف است. تاریخ بنای اولیه آن ها را به طاهر ذوالیمینین سرسلسله وطن پرست حکومت طاهریان (206 ه.ق) نسبت می دهند ولی این انتصاب درست به نظر نمی رسد، زیرا با درنظرگرفتن طرز بنا و به کار رفتن مصالح ساختمان این قلعه که به صورت خشت خام بسیار بزرگ می باشد تاریخ بنای اولیه آن ها به دوران قبل از اسلام مربوط می شود.
در حال حاضر در داخل قلعه غربی پاچنار چند خانواده سکونت دارند، ولی در قلعه شرقی که در جنوب دبستان سپهر (ادب سابق) واقع گردیده کسی سکونت ندارد. قلعه غربی پاچنار که بزرگتر و وسیع تر از قلعه شرقی است، بیش از 13 متر ارتفاع دارد و 2 برج دیده بانی مدور به قطر 3 متر بر روی آن دیده می شود که در دو متر گوشه قلعه واقع شده و ارتفاع یکی از آن ها از سطح بام بلندتر است.
دیوارشرقی قلعه از نظرساختمانی با آنچه که در سمت غربی دیده می شود فرق دارد. در این قسمت از برج های دیده بانی اثری نیست بلکه عبارت از دیوار صافی است که نمای خارجی آن را ساختمان خانه های مسکونی پوشانیده است. در بنای قلعه از مصالح ساختمانی چون خشت خام بزرگ گل و سنگ استفاده شده است. سطح درونی قلعه بیش از 2 متر از کف خیابان مجاور بلندتر و برای رسیدن به کف قلعه باید از سراشیبی که از قلوه سنگ ریز و درشت فرش شده گذشت و از در چوبین کوتاهی وارد طبقه تحتانی شد.
قلعه غربی شامل دوطبقه نامنظم است که به وسیله 28 پله بلند و نامنظم به پشت بام راه می یابد. بام قلعه دارای دو دخمه و طبقه دوم شامل دو اطاق 5/2 در 5/2 متر و چند اتاق کوچک دخمه ای شکل با درهائی بسیار کوتاه است. طبقه اول یا تحتانی شامل دالان بزرگ و بلند با سقف گهواره ای بلند و یک اتاق 4×3 متر و چند آغل و اصطبل است. ضخامت دیوارهای پایین قلعه تقریباً بیش از دو متر و قطر دیوار طبقات فوقانی بیش از یک متر می باشد.
در این دژ چند خانواده سکونت دارند. قلعه شرقی که در صد قدمی قلعه غربی و در جنوب (دبستان سپهر) واقع شده کوچکتر از قلعه غربی است. ساختمان این قلعه نیز از خشت خام بزرگ ساخته شده و دارای یک برج دیده بانی نیمه ویران در ضلع شمالی قلعه می باشد. در کنار در ورودی پله هایی وجود دارد که به قسمتی دیگر از قلعه راه دارد. این قسمت شامل چند اتاق و آشپزخانه می باشد. ضخامت دیوارها در این قلعه بیش از یک متر است، به علت احداث ساختمان جدید دبستان سپهر قسمتی از این قلعه ویران گردیده و در حال حاضر کسی در آن سکونت ندارد.
حقیقت، 78-75: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه تقی آباد
این قلعه که از آثار دورۀ قاجاریه محسوب می شود، در روستای علاء، در 4 کیلومتری جنوب سمنان واقع شده است. قلعه تقی آباد توسط ذوالفقارخان سمنانی، حاکم سمنان، در زمان سلطنت فتحعلیشاه قاجار بنا شده است.
مخلصی، 73: 1356
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه جنبدان
جنبدان یا گنبدان یکی از محلات بزرگ سمنان است که نواحی مشرق شهر سمنان (شاهجوولتیبار) را شامل می گردد، در این محله قلعه معروف جنبدان (گنبدان) قرار داشته است. در حال حاضر از قلعه مذکور آثاری باقی نمانده. برخی از مردم سمنان دوستون بسیار بزرگ از خشت خام را که در مزار شیخ نجم الدین دادبخش واقع است و به مقبره فرزندان امیرتیمور گورگانی منسوب است، آثار باقیمانده قلعه جنبدان (گنبدان) است.
حقیقت، 83: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه دزچرمنه
دزچرمنه فعلاً به صورت تل خاکی است که در نزدیکی محلات ثلاث در جنوب راه شوسه تهران به مشهد که از وسط شهر سمنان می گذرد، قرار دارد، این قلعه در محل گودی واقع شده و اکنون در اطراف آن زراعت می شود، در وسط این تل در اثر آبرفت ها و بارندگی، چاه هایی نمودار شده و به زیر قلعه راه پیدا کرده است، بطوریکه می گویند چون در زیر این قلعه راه های زیرزمینی وجود دارد، آب باران به آن راه یافته و جریان می یابد.
دزچرمنه از قلعه های معروف و با اهمیت دوران قبل از اسلام است. فردوسی در شاهنامه ضمن بیان دوره سلطنت یزدگرد سوم از آن نام برده است:
دژ گنبدان کوه تا جرمه دژ لاژوردین برای بنه
حقیقت، 71: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه زاوغان
در میان باغ های محله زاوغان سمنان که یکی از محلات سه گانه (ثلاث) مغرب سمنان است، آثار قلعه ای دیده می شود. با توجه به سابقه تاریخی محلات ثلاث سمنان (سمنک) و اسلوب ساختمان و مصالحی که در آن به کار رفته، این قلعه نیز از قلعه های قابل ذکر سمنان به شمار می رود. متأسفانه طوری که اطلاع حاصل شد باقیمانده آثار قلعه زاوغان در اثر جاری شدن سیل اخیر به کلی از بین رفته است.
حقیقت، 83: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه سارو
در ده کیلومتری شمال شرقی سمنان در نقطه کوهستانی به نام سارو آثار دو قلعه بسیار مستحکم و تسخیرناپذیر موجود است که طرز ساختمان و انتخاب محل بنای آن ها قابل توجه و درخور تحقیق
می باشد.
قلعه های مذکور که در دو طرف کلاته یا مزرعه سارو که چشمه سار زیبایی است واقع
شده اند، قلعه شمالی (ساروی کوچک) و قلعه جنوبی (ساروی بزرگ) نامیده می شود، قلعه شمالی سارو بر اثر گذشت زمان و بروز سوانح طبیعی و همچنین خرابکاری افراد تنبل و زودباور در پی دست یافتن به اصطلاح گنج بی رنج تا اندازه ای ویران گردیده، ولی اسکلت محکم آن ابهت خاصی به این دره پر از سکوت و خالی از سکنه (مزرعه سارو) بخشیده است. اما قلعه جنوبی (ساروی بزرگ) که بر روی قله کوه بسیار بلندی شبیه گردکوه دامغان بناگردیده به قدری محکم و تسخیرناپذیر است که به نظر نگارنده یکی از مهم ترین قلعه های دفاعی خطه شرق ایران محسوب می شود. راه بالارفتن به این قلعه بسیار سخت و خطرناک است.
ظاهراً ساختمان قلعه از سه طبقه تشکیل یافته و چنین به نظر می رسد که طبقه اول جای چهارپایان و طبقه دوم محل سکونت رعایا و خانواده آنان و طبقه سوم که دارای معبد و حمام و آبدارخانه بوده و آن را بارگاه می نامیده اند محل سکونت سربازان مدافع و بزرگان قلعه بوده است.
از موارد جالب در این قلعه برون آب چشمه کلاته سارو به بالای قلعه است که به وسیله تسطیح زمین انجام گرفته و در نتیجه آب چشمه ای که در حدود چندصدمتر از قلعه پایین تر قرار دارد با این تدبیر به بالای قلعه برده شده و مورد استفاده قرار می گرفته است. در چارگوشه هر یک از قلعه های سارو برجهائی و به منظور دیده بانی ساخته شده که بسیار جالب توجه و دیدنی است.
تاریخ بنای اولیه قلعه های سارو را که به نظر می رسد اسم دیگری داشته است به دوره پیشدادیان و کیانیان نسبت می دهند، ولی قدرمسلم این که قلعه های مذکور در دوره های متوالی مورد استفاده اقوام مختلف قرار گرفته و در دوره تسلط اشکانیان (پهلویان) و اسپهبدان طبرستان یکی از پایگاه های مهم آنان به شمار می رفته است.
در دوران بعد از اسلام نیز همانطور که در تاریخ سمنان و تاریخ قومس به تفصیل بیان شده است، با توجه به این که کومش (قومس) یکی از کانون های مهم فرقه باطنیان (اسماعیلیان) محسوب می شد، قلعه های سارو که در نقطه بسیار امن و ناپیدایی واقع شده اند، در مدت بیش از دو قرن مرکز تجمع و مورد استفاده افراد فعال این فرقه بوده است.
شاید یکی از علل عمده پایداری ساکنان قلعه گردکوه (گنبدان دژ) کومش (قومس) سال ها بعد از سقوط قلعه الموت (پایتخت اسماعلیان ایران) در دست داشتن قلعه های بزرگ و غیرمرئی سارو و ذخیره موادغذایی کافی در آنجا بوده است. فاصله قلعه های سارو تا قلعه گردکوه سیزده فرسنگ (80 کیلومتر) ولی از بی راهه ده فرسنگ (60 کیلومتر) می باشد.
حقیقت، 70-67: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه سراچه
سراچه محلی است قدیمی که در جنوب سمنان یعنی در محله پاچنار واقع گردیده است. این قلعه در چندسال قبل بر اثر احداث خیابان شرقی و غربی با چنار که از وسط آن عبور نموده به طورکلی خراب شده است. بر سردر قلعه سراچه این بیت نقش بوده است:
خسرو ایران غرو دل و دین طاهر کامران باد ایا خواجه دوران یونس
نویسنده کتاب انساب طوایف سمنان درباره محله بزرگ اسفنجان سمنان چنین نوشته است: “چهار سراچه در محله اسفنجان بوده، یکی از شیخ علاء الدوله، یکی از خواجه فتح الله ملکشاه و یکی تحت مسجدالخبش (چوب مسجد) از خواجه نظام الملک و یکی از خواجه یونس افتخار” با تصریح در شرح فوق معلوم می شود که قلعه سراچه را خواجه یونس افتخار بنا کرده است.
حقیقت، 86-85: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه شیخ چشمه سر
در نیم فرسنگی شمال قصبه خرم شهمیرزاد سمنان محل بسیار خرم و باصفائی وجود دارد که به نام «شیخ چشمه سر» معروف می باشد. آب و هوای این نقطه در نواحی کومش نظیر ندارد. چشمه های متعدد به نام هفت چشمه، شیخ چشمه و غیره در این نقطه جاریست. انبوه درختان و صدای ریزش آب و چهچه پرندگان و لطافت هوای آنجا به ویژه در فصل تابستان منظره بسیار زیبا و عشق انگیزی دارد. محل مذکور در بین دو رشته کوه و داخل دره واقع شده، بر روی قله کوه شمالی قلعه بسیار مستحکم و صعب العبوری دیده می شود که به نام شیرقلعه معروف می باشد. ساختمان شیرقلعه شهمیرزاد در ردیف قلعه های سارو است و این قلعه نیز در دوران بعداز اسلام از پناهگاه های اسپهبدان طبرستان و اسماعیلیان در قرن های سوم تا هفتم هجری بوده است.
قسمتی از این قلعه برکوه و بخشی از آن در سراشیبی کوه ساخته شده است و برحسب اینکه صخره های کوه فرورفتگی و برآمدگی دارد بنای قلعه نیز به تبعیت از این دست اندازها دارای طرح منظمی نیست ولی می توان آن را به صورت مستطیل دانست. در چهار زاویه آن چهار برج مدور به منظور دیده بانی ایجاد گردیده که قطر آن ها تقریبا دو متر و ضخامت دیوارهای برج تقریباً نیم متر و ارتفاع آن از صخره های کوه بیش از دو متر است که به طور قطع در گذشته بیش از این بوده است.
درحال حاضر از دیوارهای قلعه قسمت غربی و شمالی آن به جا مانده و قسمت شرقی و جنوبی آن نیمه ویران است. در ساختمان دژ شیرقلعه از سنگ های صخره های همان کوه استفاده شده است.
حقیقت، 75-74: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه شیرقاضی
قلعه شیرقاضی یا قلعه میرزا عسکری قلعه محکم و استواری بود که در محله پاچنار سمنان قرار داشت. حاکم این قلعه در آن زمان سیدعلی قاضی جد سادات شریعت پناهی سمنان بود، در حال حاضر از این قلعه پرابهت تاریخی هیچگونه اثری باقی نمانده، در چند سال قبل برج و باروی آن را به کلی خراب کردند و به جای آن ساختمان یک بیمارستان بنا نهادند.
مرحوم صنیع الدوله طرز ساختمان این قلعه را در جلد سوم مطلع الشمس ثبت نموده که عیناً نقل می گردد: «از امکنه سمنان که قابل نگارش است برج میرزا عسکری می باشد که از خشت خام بنا شده و در گوشه عمارتی کهنه واقع گردیده و از ابنیه قدیم است، یک قسمت از دیوار عمارت مزبور که در طرف شمال شرقی است به امتداد صد و پنجاه قدم به نحوی برپاست و چنین معلوم می شود که این برج یکی از بروج اضلاع این بنا بوده و سه برج دیگر از ابتدا ساخته نشده یا به این عظمت نبوده و به مرور خراب شده است، این بنا حالا در وسط معموره است و به واسطه پله از طرف مشرق به مرتبه اول برج می رسند و آن طاقی است مسدس که یک راهرو و پنج ترک اطاق مانند بی در دارد که در معنی شش ترک می شود، هر یک به عرض یک ذرع و چارک و پنج قدم طول و چهار ذرع و نیم ارتفاع و از میان هر ترکی روزنی برای روشنایی گذاشته اند، در وسط، چاه آب است و الان هم آب زیادی دارد و دهانه چاه در وسط فضای این شش ترک است، این بنا سفیدکاری شده و داخله این مرتبه از آجر است، و پشت اکثر ترک ها صندوقخانه، وضع مرتبه وسطی مثل مرتبه تحتانی است جز اینکه سقف تیرپوش بوده و خراب است و اغلب ترک ها دریچه ها به بیرون داشته.
در وسط این مرتبه هم محاذی دهنه چاه سوراخ برای آب کشیدن به بالا هست، مرتبه سیم بی کم و زیاد مثل مرتبه وسطی است ولی ایندو مرتبه خرابست و روی آن ها فضایی بوده که دور آن مثل محجر ازخشت و گل بالا آمده و مزقل بسیار دارد، این دو مرتبه هفت ذرع و ارتفاع برج من حیث المجموع دوازده ذرع است، غریب آنکه غالب مدخل های مرتبه های این برج هلالی و به وضع معمول حالیه است در ضلع جنوبی و در ضلع شرقی دو دالان است به عرض یک ذرع و طول پانزده قدم که در دوطرف مزقل داشته است.
حقیقت، 87-86: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه کافرقلعه
در سمت جنوب قصبه تاریخی سنگسر (سکسر فارسی و یا رأس الکلب عربی) بر روی قله کوه آثار ساختمان قلعه ای بسیار کهن که از سنگ و گچ بنا شده دیده می شود. این قلعه همانطور که از نام آن مستفاد می گردد (کافر قلعه یا گبرقلعه) مربوط به ایرانیان قبل از اسلام بوده است. این قلعه تاریخی مانند قلعه های دیگر کومش در سیر ادوار تاریخ مورد استفاده اقوام و طوایف مختلف قرار گرفته است، آخرین دسته ای که از این قلعه به عنوان پناهگاه استفاده کرده اند فرقه باطنیان (اسماعیلیان ایران) بوده اند.
حقیقت، 84- 83: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه کنگ دز
کنگ دز که مردم سمنان آن را (کهنه دز) یا (کندزه) می گویند از قلعه های معروف و قدیمی قبل از اسلام است که در قسمت شمال شهر در محله ناسار کنونی قرار داشته است. اکنون از قلعه کنگ دز به غیر از نامش اثری باقی نیست. ظاهراً این قلعه از دو بخش کنگ دز بالا و کنگ دز پایین تشکیل
می شده است. همانطوری که از نام قلعه می توان فهمید این قلعه از بناهای قدیمی و معروف قبل از اسلام است.
حقیقت، 79: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه کوشمغان
در سه کیلومتری مغرب سمنان سه محله وجود دارد که درحال حاضر به نامهای کوشمغان، زاوغان و کدیور خوانده می شوند، و مجموع این سه محله را نیز محلات ثلاث می نامند، همانطوری که در ورقهای جغرافیای تاریخی نوشته شد با توجه به آثاری که در این سه محله موجود است، محله های مذکور از محلات بسیار کهن و قدیمی سمنان محسوبند.
نام اصلی کوشمغان کوشک مغان بوده که در اثر کثرت استعمال کوشمغان نامیده شده است. در این محله قلعه کهنه و خرابی وجود دارد که سابقاً خندقی داشته و به وسیله تخته پل وارد قلعه می شده اند، حالاکه خندق پر شده بر روی آن خانه ساخته اند و مدخل قلعه بالا آمده از زیر قلعه سوراخ کرده به داخل قلعه می روند، در قلعه که از قدیم باقی مانده است یکپارچه سنگ است، در این قلعه تا چندی پیش چند خانواده زندگی می کردند و به طور حتم بزرگان زردشتی در این محل ساکن بوده اند و احتمالاً آتشکده آنان نیز در این قلعه بوده است و بدین سبب به نام کوشک مغان نامیده شده است. چنانکه فردوسی درشاهنامه گفته: برفتند ترکان زپیش مغان کشیدند لشکر سوی دامغان
به غیر از این قلعه، قلعه خرابه دیگری بین سمنان و کوشمغان وجوددارد که به نام خندق معروف است.
حقیقت، 71-70: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه لاسگرد
یکی از قلعه های بسیار معروف نواحی سمنان قلعه یا دژ لاسگرد (ولاشگرد) می باشد همانطور که در تاریخ سمنان به تفصیل نوشته آمد این قلعه در «دشکسر»، « محل سکونت طوایف سکه ها» که عرب ها در دوران بعداز اسلام به غلط آن را (رأس الکلب) ترجمه کرده اند، یعنی در محل سرحد داخلی مخرب ایالت پارت در دوران باستان به ویژه در دوره اشکانیان و ایالت کومش (قومس) در دوران بعد از اسلام قرار داشته است. قلعه مستحکم سرحدی لاسگرد تا اواسط دوره قاجاریه پابرجا بوده، ولی بعد از آن تاریخ رو به انهدام نهاده است. در حال حاضر خرابه های قلعه لاسگرد که با خشت های خام بسیار بزرگ بنا شده بود در دهکده لاسگرد (لاسجرد) دیده می شود.
محمدحسن خان صنیع الدوله درباره این قلعه می نویسد: «این قلعه برج دارد و هر برج دارای شش اتاق است. گرداگرد این تل، خانه های یک طبقه به تفاریق ساخته اند و از دور تل تیرها به میان آن دوانیده و روی تیرها را پوشانیده و کوچه مصنوعی درست کرده و عبور سکنه از روی این تیرهاست».
لرد کرزن انگلیسی که در سال 1891 م (1270 ه.ش = 1308 ه.ق) از قلعه مذکور دیدن کرده در این باره نوشته است: «در این محل سابقاً ارگی بر سنگر گردی بلند ساخته بودند که شاید تا هشتاد پا ارتفاع داشته. آن ارگ فعلاً خراب است و بناهای داخلی آن نیز به صورت انبوهی از زباله و آجر درآمده، ولی اهالی در همان خرابه ها استقرار یافته و بر رأس دیوارهای خانه های گلی دوطبقه ساخته اند که فقط با پله های راست و عجیب و غریبی می توان بالا رفت.
از اختصاصات حیرت انگیز آن یکی است که در جلو هر طبقه با الوارهای خشن ایوانی گذاشته و روی آن را هم با گل فرش کرده اند و از این ایوان لغزان که نرده ای برای جلوگیری از سقوط افراد ندارد، پر از سوراخ و حفره است.
ظاهراً عده ای زندگانی بیرونی خود را می گذرانند و از دور چنین به نظر می رسد که دسته های انبوهی از پرندگان بر دیوارهای آن لانه ساخته اند و آن محل از فاصله زیاد مانند گنبد عظیمی است که از پلکان نخست عمودی ورودی به آنجا امکان دارد و از یک در عقب که تخته سنگی است که بر محوری استوار گردیده و از آنجا بالا می روند اطراف ارگ گودال عمیق و عریضی است که به صورت باغچه درآورده اند و عایدات آن محل به موقوفات حضرت رضا در مشهد اختصاص دارد».
حقیقت، 74-73: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه موکوشم
قلعه موکوشم که معنی فارسی آن (می کشم) است در مغرب سمنان و در سمت چپ جاده سمنان به تهران در حوالی لاسگرد بر فراز تپه ای بلند واقع شده و از قلعه های دوره اشکانیان است. در دوره قاجاریه پناهگاه راهزنان جاده کاروان رو بوده و در اثر وحشت از آنان به این نام معروف شده است.
حقیقت، 78: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه نارنج
نارنج قلعه که به (نارین قلعه) معروف می باشد، از قلعه های کهن سمنان است. بنای اولیه این قلعه به دوران قبل از اسلام مربوط می شود. نارنج قلعه در شرق سمنان در محله شاهجوق واقع بوده، در حال حاضر به غیر از چند دیوار خراب اثری از آن باقی نیست.
حقیقت، 83: 1379
فارس، سمنان، آثار تاریخی، قلعه نوکلاته
این قلعه که از آثار مهمّ دورۀ افشاریه محسوب می شود، در روستای خیرآباد، در 6 کیلومتری جنوب سمنان واقع است. قلعه نوکلاته به دستور سیّد علی قاضی ساخته شده است و اکنون به صورت نیمه ویران درآمده است.
مخلصی، 73: 1356
فارس، سمنان، آثار تاریخی، دیگر قلعه ها
1- قلعه نوکلاته واقع در 6 کیلومتری جنوب سمنان که به دستور سیدعلی قاضی حاکم سمنان در زمان افشاریه ساخته شده است.
2- قلعه تقی آباد واقع در 4 کیلومتری جنوب سمنان که آن را ذوالفقارخان سمنانی (سنگسری) در زمان سلطنت فتحعلی شاه شاه قاجار ساخته است.
3- قلعه نو که واقع در شمال شرق سمنان در بین راه سمنان به کلاته سارو است.
4- قلعه آب گرم واقع در شمال غرب سمنان در محل چشمه های آب های معدنی سمنان.
5- قلعه گل رودبار واقع در 24 کیلومتری شمال سمنان.
6- قلعه رضاآباد واقع در شمال سنگسر.
7- قلعه طالب آباد سنگسر.
حقیقت، 88: 1379
تهران،بزرگراه شهید چمران بلواردانشجو،دانشگاه شهید بهشتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه علوم اجتماعی
طراحی شده با افتخار توسط آژانس توسعه کسب و کار پرواز
