فارس، اصفهان، بازی ها، آبده چار سنگ
تعداد: دو گروه 4 – 10 نفری
جنس: پسران
اشیاء: چفته «chefteh» یا چوگان، توپ کوچک
گروه سنی: 7 سال به بالا
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بازیکنان به دو گروه مساوی با قدرت یکسان تقسیم می شوند و هر یک برای خود یک استاد انتخاب می کنند. محلی را هم در قسمت پایین زمین به نام دک”dek” تعیین کرده و با گذاشتن سنگی، آن را مشخص می کنند. سپس با قرعه کشی، هریک در یکی از دو گروه بالا (فعال) وگروه پایین (بازدارنده) قرار می گیرند. از گروه پایین یک نفر به نام «آبده» انتخاب شده و در بالای زمین در مقابل اولین نفر از گروه بالا می ایستد و بقیه افراد این گروه در محوطۀ بازی پراکنده می شوند. بازیکنان گروه بالا هم در مقابل «آبده» مستقر می شوند. حال «آبده» توپ را به نوبت برای هر یک از گروه بالا، چهار بار به بالا (به ارتفاع حدود یک متر) می اندازد و این افراد باید، در حینی که توپ بالا است با چفتۀ خود، آن را با قدرت هر چه بیشتر پرتاب کنند و از فرصت استفاده کرده و تا زمانی که توپ به دست گروه پایین نیفتاده خود را به «دک» برسانند و برگردند. در این صورت است که زنده می شوند و دوباره می توانند توپ را بزنند. افرادی که نتوانند توپ را در هوا بزنند، می سوزند و در کناری می ایستند. این بازیکنان می توانند منتظر بمانند تا یارانشان موفق به ضربه زدن بشوند و همراه آنها خود را به «دک» برسانند و اینها نیز «زنده» می شوند. باید توجه داشت که اگر این بازیکنان در حین رفت و آمد، توسط گروه پایین مورد اصابت توپ قرار بگیرند، می سوزند و باید منتظر فرصت بعدی بمانند. با سوختن همۀ افراد یک گروه، گروه مقابل جای آنها را می گیرند. یادآوری این نکته نیز اهمیت دارد که راه گیری و هر نوع تماس جسمی بین بازیکنان دو دسته ممنوع می باشد و با وجود سبکی توپ، زدن آن به سر و چشم حریف ناپسند تلقی می گردد.
قزل ایاغ، 45: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، آپوست بره
تعداد: دو گروه 5 نفر
اشیاء: طناب یا ریسمان در حدود 10 متر
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: دو نفر استاد انتخاب می شوند و یارگیری می کنند. سپس با تر و خشک کردن، گروه مهاجم و مدافع را بین خود مشخص می کنند. زمین بازی به شکل دایره و شعاع آن تقریباً به اندازه طول ریسمانی است که در بازی مورد استفاده قرار می گیرد. افراد گروه مدافع در وسط این دایره به شکل چهار گوش (در مربعی به مساحت 2 – 4 متر) می نشینند. یک سر طناب در دست استاد و سر دیگر آن در دست یکی از افرادش است. حال مهاجمان خود را پنهان می کنند و یکی از آنها با شگرد خاص خود، سعی می کند نظر استاد مدافع را به خودش جلب کند تا یارانش از فرصت استفاده کرده و به افراد مدافع (بره ها) حمله کنند. منظور از حمله زدن دست به بدن آنها و گفتن عبارت «هاپوست بره بره» است و تازمانی که گفتن این عبارت ادامه داشته باشد، استاد گروه مدافع نمی تواند کاری انجام دهد. اما این استاد نیز در محدوده دفاع خود که همان زمین دایره باشد. می تواند مانع زدن آنها شده و یا هنگام فرار دست خود را به یکی از آنها بزند که در اینصورت تیم مهاجم می بازد.
قزل ایاغ، 45: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، آدک مادک
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
اشیاء: یک عدد کمربند
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: دو نفر استاد انتخاب می شوند. آن دو به طور مخفی، بین خود، نام حیوانی مثلاً «اسب سیاه» را انتخاب می کنند. آنگاه بازیکنان را صدا زده و آنها را در یک صف، منظم می کنند. یکی از دو استاد، کمربندی را که در دست دارد به نفر اول صف می دهد و می گوید: «آدک مادک» بازیکن جواب می دهد: «اسب چارک» و استاد می پرسد: «اسب چی چی؟» بازیکن نام اسب و رنگ آن را می گوید. اگر نتوانست پاسخ صحیح، از بازی کنار می رود. این سوال ها و جواب ها با یکایک بازیکنان ادامه می یابد، تا یکی از میان آنها جواب صحیح بدهد. حال استاد به این برنده فرمان می دهد: «اسب سیاه بزن». با این فرمان برنده به دنبال دیگران دویده و آنها را با کمربند می زند و زمانی دست از زدن و تعقیب بازیکنان بر می دارد که یکی از دو استاد به او فرمان توقف بدهد. این بار اوست که مورد تعقیب دیگران قرار می گیرد و اگر بتواند زودتر از دیگران خود را به استادها برساند، سلام می کند و با گرفتن علیک، بازی به پایان می رسد. ولی اگر در بین راه توسط دیگر بازیکنان گرفتار شود، کمربند را از او گرفته و چشم او را می بندند و چیزهایی مانند کفش، کلاه و وسایلی از این قبیل را از او می گیرند و «اسب سیاه» را نزد دو استاد می برند و چیزهایی را که از او برداشته بودند به دو استاد می دهند. «اسب سیاه» هنگام رسیدن باید به دو استاد سلام بدهد و گرنه امتیازی را از دست می دهد. حال یکی از دو استاد از او می پرسد که کمربند و دیگر وسایل او را چه کسانی آورده اند. اگر «اسب سیاه» نام این افراد را درست بگوید، بدون پرداخت جریمه از بازی کنار می رود. ولی اگر نام یک یا چند تن را غلط بگوید، به همان تعداد از استاد کتک می خورد. همچنین اگر سلام گفتن را فراموش کند، یک ضربه دیگر هم به بقیه ضربه ها اضافه خواهد شد.
قزل ایاغ، 46: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، آزادی
تعداد: دو گروه
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: ابتدا دو استاد برگزیده شده، پروپوک می کنند تا معلوم شود کدام یک باید اول شروع به یاریگری کنند. پس از پایان یارگیری که در نتیجۀ آن بازیکنان به دو گروه مساوی تقسیم می شوند، دوباره پروپوک انجام می دهند تا گروه اول و دوم مشخص شوند. بازیکنان گروه اول فرار کرده و افراد گروه دوم باید یکی یکی آنها را گرفته و در جایی نگهداری کنند و برای هر یک از زندانیان یک نگهبان مشخص کنند. افراد گروه دوم نیز برای نجات خود و یارانشان به نگهبانان حمله می کنند و این جنگ و گریز تا زمانی که همه افراد گروه یک گرفتار شده و زندانی شوند، ادامه پیدا می کند. در دور بعدی بازی جای گروه ها عوض می شود.
قزل ایاغ، 46: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، آفتاب مهتاب
تعداد: 2 نفر
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: دو نفر قد و هم و وزن، پشت خود را به هم کرده و دست های خود را قلاب در هم کرده، بعد یکی از آنها کلمه «آفتاب» را به حالت کشیده می گوید و در حالی که به جلو خم می شود، دیگری را بلند کرده و بر پشت خود قرار می دهد. نفر دوم هم همین کار را انجام می دهد ولی کلمه «مهتاب» را به صورت کشیده می گوید. در نوبت های بعدی، یکی عبارت «آفتاب مهتاب چه رنگه؟» و دیگری «سرخ و سفید دو رنگه» را هنگام خم شدن می خوانند و تا زمانی که خسته نشده باشند بازی را ادامه می دهند.
قزل ایاغ، 47: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، اتل متل
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: بازیکنان دور هم نشسته و پاهایشان را دراز می کنند. کسی که استاد بازی است شروع به خواندن شعری کرده و همزمان به تک تک پاهای بازیکنان اشاره می کند. عبارت آخر شعر «یک پا تو ورچین» به هر کس رسید، آن بازیکن پایش را ورچیده و از بازی کنار می رود. استاد به همین نحو بازی را ادامه می دهد آخرین نفری که باقی بماند باید سر بگذارد.
قزل ایاغ، 48: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، اتوتل، توت و متل
نام دیگر بازی : اتوتل توتامتل
تعداد: یگ گروه
جنس: دختران
اشیاء: عروسک (به تعداد بازیکنان)، در نوع دوم
گروه سنی: خردسالان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بازیکنان دایره وار روی زمین نشسته و پاهای خود را دراز می کنند استاد بازی، خطاب به آنها ترانه ای را می خواند و با هر هجای آن، دستش را روی پای کسی از بازیکنان می زند. آخرین هجا به هر کس افتاد، پایش را جمع می کند و استاد دوباره ترانه را می خواند و آنقدر ادامه می دهد تا فقط یک پا باقی بماند. آنگاه استاد ترانه را با اشاره به آسمان و آن یک پا از سر می گیرد. اگر آخرین هجا به پای بازیکن بیفتد، بازی را دوباره شروع می کنند و اگر به آسمان اصابت کند استاد چشم بازنده را (بازیکنی که پایش باقی مانده بود) می بندد و بقیه می رود که پنهان شوند . ادامه بازی را می توان به دو صورت انجام داد : الف) بازنده به دنبال بازیکنانی که پنهان شده اند برود و هر کدام را که زودتر پیدا کرد، جای خود را با او عوض کند، یعنی این بار اوسر بگذارد و استاد چشم اش را ببندد تا دیگران پنهان شوند و بازی به همین شکل ادامه پیدا کند. ب) وقتی همه بازیکنان پنهان شدند، استاد چشم بازنده را باز می کند، آنگاه یکی یکی نام پنهان شدگان را صدا بزند. نام هرکس را صدا کرد آن فرد باید سوت بزند و بازنده از روی جهت صدا، جای او را حدس بزند. کسانی که جای آنها درست گفته نشده، یکی یکی سوار بازنده می شوند و استاد در حالیکه چشم او را بسته به سویی اشاره می کند و می گوید: «سورلو» بازنده باید همان جهت را نشان دهد و بگوید «سوسماری» و تا زمانی که بازنده نتواند جهت درست را برای هر یک از بازیکنان بگوید همچنان بر پشت او سوار باقی می مانند. در نوع دیگر این بازی، بازیکنان هر کدام یک عروسک همراه دارند و عروسک ها کسی را که سر گذاشته (استاد چشمان او رابسته) برداشته و پنهان می کنند و بازیکن باید برود و آن را پیدا کند.
قزل ایاغ، 48: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، از آخوندلس مندیل
نام دیگر بازی: مرد غریبم زی پمبه
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: استاد شروع به خواندن ترانه می کند و شاگردان هم مصرع «مرد غریبم زی پمبه» را تکرار می کنند.
قزل ایاغ، 49: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، الاکلنگ
تعداد: 2 – 4 نفر
جنس: هر دو
اشیاء: یک تیر چوبی
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یک تیر چوبی را روی یک تیر یا جای بلند دیگری قرار می دهند طوری که متعادل باشد. آنگاه هر کدام از دو بازیکن در یک سر تیر سوار می شوند و بالا و پایین می روند. در صورتی که تعداد بیش از دو نفر باشد باید طوری در دو طرف تیر قرار گیرند که همچنان تعادل برقرار باشد.
قزل ایاغ، 49: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، انگشتان
تعداد: 2 نفر
جنس: مادر و کودک
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: مادر کودک خود را در بغل یا مقابل خود نشانده و دست او را می گیرد و خطاب به انگشتان او چنین می گوید: 1- این می گه بریم دزدی. 2- این می گه چی چی بدزدیم. 3- این می گه طشت طلا را. 4- این می گه جواب خدا را؟ 5- این می گه منِ منِ کله گندلی.
قزل ایاغ، 50: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، اوسای کرباس پاره کن
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: دو نفر به عنوان استاد بازی انتخاب می شوند و در ابتدا او انتهای صفی که بازیکنان تشکیل داده اند، ایستاده و همگی دستهای یکدیگر را می گیرند. دو استاد، بین خود سوال و جواب هایی رد و بدل می کنند و در آخر استاد اولی از دومی می خواهد که بگوید با چه صدایی وارد شوند. استاد دومی جواب می دهد مثلاً با صدای گاو. بعد تمام بازیکنان از زیر دست استاد اولی، در حالی که صدای گاو در می آورند، رد می شوند. به همین صورت در دورهای بعدی با صدای حیوانات مختلف، به ترتیب از زیر دست فردی که کنار استاد اولی ایستاده، رد می شوند تا تمام بچه ها غیر از دو استاد، دستهایشان به یکدیگر قفل شود. در این موقع استاد اولی از دومی می پرسد با چه صدایی؟ تا آخر.. .
قزل ایاغ، 50: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، اوستا خرت نلنگه
نام دیگر بازی: میخ (استان تهران)
تعداد: دو گروه 6 – 8 نفری
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: دو نفر استاد، یاران خود را انتخاب کرده و با قرعه کشی مشخص می کنند که کدام گروه باید بازی را شروع کند. استاد گروه اول (شروع کننده)، کنار دیوار می ایستد و نفر بعدی در مقابل او خم شده و سرش را در دامن او قرار می دهد و دیگران هم پشت سر او دولا شده و کمر یکدیگر را می گیرند. افراد گروه دوم در حالی که می گویند: «اوستا خرت نلنگه» با پرش، روی پشت افراد گروه اول سوار می شوند. نفرات اول صف باید سعی کنند، طوری بپرند که روی نفرات جلویی گروه مقابل قرار گیرند و جا برای سایر افراد نیز باقی بماند. آخرین نفر که استاد این گروه است، پس از سوار شدن باید از یک تا شماره ای که قبلاً بین دو گروه توافق شده (مثلا ً 1 – 50 )، بدون مکث و نفس کشیدن بشمارد. اگر موفق نشود، جای دو گروه عوض می شود، ولی در غیر اینصورت گروه اول باید دوباره خم شوند و بازی به همان شیوه ادامه می یابد.
قزل ایاغ، 50: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، اوستاد کشته درل
نام دیگر بازی: توشله و تیله
تعداد: 2 نفر
جنس: پسران
اشیاء: 5 عدد گلوله
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: هر یک از بازیکنان یک گلوله بر می دارند و سه گلولۀ دیگر را در وسط محل بازی، کنار یکدیگر قرار می دهند. بعد در فاصلۀ دو متری از این سه گلوله، هر کدام از دو نفر یک چاله کنده و خود در کنار آن به طور سرپایی می نشینند. شروع کنندۀ بازی، گلوله را در میان دو انگشت شست و اشاره گرفته و با انگشت اشارۀ دیگر به گلوله تلنگر می زند و سعی می کند آن را از میان سه گلوله، رد کرده و داخل چالۀ حریف خود بیندازد. اگر این هدف گیری با موفقیت انجام گیرد، او برنده می شود و در غیر اینصورت دیگری بازی را ادامه می دهد. هر یک از دو نفر که برنده شوند، تا مسافتی مشخص از دیگری سواری خواهد گرفت.
قزل ایاغ، 51: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، اوستا سلامی
تعداد: یگ گروه
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یک نفر به عنوان استاد تعیین شده و در جایی مستقر می گردد. سپس استاد با نام فردی را احضار کرده و فرمان می دهد او را نزد وی بیاورند. بقیه افراد او را نزد استاد می برند و استاد به او فرمان می دهد: «در رو بیرون». بلافاصله فرد باید پای خود را بلند کرده و بگوید: «اوستای ما گفته سلام» و بعد هم لی لی کنان به افراد دیگر حمله کرده و سعی در گرفتن یکی از آنها نماید . بازیکنان دیگر هم با مشت زدن به او از خود دفاع کرده و او را از خود دور می کنند. این مهاجم اگر بتواند فردی را بگیرد، او را نزد استاد می برد و خود آزاد می شود. ولی اگر در جریان این درگیری به هر علتی پایش به زمین برسد، سوخته است و باید فوراً فرار کرده و خود را به محل استقرار استاد برساند. هنگام رسیدن به نزد استاد اگر سلام را فراموش کند، همگی او را «سگ بی سلام» خطاب می کنند.
قزل ایاغ، 51: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، باقالی به چند من
تعداد: دو گروه
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بازیکنان به دو گروه تقسیم شده و هر گروه برای خود استادی تعیین می کنند. این دو استاد به طور مخفی، مقدار وزنی را که بازیکنان باید حدس بزنند، مشخص می کنند. آنگاه نشسته و رو به افراد خود کرده و می پرسند: مرد مرد من – لب لب تو – باقالی به چند من؟ هر گروه که مقدار منِ تعیین شده را درست جواب دهد، برنده است و بازیکنان آن سوار بر پشت افراد گروه دیگر شده و تا مسافت مشخصی کولی می گیرند.
قزل ایاغ، 52: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، بشکن بشکنه
تعداد: یک گروه
گروه سنی: بزرگسالان
محل اجرا: فضای بسته
زمان اجرا: جشن ها خصوصاً عروسی و ختنه سوران
نقش ها: تنبک زن، بازیگر، همراهان
اشیاء: تنبک
نحوه بازی: تنبک زن جلوتر از جمعیت حرکت می کند و ضرب می گیرد و جمعیت هم پشت سر او حرکت می کنند و دست می زنند و او را همراهی می کنند. این جمعیت به در هر خانه ای که می رسند می ایستند. بازیگر اصلی شعر گونه ای را می خواند و نام صاحبخانه را در آن ذکر می کند. صاحبخانه با یک سینی که در آن قرآن مجید، آینه، منقل آتش و اسپند است بیرون می آید. صاحبخانه به فراخور توانایی اش در سینی، مقداری خوراکی از قبیل شیرینی و نقل یا میوه می گذارد. همچنین مقادیر جو و علف سبز، جو و علف های سبز را بر سر کسی که مجلس به خاطر او بر پا شده (مثلاً داماد) می ریزند و خوارکی ها را بین حاضران تقسیم می کنند و به همین ترتیب به خانه همۀ آشنایان سر می زنند. معمولاً بازیگر اصلی را از میان کسانی انتخاب می کنند که بذله گو و بدیهه سرا باشد و بتواند به فرا خور موقعیت ها از خود چیزهایی بسازد و بخواند. شروع اشعاری که بازیگر می خواند عبارت «بشکن بشکنه» است که حضار در جواب آن می گویند «بشکن» و این ترانه ادامه پیدا می کند تا به خانۀ میزبان اصلی (مثلاً خانۀ داماد) می رسند و در آنجا زدن و خواندن به اوج می رسد و پایان می گیرد.
قزل ایاغ، 52: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، پشت دستی
نحوه تعیین نوبت: هرکدام از بازیکنان تعدادی ریگ را برداشته و به بالا پرتاب می کند. سپس پشت دست راست خود را زیر آن ها می گیرد، تعدادی از ریگ ها پشت دست او می ماند. بازیکنی که تعداد بیشتری ریگ بر پشت دستش بماند، شروع کنندۀ بازی خواهد بود و بقیۀ بازیکنان نفرات دوم، سوم و الی آخر به حساب می آیند.
قزل ایاغ، 30: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، پشک انداختن
نحوه تعیین نوبت: بازیکنان دایره وار می ایستند و دستها را روی هم می گذارند و می گویند: «یا علی» آن گاه هر کس دستهایش را روی سینۀ خود می گذارد و چند انگشت خود را به نشان عددی باز می گذارد. یکی از بازیکنان انگشتانش را می بندد و از خود شروع به شمارش می کند. آن عدد (مجموع انگشتان) به هر کس افتاد، از دور بیرون می رود و دوباره شمارش آغاز می شود. فردی که آخرین نفر باشد، بازیکن اصلی است.
قزل ایاغ، 30: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، پلا چفته
نام دیگر بازی: پل و چفته (یک تک تک تک و الک دولک در گلپایگان)
تعداد: یک گروه و یک نفر
جنس: پسران
اشیاء: چفته (چوبی در حدود نیم متر)، پل (چوبی در حدود پانزده سانتی متر)
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یکی از بازیکنان پل و چفته را برداشته و در یک طرف محل بازی (را. بالا) می ایستد و بقیه بازیکنان در طرف دیگر زمین (را. پایین) مقابل او قرار می گیرند . آنگاه بازیکن (را. بالا) پل را کمی بالا انداخته و با چفته به آن می زند . اگر کسی بتواند بُل بگیرد (پل را در هوا بگیرد) جایش را با بازیکن (را. بالا) عوض کرده و آن بازیکن به دیگر بازیکنان (را. پایین) می پیوندند. اگر کسی نتواند بُل بگیرد، اولین کسی که پُل را از روی زمین برداشته، آن را به طرف چفه ای که بازیگر (را. بالا) روی زمین گذاشته است، پرتاب می کند. اگر پل به چفته اصابت کرد . این بازیکن برنده است و جایش را با بازیکن (را. بالا) عوض می کند و در غیر اینصورت بازی دوباره به صورت بالا تکرار می شود. مقررات بازی حکم می کند زمانی که بازیکن (را. بالا) می خواهد پل را به طرف بازیکن (را. پایین) بزند، اگر چفته به پل نخورد و پل به زمین بیفتد، می گویند فس شده و اگر پس از چندین بار ضربه زدن “فس شدن” بالاخره بتواند پل را پرتاب کند، در اینصورت بازیکن (را. پایین) می تواند به همان تعدادی که “فس شده”، پل را روی پنجۀ راستش گذاشته و به طرف چفته بیندازد و از آخرین جایی که پل قرار گرفته است آن را با دست به طرف چفته پرتاب کند. گاهی یکی از دو بازیکن، به هنگام پرتاب پل به دیگری می گوید: «شلنگا تخته ات را خریدم!» اگر بازیکن (را. بالا) گفته باشد، دیگری باید خبردار بایستد و پل را از همانجا پرتاب کند و اگر بازیکن (را. پایین) زرنگی کند و زودتر بگوید، می تواند زمان پرتاب پل یک گام بلند جلوتر بیاید.
قزل ایاغ، 53: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، پیش پیشی
تعداد: 2 نفر
جنس: هر دو
اشیاء: دو قطعه آجر
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یکی از دو بازیکن آجر خود را به جلو پرتاب می کند و دیگری با آجرش آن را نشانه می گیرد. اگر به آن اصابت کرد، فاصله ای را که آجر به جلو رفته، از صاحب آجر کتی می گیرد (سوار کول او می شود) و در غیر اینصورت بازیکن اول آجر خود را برداشته و به مال دیگری می زند و در صورت موفقیت از او کولی می گیرد.
قزل ایاغ، 54: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، تاپ تاپو
نام دیگر بازی: کلاغ پر
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
حالت بدن: نشسته و انگشت سبابه روی زمین قرار می گیرد.
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: یک استاد انتخاب می شود . کودکان به صورت حلقه وار می نشینند و انگشت سبابه خود را روی زمین قرار می دهند. استاد نام چیزی را می گوید و او را پرواز می دهد و دست خود را بالا می برد اگر آنچه استاد از او نام برده می تواند پرواز کند بچه ها باید دست خود را بالا ببرند. اگر کسی دست خود را به اشتباه بالا ببرد سوخته است. هر گاه تعداد سوخته ها زیاد شد، استاد آنها را یکی یکی روی شکم می خواباند و سر آنها را در دامن می گذارد و شعری می خواند و سعی می کند قسمتی از شعری را که خوانده با دست بالای سرکودکی که چشم گذاشته است مجسم کند. آن وقت از کودک می خواهد آن را حدس بزند. اگر کودک بتواند درست حدس بزند ، بلند می شود و دیگران چشم می گذارند. اگر نتواند، استاد شعر دیگری می خواند که در پایان آن مجازاتی تعیین شده است (غلغلک دادن، نیشگون گرفتن، ..) و همۀ بچه ها به جای بازیکن سوخته می افتند و مجازات را اجرا می کنند.
قزل ایاغ، 54: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، جسا خیزک
نام دیگر بازی: جست و خیز
تعداد: یک گروه و یک نفر
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: ابتدا با پشک انداختن یک نفر را برای کتی گرفتن (ایستاده خم شدن) انتخاب می کنند. این بازیکن در جایی که مشخص کرده اند پشت یک خط کُتی می گیرد. با کمی فاصله از این بازیکن خط دیگری به موازات خط قبلی می کشند. سایر بازیکنان روی این خط پا می گذارند و با گذاشتن دو دست بر پشت بازیکنی که کُتی گرفت از روی او می پرند. بازیکنان به ترتیبی که هنگام پشک انداختن از دور خارج شده بودند صف می بندند و می پرند. آنها باید مواظب باشند که جز دستهایشان، هیچ قسمت از بدنشان با کُتی گیرنده برخورد نکند . وقتی آخرین بازیکن پرید، در محل فرود او روی زمین خط سومی به موازات دو خط دیگر می کشند و این بار کُتی گیرنده در روی خط جدید کُتی می گیرد و پرش ها صورت می گیرد. اینقدر این کار ادامه پیدا می کند تا یکی از بازیکنان نتواند بپرد. در آن زمان او جای کُتی گیرنده را می گیرد و کُتی گیرنده وارد بازی می شود و بازی از نو آغاز می شود.
قزل ایاغ، 56: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، جُفت جوالدوز
تعداد: دو گروه 4 نفری
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
وضعیت بدن: لی لی، جفت پریدن، نشسته و پاها روی هم
نحوه بازی: زمین مستطیلی را که صاف و هموار باشد به اندازه دلخواه انتخاب می کنند. ابتدا یارگیری می شود و برای تعیین وضعیت شروع بازی، پشت می اندازند. گروه بازنده می نشیند. بازیکنان این گروه در مقابل هم قرار می گیرند و یکی از پاهایشان را که پای همنام نامیده می شود به طرف هم دراز می کنند به طوری که کف پاهای آنها به هم بچسبند. افراد گروه مقابل باید به حالت لی لی از روی محلی که پنجۀ پاهای دو بازیکن حریف قرار دارد سه بار بپرند و یک بار هم «استاد سلام» بگویند. در مرحلۀ بعد پای دیگر روی پای قبلی قرار می گیرد و بعد پنجۀ یک دست و پنجۀ یک دست دیگر و ارتفاع مانع بلندتر می شود. در مراحل بعدی، بازیکنان به جای لی لی، باید جفت بزنند. اگر موقع پریدن، پای آنها به مانع برخورد کند گروه آنها بازنده است و جاها با هم عوض می شود.
قزل ایاغ، 56: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، جمال جمال
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
اشیاء: تعداد معین ریگ برای هر بازیکن (هر چه بازیکنان بیشتر باشند ، تعداد کمتری ریگ در نظر می گیرند)
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: به طریق پشت دستی مشخص می کنند چه کسی بازی را شروع کند . بازیکن ریگ ها را در مشت خود گرفته و آنها را به بالا پرتاب می کند و قبل از اینکه آنها را با کف دست بگیرد، باید مشخص کند چند ریگ را می گیرد. در فاصله فرود آمدن هر ریگ سعی می کند مقداری از ریگ های روی زمین را بر چیده و ریگ خود را قبل از فرود آمدن در هوا بگیرد. اگر نتوانست ریگ هایش را بگیرد و یا دستش به ریگ های زمینی بخورد و آنها را نگیرد سوخته است. هر کس بتواند بدون آنکه بسوزد تمامی ریگ های موجود را با بالا انداختن ریگ های خود بردارد، یک ریگ از آن او می شود و بازی را ادامه میدهد تا همه ریگ ها تمام شود. اگر بازیکن یا بازیکنانی نتوانند ریگی برای خود بردارند، در این صورت وقتی نزدیک است آخرین ریگ بر چیده شود و بازی رو به پایان می رود. زودتر دو انگشت خود را حلقه کرده و پشت دست راست می گذارند و می گویند «تا اینجا خشک خشک». حال مجازات او را اینگونه معین می کنند. ریگ هایی را که باخته است پشت دست راستش گذاشته و برای هرکدام نام هایی مانند «نیره و نشکون» و «خاکی پیلیسون» و غیره تعیین می کنند. آنگاه باید ریگ ها را بالا انداخته و بعد آنها را بگیرد. اگر بتواند همه ریگ ها را هنگام فرود بگیرد، از مجازات معاف می شود و در غیر اینصورت برای هر ریگی که برزمین افتاد، مجازات خاصی در نظر می گیرند. در صورتی که بازیکن سوخته زودتر از پایان بازی نگوید: «تا اینجا خشک خشک» بازیکن برنده دستش را روی شانه او گذاشته و می گوید «تا اینجا تروتر». آنگاه برای هر یک از ریگ ها نامی مشخص می کنند و همه آنها را تر کرده و به پشت دست تا شانه او می چسبانند. حال بازیکن باخته همه ریگ ها را بالا انداخته و با کف دست می گیرد. مسلماً چون گرفتن ریگها در این حالت مشکل تر است ، مجازات آن هم طولانی تر خواهد بود.
قزل ایاغ، 57: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، جم جمک
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: بازیکنان دور هم نشسته، دست های خود را مشت می کنند و مانند مناره ای روی هم می گذارند. آنگاه بزرگترین آنها با آهنگ مخصوصی شعر “جمجک برگ خزون، دخترم..بگم، گیس دارد مثل کمون،..” را خوانده و دیگران هماهنگ با آن شعر، مشت های خود را به حرکت در آورده و مناره ای را می جنبانند.
قزل ایاغ، 58: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، جن و پری
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بازیکنان از میان خود یک نفر استاد تعیین کرده و خود به دو گروه مساوی به نام «جن» و «پری» تقسیم می شوند. بعدی خطی در وسط زمین بازی کشیده و هر گروه به صورت صفی منظم، در فاصلۀ منظمی به صورت معین از این خط پشت به هم می ایستند. آنگاه استاد به گروه جن دستور می دهد، به طوری که گروه دیگر متوجه نشود، به پری ها نزدیک شده و آنها را بزنند و جن ها در حال نزدیک شدن هستند که ناگهان استاد پایش را محکم به زمین زده و می گوید «تیپ». با شنیدن این کلمه، پری ها رو بر گردانده، جن ها را دنبال می کنند هر کدام از آنها را که هنوز از خط نگذشته اند، بگیرند، آن بازیکنان سوخته اند.
قزل ایاغ، 58: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، چشم بندوک
تعداد: یک گروه و یک نفر
جنس: هر دو
اشیاء: دستمال، یک کمربند (برای نوع دوم بازی )
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: چشم یکی از بازیکنان را می بندند و بقیه در حالی که مرتب اسم او را تکرار می کنند آهسته به او می زنند. زمانی چشمک این بازیکن باز می شود که بتواند یکی از آنها را بگیرد. آنگاه فرد گرفتار شده، چشمش بسته می شود و به دنبال دیگران می رود.
این بازی را به شکل دیگری هم انجام می دهند. به این صورت که چشم دو نفر را با دستمال بسته و کمربندی را در جایی می گذارند. هر کدام از این دو نفر کمربند را زودتر پیدا بکند، دیگری را صدا زده و از جوابش جای او را حدس می زند و به او نزدیک می شود تا با کمربند او را بزند.
قزل ایاغ، 59: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، چوری ، چوری ، چند چوری
(چوری به معنی جوجۀ تازه از تخم سر در آورده است )
تعداد: 2 نفر
جنس: هر دو
اشیاء: تعدادی سنگ ریزه
محل اجرا: کنار دریاچه یا رودخانه
نحوه بازی: یکی از دو نفر سنگ ریزه ای برداشته و به دیگری می گوید: چوری، چوری، چند چوری؟ و دیگری در جواب او می گوید: هر چه جوری. آنگاه سنگ ریزه را با فشار و قدرت زیاد روی آب پرتاب می کند، طوری که چند بار با سطح آب برخورد کرده و به جلو برود. بعد دیگری همین کار را انجام می دهد. سنگ ریزۀ هر کدام که جلوتر و بهتر پیش رفت، پرتاب کنندۀ آن برندۀ بازی است.
قزل ایاغ، 59: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، چوقاپلی
تعداد: 2 نفر یا گروهی
جنس: پسران
اشیاء: دو قطعه سنگ یا دو آجر، یک چوب کوچک به اندازه تقریبی 20 – 25 سانتی متر به نام «پل» یک چوب بزرگتر به اندازه تقریبی 80 – 100 سانتی متر به نام «چو» (چوق)
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: این بازی دو نفره است ولی در صورت گروهی بودن بین دو نفر که بازی انجام شد بازنده از مسابقه خارج می شود. برای شروع بازی ابتدا دو آجر یا دو قطه سنگ را به فاصلۀ 10 – 15 سانتیمتر از یکدیگر قرار می دهند. بعد چوب کوچک (پل) را روی این دو سنگ قرار می دهند. آنگاه فردی که پرتاب کننده است. در نیم متری و مقابل دو سنگ ایستاده و فرد دوم در وسط زمین بازی ایستاده، اگر بتواند بازیکن پرتاب کننده با چوب بلند زیر چوب کوچک زده، آن را به طور عمودی به هوا می اندازند و دوباره با ضربۀ قوی آن را به قسمت های انتهایی زمین بازی پرتاب می کند. بازیکنی که در وسط زمین بازی ایستاده، اگر بتواند چوب پرتاب شده را در هوا بگیرد، برنده خواهد بود. در صورتی که گیرندۀ چوب نتواند آن را در هوا بگیرد و چوب به زمین بیفتد، فرد پرتاب کننده، چوب بزرگ را در ردیف سنگ اول گذاشته و نفر داخل زمین باید چوب کوچک را برداشته و با آن چوب بزرگ را نشانه گیری کند. اگر به آن اصابت کرد که برنده شده و در جای پرتاب کننده قرار می گیرد و در غیر اینصورت چوب کوچک هرکجا که قرار گرفت، پرتاب کننده با چوب بلند خود، سه بار به آن می زند طوری که از زمین بلند شده و به حالت پاس قرار می گیرد تا او بتواند آن را به جلو پرتاب کند. اگر طی این سه ضربه نتواند چوب کوچک را بلند کند، بازنده است و اگر آن را در حدود سه قد خود به جلو پرتاب کرده باشد، برنده بازی می شود و در این صورت از همانجایی که ایستاده تا محل استقرار دو سنگ از بازنده کولی می گیرد. آنگاه جای دو نفر عوض شده و در صورت گروهی بودن از دور بازی خارج می شود.
قزل ایاغ، 60: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، حمام بازی
تعداد: 3 نفر
جنس: هر دو
اشیاء: مقداری خاک و آب
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: خاک را کُپه می کنند و روی آن آب می ریزند تا گِل درست شود. هر یک از بازیکنان در یک طرف این کپه قرار می گیرند و شروع می کنند به باز کردن یک راه تا کُپه خاک به صورت گنبد در آید. بعد هر یک از بازیکنان، در سورا خ خود را با یک سنگ می بندد . سپس سر گنبد را سوراخ می کنند و از آن بالا آب می ریزند. آب از سوراخ هر یک از بازیکنان بیرون زد او سوخته است. جریمۀ او این است که سرش را به گنبد می کوبند. گاه می گردند و شخص بی اطلاعی را پیدا می کنندو از او می خواهند که بگوید درون گنبد چه صدایی می آید و وقتی او سر خم می کند سرش را به گنبد می کوبند و می خندند.
قزل ایاغ، 61: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، حسن کچله، بابات اومده
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
اشیاء: سنگ ریزه یا هستۀ خرما
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یکی از بچه ها به عنوان استاد انتخاب می شود. همۀ بچه ها در یک ردیف می ایستند و دست ها را پشت سرخود قرار می دهند. استاد با سنگ ریزه یا هستۀ خرما در پشت سر آنها حرکت می کند و ترانه ای را می خواند و وانمود می کند که می خواست سنگ یا هسته را در دست بچه ها بگذارد. سرانجام آن را در دست یکی از آنها می گذارد. فردی که سنگ یا هسته را در دست دارد باید به سرعت از سایر بچه ها دور شود. اگر نتواند به سلامت از دست بچه ها فرار کند، در جایی دور از صف می ایستد. در اینجا استاد برای سایر بچه ها اسم می گذارد. پس از آن استاد با شعر، شروع به سوال و جواب کردن از بچه ها می کند و مثلاً از یکی می پرسد که چه می خواهد (اسب طلا، کبوتر الماس، گنجشک نقره ؟) بچه، یکی از آنها را انتخاب می کند. کودکی که این سنگ را دارد باید بیاید و به برنده سواری بدهد و دوباره بازی از نو آغاز می شود.
قزل ایاغ، 60: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، خاله رو، رو، رو
نام دیگر بازی: دایی دایی جون
تعداد: یک گروه
جنس: زنان
اشیاء: دایره و تنبک
گروه سنی: بزرگسالان
نقش ها: ماما، زائو
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: یکی از بازیکنان زائو می شود و دیگری خاله یا ماما و این دوبا هم گفت و گو می کنند و شعرهایی می خوانند. در این شعرها زائو از وضع بارداری خود می گوید و به تدریج ماه های بارداری خود را می شمارد تا مرحلۀ به دنیا آمدن نوزاد که زائو زایمان را مجسم می کند و ماما هم گزارش وضعیت بچه را با شعر می خواند. در همۀ طول نمایش حاضران در مجلس در خواندن شعرها بازیکنان را همراهی می کنند و با نواختن دایره و تنبک مجلس را گرم می کنند. پس از به دنیا آمدن، بچۀ خیالی را می شویند و قنداق می کنند و به دایه می سپارند.
قزل ایاغ، 61: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، خروس جنگی
تعداد: 2 نفر
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
وضعیت بدن: دست ها به سینه و یک پا بالا
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بازیکنان دست ها را به سینه می زنند و روی یک پا لی لی می کنند و به هم نزدیک شده و شانه های خود را به هم می کوبند هر کدام زمین خورد یا پایش را به زمین گذاشت یا از دایره ای که کشیدند بیرون رفت، سوخته است.
قزل ایاغ، 62: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، خری سو
تعداد: دو گروه
جنس: هر دو
اشیاء: طنابی به طول 10 تا 15 متر
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: دو نفر به عنوان استاد انتخاب می شوند. به شیوۀ «پرویوک» پشک می اندازند تا یارگیری کنند. پس از آن یک بار دیگر پشک می اندازند تا مشخص شود کدام یک دستۀ «زیر» و کدام یک دستۀ «رو» است. افرد دستۀ زیر دست ها را باز کرده روی شانه های هم می گذارند و به کل دایره می ایستند. یک سر طناب به بازوی استاد دستۀ زیرو سر دیگر آن به بازوی یکی از بازیکنان بسته می شود و بازی شروع می شود. بازیکنان دستۀ رو هر یک بر گردن یکی از بازیکنان دستۀ زیر می نشینند (به جز استاد). یکی از بازیکنان زیادی است ، بنابراین سوار شده ها پیاده می شوند و دوباره سوار می شوند و هر بار یکی نمی تواند سوار شود و به این ترتیب همه از دستۀ زیر سواری می گیرند. وظیفۀ استاد دستۀ زیر این است که بازیکنان پیادۀ دستۀ رو را تعقیب کنند. مسافت تعیین شده طول طناب است. اگر بتواند قبل از رسیدن بازیکنان به پایان طناب به یکی از بازیکنان پیادۀ دستۀ رو لگد بزند، جای دسته ها عوض می شود وگرنه بازی ادامه می یابد.
قزل ایاغ، 62: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، خونه بازی
نام دیگر بازی: لی لی
تعداد: 2 – 3 نفر
جنس: هر دو
اشیاء: یک تختۀ مربع شکل یا چیزی مانند آن که تکه (تیکه) نامیده می شود.
گروه سنی: کودکان
وضعیت بدن: یک پا بالا (لی لی)
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: زمینی را به طول 3 و عرض2 متر جدا می کنند و با گچ یا زغال آن را به 6 خانه تبدیل می کنند و خانه ها را به ترتیب شماره گذاری می کنند. ردیف دست چپ را از پایین به بالا و ردیف دست راست را از بالا به پایین. در خانۀ شماره 6 قسمتی را جدا می کنند و نام آن را «کورمال» می گذارند. نفر اول بازی را آغاز می کند. ابتدا در بیرون خانۀ اول می ایستد و تیکه را در خانه شماره (1) می اندازد و به صورت «ماچلس» (لی لی) به طوریکه نه پایش روی خط برود و نه تیکه اش، سنگ را از خانه (1) به خانه (2) و بعد به خانه (3) می زند. در خانه (4) می ایستد و استراحت می کند. سپس به راه خود ادامه می دهد. در خانه (6) باید تیکه را طوری بزند که از روی «کورمال» رد شود و خود بازیکن هم باید از روی کورمال بپرد. در هر دوری که به پایان می رساند یکی از خانه ها را به ترتیب می برد. دور دوم تیکه را به خانه (2) می اندازد و دور سوم به خانه (3) و … اگر یکبار نتواند تیکه را در جای خود بیندازد یا پایش را روی خط یا زمین بگذارد، می سوزد و نوبت بازی به بازیکن دیگری می رسد. وقتی نوبت به خانه (6) لی لی می رسد بازیکن باید تا خانه (3) لی لی کند و تیکه را از خانه (3) به خانه (6) پرتاب کند و لی لی کنان به خانه اول برگشته دوباره تا خانه (6) لی لی کند. این بازی به دو صورت ادامه پیدا می کند که با توافق طرفین انتخاب می شود. حالت اول بیرنی است: در این حالت بازیکن تیکه را با لی لی از روی قسمت «کورمال» می گذارند و بعد به خانه یک برمی گردد. حالت دوم تونی است: در این حالت بازیکن بی آنکه از روی قسمت «کورمال» بگذرد، وارد خانه یک می شود. قسمت آخر بازی «آ» است: در این قسمت بازیکن تیکه را در قسمت کورمال می اندازد و چشم خود را بسته و سر را بالا می گیرد و به ترتیب خانه ها را از (1) تا (6) طی می کند و هر بار می پرسد «آ»؟ اگر پای او روی خط نبود دوستانش می گویند: «آ» اگر پایش روی خط بود می گویند: «نه آ» که در اینصورت بازیکن می سوزد. بازیکن در مسیری که طی می کند حق دارد در چهار خانه (شماره 4) بایستد و استراحت کند و چشم هایش را هم باز کند و پس از آن به راه خود ادامه دهد. در خانه (6) توقف می کند و با چشم بسته تیکۀ خود را پیدا می کند و با پریدن از روی «کورمال» بازی را به پایان می رساند. بازیکنی که تمام مراحل را بدون سوختن بگذارند پشت به خانه های می ایستد و تیکه را از بالای سر پرتاب می کند، تیکه در هر یک از خانه ها که قرار گرفت آن خانه مال او می شود اگر تیکه روی خط یا در بیرون قرار گرفت، خانه ای به بازیکن تعلق نخواهد گرفت. اگر بازیکنی خانه ای را خریداری کرد بازیکنان دیگر در ادامه حق ندازند پا در خانه او بگذارند. در این حالت باید در حالت لی لی تیکه را بردارند و از روی خانۀ خریداری شده بپرند . بازی تا مرحله ای ادامه پیدا می کند که تمام خانه ها خریداری شود.
قزل ایاغ، 62: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، خونۀ شیر
نام دیگر بازی: اینجا پوکه؟ سنگ زنگ
تعداد: دو گروه
جنس: هر دو
اشیاء: دو قطعه سنگ (به تعداد بازیکنان یک دسته)
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بچه ها به دو دستۀ مساوی تقسیم می شوند و هر دسته برای خود استادی انتخاب می کند. مکانی را به نام دَک (مکانی که بازیکنان آزاد هستند) معین می کنند. بازیکنان دستۀ اول در مرحله دَک باقی می مانند و دستۀ دوم می روند و خود را مخفی می کنند. بازیکنان دستۀ اول هر کدام دو قطعه سنگ خود را بر می دارند و برای پیدا کردن بازیکنان دستۀ دوم به راه می افتند. آنها سنگ ها را به هم می زنند و ترانه ای را به صورت سوال می خوانند و استاد جواب آنها را می دهد (مثلاً خونۀ شیر؟ اسد بالاتره بالاتره) به این ترتیب پیش می روند تا به مخفیگاه دسته دوم می رسند. بازیکان مخفی شده با شادی بر سر آنها می ریزند و اگر بتوانند از بازیکنان دستۀ اول اسیر می گیرند و سوار آنها می شوند و تا دَک از آنها کولی می گیرند. بعد جای بازیکنان عوض می شود و بازی به همین شکل ادامه پیدا می کند.
قزل ایاغ، 63: 1379
تهران،بزرگراه شهید چمران بلواردانشجو،دانشگاه شهید بهشتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه علوم اجتماعی
طراحی شده با افتخار توسط آژانس توسعه کسب و کار پرواز
