فارس، اصفهان، بزرگان (ص)

فارس، اصفهان، بزرگان، صاحب بن عبّاد

دربارۀ شرح حال و زندگانی صاحب بن عبّاد کتب و رسائلی مستقلاً نوشته شده و در بیشتر کتب، نام او مذکور است و اخیراً عالم محقّق جلیل آقای حاج شیخ عبّاسعلی ادیب حبیب آبادی از علمای معاصر اصفهان، کتابی مفصّل به نام هدّیه العباد، در شرح حال صاحب بن عبّاد تألیف فرموده است. صاحب، در سال 324 ه.ق متولد شد و در سال 385 ه.ق در ری درگذشت. جنازۀ او برحسب وصیتش به اصفهان نقل شده، در دهلیز خانه اش مدفون گردید که تاکنون در محلۀ طوقچی، زیارتگاهی معروف است. کتب زیر از تألیفات اوست: 1- الابانه عن مذهب اهل العدل، 2- التعلیل، 3- تفضیل علی بن ابی طاب، 4- التذکره، 5- جوهر الجمهره، 6- الرسائل الصاحبیّه، که در مصر به طبع رسیده، 7- زندگانی حضرت عبدالعظیم حسنی، 8- الزیدین.

مهدوی، 276- 275 : 1384

فارس، اصفهان، بزرگان، صادق بیک افشار

متخلص به صادقی. صادق بیک افشار اصلاً از بزرگان ایل افشار بود که در اصفهان توطّن و نزد شاه عباس اول (995-1038 هـ .) تقرب داشت و چون از زمان شاه طهماسب منصب کتابداری داشت در این زمان هم به رعایت سابقه اش مواجب کتابداری می گرفت، هر چند کتابدار رسمی شاه عباس علیرضای عباسی خوشنویس معروف بود.

سرگذشت احوال او را از همه مفصل تر و صحیح تر عالم آرای عباسی در جزو نقاشان عهد شاه طهماسب و بعد از آن قاضی احمدبن مسیر منشی صاحب گلستان هنر و بعد ازآنها تذکرۀ نصرآبادی نوشته اند. اما در عبارت نصرآبادی اشتباهی بزرگ است که شهرت و تقرّب صادقی و منصب کتابداری و شاهنامۀ او را مربوط به شاه عباس ثانی نوشته است، در عوض شاه طهماسب یا شاه عباس اول و همین نوشته موجب اشتباه جمعی کثیر از معاصران ما شده است.

وی در فن نقاشی و طرّاحی سیاه قلم استادی چیره دست بود. هر صفحه از طرح های سیاه قلم او را تجّار به مبلغ سه تومان می خریدند و به هندوستان می بردند و به قیمت گزاف می فروختند. در خدمت شاه طهماسب به منصب کتابداری سرافراز شد و بعد از آن هم تغییری در منصب وی داده نشده، در زمان شاه عباس هم حقوق و کتابداری می گرفت و از این جهت و نیز به سبب تندی مزاج و درشت خویی، کمتر مورد رجوع کاری واقع می شد.

پیوسته فقیر و پریشان روزگار می زیست. شعرا او را مدح می کردند و به ایشان صله می داد. نصرآبادی که از معاصران اوست در تذکرۀ خود ترجمۀ حالی از وی نگاشته و حکایت ذیل را راجع به او نقل کرده است. صادق بیک در شاعری نیز مقامی ارجمند داشته و صادقی تخلص می کرده و پاره ای از غروات به بحر متقاربت به نظم درآورده که به نام شاهنامۀ صادقی و به نوشتۀ عالم آرا مثنوی جنگ نامه معروفست. صادق بیک به جوانی داخل خدمت شاه طهماسب شد و نزد او سمت کتابداری داشت. در زمان شاه عباس اول نیز به همان سابقه مواجب کتابداری می گرفت.

قاضی احمدبن میر منشی در کتاب گلستان هنر که در تراجم خطّاطان و نقاشان در اوایل قرن یازدهم زمان شاه عباس کبیر تألیف کرده است دربارۀ وی می نویسد «در زمان سلطنت سلطان محمد پدرشاه عباس ملازمت بدرخان و اسکندرخان افشار را اختیار نمود. در جنگ ترکمانان استرآباد جلادتای دور از عقل از او بظهور رسید. صادقی بیک همرودی شاعر متخلص به صادقی بود و هم در شیوه قزلباش دعوی اهل جلادت و شجاعت و جنگ و زد و خورد می نمود. در تمام این احوال از کار نقاشی فارغ می نشست. در زمان شاه طهماسب منصب جلیل کتابداری بدو تفویض شده مورد شفقت و غنایت و منظور تربیت گردید. در زمان اسماعیل میرزا یعنی شاه اسماعیل ثانی هم از اصحاب کتابخانه بود. اما بغایت بدمزاج و غیور و تنگ حوصله و بدخوی بود و همیشه با یاران و ابنای جنس به مقتضای طبع عمل نموده به سلوکی از حد اعتدال می گذرانید».

همایی، 302- 298 : 1375

فارس، اصفهان، بزرگان، صادق ملّا رجب

شاعر بذله گوی اصفهانی است که دیوانش به طبع رسیده است. بیشتر اشعارش هزل و به لهجه اصفهانی است. در سال 1305 ه.ق درگذشت.

مهدوی، 495: 1384

فارس، اصفهان، بزرگان، صائب تبریزی اصفهانی

میرزا محمد علی بن عبدالرحیم اصفهانی. شاعر و ادیب و فاضل معروف. شرح حالش معروفتر از آنست که احتیاج به شرح و بیان داشته باشد و در تمام کتب ادبی و رجالی که بعد از وی تألیف شده نامش به احترام ذکر شده است.

خلاصه آنکه در سال 1016 ه.ق در محلّۀ عباس آباد اصفهان متولّد شد و چون پدرش تبریزی بوده آنها را تبارزه (تبریزیان) می گفته اند. گویند نسب او به شمس تبریزی می رسد. در سال 1304 ه.ق به قصد هندوستان از اصفهان مهاجرت کرده، به هرات و کابل رفته، در سال 1309 ه.ق وارد دکن شده، از آنجا به برهان پور رفته و در دربار شاه جهان شهرت و اقتدار یافته به لقب مستعدخان، و منصب ملک الکلامی مفتخر شد.

در سال 1042 ه.ق به قصد زیارت پدر به ایران مراجعت نموده، مدتی در تبریز و قم و قزوین و اردبیل و یزد ساکن بوده، سرانجام به اصفهان آمده و مورد عنایت شاه عباس ثانی واقع شده و منصب ملک الشعرایی یافت. سرانجام در اصفهان وفات یافته و در باغ مسکونی خود در کنار مادی نیاصرم در انتهای محلۀ عباس آباد به خاک رفته است. دیوانش در حدود بیست هزار بیت و هر قسمتی به نامی معروف است، از آن جمله است: 1- آرایش نگار 2- قندهار نامه 3- محمود و ایاز 4- مرآت الجمال 5- میخانه 6- واجب الحفظ، منتخبات اشعار او را مرحوم حیدرعلی کمالی انتخاب نموده و به طبع رسانید.

مهدوی، 709- 707 : 1384

فارس، اصفهان، بزرگان، صبوح

محمدعلی بن محمد سفیع اصفهانی. از خطاطین و خوشنویسان قرن دوازدهم هجری در اصفهان بوده، که علاوه بر نویسندگی، شاعر و ادیب بود و در مدرسۀ کاسه گران ساکن بود و روزگار به نوشتن کتب ادعیه و قرآن می گذرانید. کتاب ریاض رضوان از تألیفات امیر عبدالباقی خاتون آبادی را به خطّ زیبای خود نوشته و در حواشی آن آگاهی اشعاری دارد.

مهدوی، 711 : 1384

فارس، اصفهان، بزرگان، صدیقه دولت آبادی

دختر حاج میرزا هادی دولت آبادی در 1267 ه.ش متولد شد، در طهران و خارج ایران تحصیلاتی نموده. وی از بنیانگذاران فرهنگ جدید جهت زنان به شمار می رود. کتب زیر از تألیفات اوست: 1- آداب معاشرت، 2- تاریخ زندگانی شخصی و خدمات فرهنگی، 3- روزنامه زبان زنان که در اصفهان منتشر می شده، 4- مجله زبان زنان که در طهران منتشر می شده، 5- کتاب زندگی من، 6- بیست و دو پیس (نمایشنامه) اخلاقی و اجتماعی. وی در سال 1381 ه.ق در طهران وفات یافت.

مهدوی، 85- 84 : 1384

فارس، اصفهان، بزرگان، صفر علی ملامحمد

«قافله دل» یا «کاروان حقیقت» نام کتابی است از تألیفات صفرعلی فرزند آخوند ملامحمد، متولد سال 1296 ه.ش در لطف آباد درگز، در مرز شوروی، مشارالیه از کارمندان ادارۀ قند و شکر شهرضا بود. مردی ادیب و شاعر و ساده لوح و خوش طینت بود. در سال 1386 ه.ق در شهرضا وفات یافته، در صحن امامزاده مدفون گردید. کتب زیر از اوست: 1- آن از کرب و بلایت، 2- پانزده بهمن، 3- حوادث ده ساله.

مهدوی، 862- 861: 1384

فارس، اصفهان، بزرگان، صفیا اصفهانی

در قرن 11 شاعر و رمال هر دو بود و با حکیم شفائی معارضه داشت.

همایی، 380: 1375

فارس، اصفهان، بزرگان، صفی الدین محمد زواره ای

صفی الدین محمدبن عمده القضاه غیاث الدین علی زواره ای عالم فاضل معروف به قاضی صفی، متوفی در 15 شعبان سال 995ه.ق. در فهرست مولّفین وی را سیدجلال الدین طباطبائی معرفی می کند و گوید از آثارش توقیعات کسری انوشیروان عادل است که از عربی به فارسی ترجمه نموده و چندین مرتبۀ در هند و تبریز و طهران به چاپ رسیده و در لندن با ترجمۀ انگلیسی آن در 1310 ه.ق چاپ شده است.

مهدوی،  918 : 1384

فارس، اصفهان، بزرگان، صفی قلی بیک اصفهانی

صفی قلی بیک ابن ملک سلطان جارچی باشی، پدرش جارچی باشی شاه عباس کبیر و نزدیک او بسیار مقرب بود. صفی قلی بیک در علم موسیقی مهارت داشت و طنبور چهارتار را نیکو می نواخت. در نظم و نثر نیز طبعش خالی از لطف نبود.

همایی، 242- 241 : 1375

فارس، اصفهان، بزرگان، صنیع همایون

میرزا عبدالحسین ملقب به صنیع همایون فرزندآقامحمد کاظم نقاش فرزند آقا نجف اصفهانی. جدش آقانجف از نقاشان آب و روغن و مینیاتور کار و قلمدان ساز بسیار معروف اوایل عهد قاجاری است که کارهای او جزء نفایس گرانبها خرید و فروش می شده و هنوز هم مابین عتیقه شناسان پرمشتری است. آقا نجف در قلمدان سازی همان شهرت و اهمیت را دارد که بهزاد و رضا عباسی در نقاشی و میرزا طاهر در حکاکی و استاد هاشم اصفهانی در ترازوسازی دارند و تنها قلمدان سازی که کارهای او با آقانجف رقابت می کند مرحوم آقاعباس است که او هم از هنرمندان اصفهان بوده است. پسر او آقا محمدکاظم که پدر صنیع همایون باشد هم از اساتید معروف اصفهان در آن فن شاگرد پدرش بود. عمر صنیع همایون از هفتاد متجاوز شد و روز سه شنبه دوازدهم محرم 1341 ه.ق بدرود حیات گفت. قبرش در صحن تکیۀ شهشهان تخت فولاد سمت مشرق بقعه واقع شده و دارای سنگ لوح است.

همایی، 236- 235 : 1375