فارس، الموت، آثار تاریخی

فارس، الموت، آثار تاریخی، قلعه الموت

قلعه الموت بر سر کوهی است که اطراف آنرا پرتگاه های عظیم و بریدگی های عجیب فرا گرفته است. رشته این کوه از نرمه گردن میان نرمه لات و گرما رود شروع شده و به طرف مغرب ادامه پیدا کرده است. صخره مزبور که برنگ سرخ و خاکستری است، در جهت شمال شرقی به جنوب غربی واقع شده است  پیرامون دژ از هر چهارسو پرتگاه است و تنها راه رسیدن به دژ در جانب شمال قرار دارد که عبارت از راه بسیار باریکی است. دژ الموت حدود 150 متر از سطح پیرامون کوه ارتفاع دارد که ارتفاع کلی آن از سطح دریا 1950 متر است.

قلعه الموت را مردم محل «قلعه حسن» نامند که از دو قسمت تشکیل شده است. قسمت غربی که دارای ارتفاع بیشتر است به نام «جورقلا» یعنی قلعه بالا و «ییلاقل » یعنی قلعه بزرگ خوانده میشود. قسمت شرقی آنرا «جیرقلا» یعنی قلعه پایین و «پیاز قلا» قلعه کوچک نامند.

دیوار شرقی قلعه بالا یا قلعه بزرگ کمتر از سایر قسمت ها صدمه دیده، طول آن درحدود 10 متر و ارتفاع آن بین 4 تا 5 متر است که از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. در طرف جنوب در داخل صخره اطاقی کنده شده که به احتمال محل نگهبانی بوده است. در جانب شرقی این اطاق دیواری به اتفاع دو متر وجود دارد که پی آن در سنگ کنده شده و پشت کار آن از سنگ گچ بنا شده در حالیکه نمای آن از آجر میباشد. در جانب شمال غربی قلع بالا نیز دو طاق در سنگ کوه کنده اند.

در اطاق اول چاله آب کوچکی قرار دارد که تاکنون افراد مختلفی که به قلعه رفته اند آب آنرا خالی نموده اند ولی بعد از مدتی مجدداً پر شده ولی لبریز نشده است. احتمال میدهند که این چاله با حوض جنوبی ارتباط داشته باشد. در پای این اطاق دیوار شمالی قلعه به طول دوازده متر و عرض یک متر قرار دارد که از سطح پایین تر واقع شده، زیرا که در زیر دیوار پرتگاه مخوفی قرار دارد. در جانب جنوب غربی این قسمت قلعه، حوضی به طول 8 متر و عرض 5 متر در سنگ کنده اند که هنوز هم بر اثر بارندگی های زمستانی و بهار دارای آب میباشد.

در کنج جنوب غربی این حوض درخت تاک کهنسالی که همچنان سبز و شاداب است جلب توجه میکند، اهالی گازرخان معتقدند آن را حسن صباح کاشته است. این قسمت از قلعه که شرح آن گذشت به احتمال بسیار محلی بوده که حسن صباح مدت سی و پنج سال در آنجا اقامت داشته و از آنجا پیروان خود را رهبری مینموده است.

قلعه پایین: چنانکه گفته شده قلعه پایین یا قلعه کوچک در جانب شرقی قلعه بالا قرار داشته و احتمالا محل اقامت و زندگی نگهبانان و پاسداران قلعه و افراد خانواده های آنها بوده است. در حال حاضر آثار کمی از دیوار جنوبی این قسمت مشاهده میگردد. در جانب شمال این دیوار ده آخور برای چهارپایان در داخل سنگ کوه کنده شده است. گذشته از آثار دیوار جنوبی، دیوار غربی این قسمت به ارتفاع دو متر همچنان برپا است. از دیوار شرقی اثری دیده نمیشود ولی در این سمت سه آب انبار کوچک در سنگ کنده اند و چند اطاقی نیز در سنگ ساخته شده که در حال حاضر ویران شده اند.

بین دو قسمت قلعه یعنی قلعه بالا و پایین میدانی قرار دارد که دیواری در یک سوی آن قرار دارد که محوطه قلعه را به دو قسمت تقسیم می شده است. در حال حاضر در میان میدان، آثار فراوانی به صورت توده های سنگ و خاک مشاهده می شود که بی شک باقیمانده بناها و ساختمان های فراوانی است که در این محل وجود داشته و ویران گشته است. بنا با ظهار یکی از محترمین گازرخان تا حدود 45 سال پیش چهار چوب در ورودی قلعه با پوشش آهنی روی آن بر پا بوده که توسط اهالی گازرخان برای استفاده از مصالح آن از بین رفته است.

بطور کلی باید گفت قلعه الموت که دو قلعه بالا و پایین را در بر میگیرد، به صورت بنای سترگی بر فراز صخره ای سنگی بنا شده و دیوارهای چهارگانه آن به تبعیت از شکل و وضع صخره ساخته شده و از اینرو عرض آن به خصوص در قسمت های مختلف فرق میکند.

از برج های قلعه سه برج گوشه های شمالی و جنوبی و شرقی قلعه آثارشان مشهود است و برج گوشه شرقی سالمتر مانده است. دروازه و تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال شرقی قرار دارد. مدخل راه منتهی به دروازه از پای برج شرقی نیز چند متر پایین تر از آن واقع است. در این محل تونلی به موازات ضلع جنوب شرقی قلعه به طول شش متر و عرض دو متر و ارتفاع دو متر در سنگ کوه شده است. با گذشتن از این تونل، برج جنوبی قلعه و دیوار جنوب غربی آن که روی شیب تخته سنگ ساخته شده نمایان میگردد. دیوار مزبور بر دشت وسیع جنوبی گازرخان مشرف است، به نحوی که درۀ الموت رود از آنجا مشاهده میگردد. راه ورود به قلعه با عبور از کنار برج شرقی و گذشتن از پای ضلع جنوب شرقی بطرف برج شمالی می رود. از آنجا که راه ورود در امتداد دیوار واقع بین دو برج شمالی و شرقی است، وضع استحکاماتی این قسمت از سایر قسمت ها مفصل تر است، چنانکه آثار برج های کوچکتری در فاصله دو برج مزبور مشاهده میگردد. دیوارهای اطراف قلعه و برج ها در همه جا دارای دیوار پشت بندی است که هشت متر ارتفاع دارد و به موازات دیوار اصلی بنا گردیده و ضخامت آن به دو متر می رسد.

ورجاوند، 191- 181: 1374

فارس، الموت، آثار تاریخی، قلعه شیرکوه (1)

در این محل برفراز کوه بیدلان که بر الموت رود و طالقان رود مشرف است، بقایای قلعه ای مشاهده میشود که از جمله دژهای اسماعیلی به شمار میرود و برای حفاظت دره الموت مورد استفاده قرار میگرفته است.

بقایای قلعه شیرکوه عبارت است از هشت آب انبار که در سنگ کوه کنده شده و همچنین یک برج و قسمتی از دیوار قلعه راه وصول به این قلعه راهی است بسیار مشکل و دشوار. قلعه شیرکوه در زمان محله هلاکوخان مغول، از معظم ترین قلاع اسماعیلیان بوده، چنانکه بنا بر نوشته تاریخ جهانگشای جوینی، به علت «استواری و بسیاری مردان» لشکر مغول موفق به تسخیر آن نمیشد. راه الموت از شیرکوه به بعد وضع مشکل تری را پیدا میکند، زیرا که باید از میان رودخانه طالقان تا محل تلاقی آن با الموت رود از داخل رودخانه عبور نمود و سپس از بستر الموت رود گذشته به آبادی «بادشت» رسید و از آنجا به شهرک رفت.

ورجاوند، 177- 176: 1374

فارس، الموت، آثار تاریخی، قلعه شیرکوه (2)

در شهرک نیز قلعه کهنی از قلاع اسماعیلیه قرار داشته که امروز اثر ناچیزی از آن باقی است. قلعه مزبور بر فراز تپه ای که در میان دره قرار دارد ساخته شده که در حال حاضر قسمتی از دیوار شمال غربی آن به ارتفاع دو متر و نیم در کنار بنای دبستان ده باقی است و یادآور دوران آبادانی آن هست. بنای دژ مزبور را به کیا بزرگ امید نسبت میدهند.

از شهرک با استفاده از بستر الموت رود به سوی «شترخان» باید رفت که راه جالب و خوش منظره ایست، سپس راه رودخانه جدا شده و از دره ای کم عرض به سوی ده گازرخان پیش میرود. هنوز مسافتی تا ده گازرخان راه باقی است که صخره کوه الموت و سپس ویرانه های قلعه معروف و افسانه ای الموت بر فراز آن مشاهده میگردد. کوه الموت در جانب شمال شرقی ده گازرخان و مسلط بر ده می باشد.

ورجاوند، 177: 1374

فارس، الموت، آثار تاریخی، قلعه نویزرشاه

این قلعه در شرق شترخان و در شمال شرقی آبادی گرم رود برفراز کوهی بلند که دیواره های صخره مزبور بطور عمودی بسوی دره های اطراف پایین میرود و بلندترین نقطه آن دو هزار پا ارتفاع دارد واقع شده است.

از دیوار قلعه هنوز قسمتی برپا است و در بالای یکی از دو دیوار قلعه روزنی قرار دارد. از بناهای آن چند اطاق و ساختمان بزرگ هنوز بر پا است. روی هم رفته قلعه مزبور با توجه به وضع طبیعی آن از جمله قلاع مستحکم و تسخیر ناپذیر منطقه به شمار میرود. در این ناحیه ویران برج ها و قلعه دیگری چون ایلان، سفیددر و قلعه ای در نزدیکی آبادی فرندج بر فراز کوه مشاهده میشود. اغلب این ویرانه ها و از جمله آثاری که در ایلان وجود دارد بیشتر مربوط هستند به برج های مراقبت در طول راههائی که به قلعه الموت منتهی میشده اند. اسماعیلیان برای آنکه بر تمامی منطقه مسلط باشند و بتوانند از آن مراقبت نمایند در طول راه های کوهستانی که از ارتفاعاتی چون سیالان میگذشت و به سوی شمال و کنار دریا میرفت قرارگاه ها و برج های مراقبت بر پا نموده بودند که ویرانه های آنها در حال حاضر جسته گریخته به چشم میخورد.

ورجاوند، 207- 205: 1374

فارس، الموت، آثار تاریخی، بنای امامزاده های دهستان الموت

در منطقه الموت در اغلب دهات آن امامزاده هائی وجود دارد که مورد احترام مردم محل است. بنای امامزاده های مزبور از نظر هنری و ارزش تاریخی  وجود کتیبه و آثار نوشته حائز اهمیت نمیباشد. ولی آنچه که درباره این بناها قابل ذکر است و جا دارد که مورد توجه قرار داده شود، شیوه های جالبی است که در امر ساختن پوشش آنها به کار رفته است. چنانکه در این منطقه با انواع گنبدها و پوششها برخورد میگردد وجود تنوع در شکل بام این بناها معرف وجود یک نوع معماری روستائی موفق در این ناحیه کوهستانی است. به عبارت دیگر بنای امامزاده ها، محل مناسبی برای عرضه ساختن ذوق و استعداد معماران محلی بوده است، ذوقی توام با خلق و نوآوری و به دور از تقلید تنها.

پوشش امامزاده ها در این منطقه از دو شکل کلی خارج نیست؛ دسته اول عبارتست از نوع پوشش مسطح که به کمک تیرریزی  به صورت بام صاف و بدون هیچگونه جلوه خارجی انجام پذیرفته است و نوع دوم عبارت از پوشش های گنبدی شکل به انواع مختلف آن است.

برخی از این گنبدها بدون گریو یا گردنی – بعضی دیگر با گردنی – برخی شلجمی شکل و گروهی مخروط کامل و بالاخره تعدادی به شکل هرمی بنا شده است. مصالح به کار رفته در آنها بیشتر سنگ و در بعضی موارد خشت و گل و به مقدار کم از آجر است.

ورجاوند، 211- 207: 1374