فارس، اصفهان، بازی ها، در خونه شاه را آب بپاش
نام دیگر بازی: قنطاره قوقو، آتیش کن
تعداد: یک گروه و یک نفر
جنس: هر دو
اشیاء: یک کمربند
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بچه ها دو نفر را به عنوان استاد انتخاب می کنند .یکی از استادها کمربند را به هوا می اندازد و هر کدام از بچه ها که آن را گرفت بچه های دیگر را با آن دنبال می کند. وقتی بچه ها از اطرف دو استاد پراکنده شدند، دو استاد روی یک شی، یا پدیدۀ دیگری توافق می کنند. سپس بچه ها را با تکرار کلمه هایی نظیر «پلاسی پلاسی» یا «گندمی گندمی» فرا می خوانند. در این قسمت یک سر کمربند در دست استاد و سر دیگر در دست بازیکن و او طلب قرار می گیرد. استاد شروع می کند مشخضاتی از شی مورد نظر را در اختیار بازیکن قرار دادند. بازیکن حدس می زند اگر حدس او غلط بود، استاد از او میخواهد کمربند را به نفر بعدی بدهد. بازی به همین ترتیب ادامه پیدا می کند تا یکی از بازیکنان نام آن شی را درست حدس بزند. در اینجا استاد با خنده می گوید «آتیش کن» یعنی با کمربند به بچه ها حمله کن. بچه ها هم فرار می کنند. ولی با هم یکی می شوند و چشم مهاجم را می گیرند و کمرنبدش را از دستش بیرون می آورند و هر یک یکی از متعلقات مهاجم (کفش، دستمال، کلاه، … ) او را برای استاد می آورد. استاد از بازیکن مهاجم سوال می کند که هر کدام از اشیای متعلق به او را چه کسی آورده است؟ اگر او درست حدس بزند که هیچ، اگر درست حدس نزند، استاد به ازای هر اشتباه برای او مجازاتی تعیین می کند و دوباره بازی از سر گرفته می شود.
قزل ایاغ، 64: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، دودی
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
اشیاء: یک کمربند
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: ابتدا با آب دایره ای روی زمین می کشند. سپس بازیکنان روی خط دایره می ایستند و دستها را به پشت سرشان می گذارند. استاد که کمربندی به دست گرفته و در پشت سر بچه ها حرکت می کند، به طور ناگهانی کمربند را در دست یکی از آنها قرار می دهد و به او فرمان دویدن می دهد. بازیکنی که کمربند را در دست دارد به بازیکن بغلی خود حمله می کند. بازیکن باید فرار کرده یک دور، دور دایره بزند و در جای خود بایستد. در این بازی، کسانی که دوندۀ خوبی هستند کمتر کتک می خورند.
قزل ایاغ، 65: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، دوزبازی
تعداد: 2 نفر
جنس: هر دو
اشیاء: سه دانه نخود، سه دانه لوبیا
وضعیت بدن: نشسته
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: ابتدا یک مربع روی زمین می کشند و آن را به چهار قسمت تقسیم کرده و دو قطعه آن را رسم می کنند. یکی از بازیکنان سه دانه نخود و دیگری سه دانه لوبیا بر می دارد. نفر اول یکی از نخودها را روی یکی از گوشه ها می گذارد. بعد نفر دوم یک لوبیا در هر گوشه ای که مایل باشد، می گذارد و به همین ترتیب ادامه می دهند تا هر شش دانه روی گوشه ها قرار گیرد. پس از آن به نوبت جای نخود و لوبیاها را با هم عوض می کنند. هر کسی بتواند زودتر سه دانۀ خود را در یک خط مستقیم قرار دهد ، برندۀ بازی می شود.
قزل ایاغ، 65: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، سُک سُک
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یک نفر استاد و یک نفر گرگ می شود. گرگ چشم در دامن استاد می گذارد و بازیکنان دیگر پنهان می شوند و گرگ با شمارش به جستجوی آنها می رود. بازیکنان طوری که دیده نشوند خود را به استاد می رسانند و سُک سُک می گویند. گرگ هم با دیدن بازیکن ها همین را می گوید بازیکنی که نتواند سُک سُک کند سوخته و گرگ می شود.
قزل ایاغ، 67: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، سلاری سلاری
بازیکنان دو به دو می شوند و دور از چشم دو استاد بازی، یکی از آنها یک دانه ریگ و دیگری یک تکه کلوخ در مشت خود پنهان می کنند و سپس پیش دو استاد می آیند و می گویند: «سلاری سلاری، ملاری ملاری، کی ریگ میخواد؟ کی کلوخ می خواد؟» استادی که زودتر انتخاب خود را اعلام کند و مثلاً بگوید که ریگ می خواهد بازیکنی که ریگ در دست دارد، متعلق به گروه او می شود و دیگری به گروه دیگر می رود. به همین ترتیب بازیکنان دو به دو نزد استادها می آیند و در پایان دو گروه را تشکیل می دهند.
قزل ایاغ، 38: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، سوری بازی
تعداد: یک گروه
اشیاء: پُل (چوب کوچک)، چفته (چوب بلند)
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: دو خط می کشند و بازیکن از پشت خط اول، پل را به تعداد از خط دوم می اندازد. بعد چفته را به طرف آن پرتاب می کند. اگر به آن خورد، میتواند سه مرتبه لک کند، یعنی سه بار با چفته به پل بزند تا آن را جلو ببرد. اگر به آن نخورد تاپو می شود یعنی می سوزد. پل تا هر کجا که پرتاب شد، فاصله آن را تا خط اول با چفته اندازه می گیرند و شماره می کنند. مثلاً به اندازه صد چفته شده، پرتاب کننده جاج می شود، یعنی برنده می شود. برندگان یک به یک کنار می روند تا نوبت به نفر آخر می رسد. اگر نفر آخر پس از سه بار بازی توانست به صد برسد که هیچ اگر نتوانست یکی از کسانی که قبلاً برنده شده پل را به هوا می اندازد و چفته را زیر آن می زند و شروع می کند به شمردن که این عمل را “کیلام میلام” می گویند. به تعداد شماره هایی که به دست می آید چفته را به پل می زنند تا در جایی بیفتد. شخص بازنده باید شعری را بدون آنکه نفسش بند بیاد بخواند و خود را به پل برساند. اگر در وسط راه نفس او بند آمد از همانجا تا محل افتادن پل باید به برندگان کتی (کولی) بدهد.
قزل ایاغ، 67: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، سه پل و یک خر
تعداد: دو گروه
اشیاء: پِل (چوب کوچک)، چفته (چوب بلند)
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بازیکنان سلار می زنند و دو استاد بازی آنها را به دو گروه مساوی تقسیم می کنند. آنگاه به طریق «تر یا خشک» یا مخفی کردن ریگ در دست، گروه «را بالا» و گروه «را پایین» را تعیین می کنند. روش پرتاب پل به این صورت است که ابتدا با چند اجر دو سکو می سازند که به آن «مصلی» می گویند و پل را روی آن می گذارند و چفته را زیر آن می زنند تا بالا آمده و آنگاه آن را پرتاب می کنند. اگر بازیکنی پل را بالا انداخته ولی نتواند به آن بزند، سوخته محسوب می شود. برای شروع بازی ابتدا استاد گروه بالا پل را می زند و می گوید: این پل اوسا و پس از آن هر سه پلی را که این گروه بزند و گروه را پایین نتواند آن را بگیرد و به چفته بزند، یک خرد به هر یک از کسانی که سواری میدهند «خر» می گویند. باید از گروه پایین، بالا آمده و به یکی از افراد را بالا سواری بدهد. البته هربار که گروه از پایین بتواند پل را به چفته بزند یکی از این خرها آزاد شده و به گروه پایین می رود. هرگاه تمام خرها بالا آمده و سواری دادند و گروه را پایین نتوانست هیچ پلی را به چفته بزند، استاد هم بالا آمده و همگی فاصلۀ معینی را سواری می دهند که به این سواری «کُت» یا «شیر» می گویند. اگر گروه پایین ها پل را بگیرند، جای دو گروه عوض می شود.
قزل ایاغ، 67: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، شاه دزد بازی
تعداد: یک گروه 4 نفره
جنس: هر دو
نقشها: شاه، دزد، وزیر، جلاد
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بازیکنان به روش «ورانداختن» شاه را انتخاب می کنند و بعد وزیر و جلاد و دزد را شاه بر تخت می نشیند و دستور می دهد دزد را پیدا کنند. دزد هم خود را پنهان می کند. وزیر پس از پیدا کردن دزد او را به خدمت شاه می آورد تا برای او مجازاتی تعیین کند. شاه مجازات هایی را تعیین می کند و جلاد این مجازات ها را اجرا می کند. در این مجازات ها انواع مختلفی وجود دارد، مثلاً سبیل کشیدن که سبیل آتشی و سبیل پنبه ای هر کدام به شکلی اجرا می شود. یا اگر شاه بگوید گردنش را بشکن جلاد می پرسد: آجری یا خشتی که هر یک از این شیوه های مجازات از یکدیگر تفاوت دارد. در استان تهران و اصفهان انتخاب شاه، دزد، وزیر و جلاد با کمک قاپ صورت می گیرد.
قزل ایاغ، 68: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، شاهوولی
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
اشیاء: کلاه
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: ابتدا بازیکنان به شیوۀ ورانداختن یک نفر را انتخاب می کنند. بازیکن انتخاب شده خم میشود ، دستها را بر زانوهایش می گذارد و سرش را هم می دزدد . بازیکنان به ترتیب از روی او می پرند و با هر پرش چیزی می گویند. در اغلب موارد آنچه استاد می گوید آنها هم تکرار می کنند. هر کس اشتباه کرد یا نتوانست بپرد، می سوزد و نوبت اوست که خم شود. به تدریج حرکت خواندن و پریدن تند می شود و وقتی بازی به اوج خود رسید استاد کلاه را روی سر بچۀ خم شده می گذارد و بازیکنی که می پرد، اگر کلاه را بیندازد می سوزد. نمونۀ متن خوانده که بازیکنان از روی آن عمل می کنند به شکل زیر است.
1- شاهوولی 2- دور از وطن 3- سوم ماه 4- چارپای گاو 5- پنجۀ شیر 6- شیشه شراب 7- هفت آسمون 8- هشت در بهشت 9- نه پا به شو 10- دهمی بزن (در هنگام پریدن بازیکن نشیمن خود را به او بزند) و …
قزل ایاغ، 68: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، شل کن، سفت کن
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
اشیاء: پارچۀ ضخیم و محکم
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یک نفر را به عنوان استاد بازی انتخاب می کنند و بازیکنان اطراف پارچۀ ضخیم را می گیرند. استاد به آنها می گوید: «کارما مثل کار دیو است. می گویم شل کن، سفت کن. می گویم سفت کن، شل کن» بازیکنان باید عکس گفتۀ استاد عمل کنند. اگر کسی طبق گفتۀ استاد عمل کرد، سوخته است و از بازی کنار می رود.
قزل ایاغ، 69: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، شله گرمه
تعداد: 10 نفر
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: از طریق “تر یا خشک” یا “شیر یا خط” مشخص می شود که کدام گروه باید روی زمین بنشینند. زمینی صاف و هموار را انتخاب می کنند و بازیکنان بازنده در داخل زمین می نشینند. بازیکنان دیگر در اطراف زمین می چرخند و سعی می کنند افراد گروه نشسته را بزنند. افراد نشسته نیز سعی می کنند پای نفرات ایستاده را بگیرند که اگر موفق شوند جای دو گروه عوض می شود. بازی هنگامی پایان می گیرد که طرفین خسته شوند و از ادامه بازی دست بردارند.
قزل ایاغ، 69: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، عامو یادگار
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
حالت بدن: یک نفر خم شده و دیگری سوار او شده
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یکی از بازیکنان خم می شود و به دیوار تکیه می کند و بازیکن دیگر سوار او می شود و چشم های بازیکن دیگر را با دست می گیرد و از او می پرسد: «آش جو خورده با ماس و خیار. عامو یادگار خوابی یا بیدار؟» سپس یا چشم های خود را می بندد یا هر دو را باز نگه میدارد یا یکی از دو چشم را باز و دیگری را بسته نگه می دارد. بازیکنی که چشمهایش بسته است، باید حدس بزند و مثلاً بگوید، خواب یا بیدار یا خواب و بیدار. یک نفر بر بازی نظارت می کند. اگر حدس او درست بود جاها عوض می شود.
قزل ایاغ، 70: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، غولک به دَر آغولک خود را بِنَما غولک
تعداد: یک گروه و یک نفر
جنس: زنان
اشیاء: پوستین، تنبک
گروه سنی: بزرگسالان
محل اجرا: فضای بسته
زمان اجرا: در میهمانی ها و مجالس زنانه
نقش ها: غولک
نحوه بازی: یکی از زنان یک پوستین را پشت و رو می پوشد و صورت خود را به شکلی ترسناک آرایش می کند و پشت پرده می نشیند . حاضران در مجلس دسته جمعی بشک می زنند و می خوانند غولک به درآ غولک، خود را بنما غولک. بازیکن به تدریج همراه با حرکات موزون از پشت پرده بیرون می آید و با ضرب و آهنگ خود را هماهنگ می کند.
قزل ایاغ، 70: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، فکل فکل، سرفکلی، غلط بگی چوب می خوری
تعداد: یک گروه و یک نفر
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: یکی از بازیکنان استاد می شود. استاد از بازیکنان دیگر می خواهد کار او را تکرار کنند و خود مشغول کاری می شود و به شیوۀ سوال و جواب این شعر را می خوانند: اوستا: فکل فکل، بچه ها: سرفکلی، اوستا: غلط بگی، بچه ها: چوب می خوری. بعد دسته جمعی می گویند: «وای به حال کسی که هم چین و هم چین نکنه». مدتی که از بازی گذشت یکی از بازیکنان ظرفی را که در آن زغالی یا گچ است در کنار دست استاد قرار می دهد و سعی می کند بازیکن ناواردی را هم کنار دست استاد بنشاند. استاد شروع می کند به مالیدن گچ یا زغال به صورت آن بازیکن و شعر قبلی را تکرار می کند. جمع بازیکنان که صورت بازیکن را گچی یا زغالی می بینند می خندند و آنها هم دست خود را به صورت بغل دستی شان می مالند و استاد ضمن اشاره به بازیکنان برای پنهان کاری می خواند «هر چه دیدی فاش نکن، ببین و رسواش نکن» و به مالیدن گچ و زغال به صورت بغل دستی ادامه می دهد و می خواند «وای به حال کسی که هم چین و هم چین نکنه» این قدر ادامه می دهند تا صورت بازیکن کاملاً رنگ شود. در آخر کار آینه ای را می آورند و به سوی او می گیرند و از دیدن حیرت اوهمگی می خندند.
قزل ایاغ، 70: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، قایم شدنی
نام های دیگر بازی: قایم باشک، سوتکی، شاخ زدن به گربه
تعداد: یک گروه و یک نفر
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: استاد بازی عبارتی را خوانده و با گفتن هر کلمه یکی از بازیکنان را مورد خطاب قرار می دهد. «آنا، مانا، نوارا – دو، دو، اسکاچی– آناماناکلاغ چی». کلمۀ «کلاغ چی» به هر بازیکنی که اصابت کند، باید سربگذارد (استاد چشم او را می بندد) و بقیه خود را در اطراف مخفی کنند. آنگاه استاد به چشم او زده و می گوید: «شپشه، آسه برو، آسه بیا که گربه شاخت نزنه» و بعد استاد یک یک بازیکنانی که مخفی شده اند اسم می برد و آنها باید از همانجا سوت بزنند و کسی که سرگذاشته بود، باید جهت سوت را حدس بزند. کسانی را که نتوانند جهت سوت آنها را مشخص کند، باید از محل خود بر دوش گرفته و نزد استاد بیاورد.
قزل ایاغ، 71: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، کالنگ لنگی
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
حالت بدن: ایستاده یک پا بالا (به حالت لی لی)
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: این بازی دو نفره است و برنده با نفر بعدی بازی می کند. به این صورت که دو نفر رو به روی هم ایستاده و دست ها را در بغل گرفته و به حالت لی لی به سمت یکدیگر حرکت کرده و شانه هایشان را به هم می زنند تا یکی بیفتد و بازی با نفر بعدی ادامه پیدا می کند. آخرین برنده، برنده نهایی بازی است.
قزل ایاغ، 71: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، کشتی کمربندی
نام دیگر بازی: کشتی کودگاهی
تعداد: 2 نفر
جنس: پسران
گروه سنی: بزرگسالان
محل اجرا: فضای باز
زمان اجرا: فصل زمستان، روزهای آفتابی
نحوه بازی: کشتی روی تلی از پهن که کوبیده و سفت شده انجام می گیرد و به همین جهت به آن کشتی «کودگاهی» نیز گفته می شود. دو کشتی گیر با گرفتن کمربندهای یکدیگر زورآزمایی را شروع می کنند و همدیگر را به این طرف و آن طرف می کشند که این حرکات به زبان محلی «تو» نامیده می شود. برندۀ بازی، کشتی گیری است که حریف را بلند کند و به زمین بزند.
قزل ایاغ، 72: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، کلاغ چی
نحوه تعیین نوبت: برای اینکه مشخص شود چه کسی باید سر بگذارد، استاد در میان بازیکنان می ایستد و عبارتی را می خواند و با گفتن هر کلمه به یکی از آنها اشاره می کند و میگوید: «آنا، مانا، نوارا – دو دو، اسکاچی – آنا، مانا، کلاغ چی» کلمۀ «کلاغ چی» به هر که اصابت کرد، باید سر بگذارد.
قزل ایاغ، 33: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، کی بود؟ کی بود؟ من نبودم
تعداد: دو گروه
جنس: هر دو
اشیاء: دو تکه سنگ
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: دو استاد بازی، یاران گروه خود را به تعداد مساوی انتخاب می کنند و بعد بین خود ور می اندازند و هر کدام که سوخت باید سربگذارد. یکی از افراد گروه دیگر خیلی آهسته و به اصطلاح طوری که «گربه شاخش نزنه» جلو آمده و یکی از دو سنگی را که قبلاً در وسط گذاشته شده برداشته و به سنگ دیگر می کوبد و دوباره در جای خود قرار می گیرد. آنگاه استادی که سر گذاشته بود، سرش را بلند می کند و به چشمان افراد آن گروه خیره نگاه کرده و نام کسی را که سنگ ها را به هم زده اعلام می کند. اگر درست حدس زده باشد که خود و افرادش بر پشت گروه دیگر سوار شده و تا دک (محلی که از قبل مشخص شده) می روند ولی اگر اشتباه گفته باشد باید همگی به گروه مقابل کتی بدهند.
قزل ایاغ، 72: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، کیلام میلام
تعداد: 2 نفر یا گروهی
اشیاء: پل (چوب کوچک)، چفته (چوب بزرگ)
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: در بازی دو نفره ،دو بازیکن پل و چفتۀ خود را در دست می گیرند و بعد از اینکه یکی از دیگران پرسید: کیلام میلام؟ و دیگری جواب داد: هر چه میلام، اولی پل را بالا می اندازد و با چفته مرتباً به آن می زند و تعداد ضربه ها را نیز می شمارد تا زمانی که پل به زمین بیفتد. دیگری هم همین کار را می کند. حال اگر اولی مثلاً شش دفعه چفته را زیر پل زده باشد و دومی نه دفعه، بنابراین دومی سه شماره طلبکار می شود و به خاطر این طلبش، پل را به هوا انداخته و می گوید: «آلو و پرش». زمانی که پل به زمین رسید با چفتۀ خود سه مرتبه (همان تعدادی که طلبکار بود) به نوک پل زده، آن را بلند می کند و محکم به آن می زند. هنگام ضربه های اول و دوم و سوم می گوید: این یه سر قلش، این دو سر قلش، این سه سر قلش. با این سه ضربه، هر جا که پل قرار گرفت، نفر دوم می تواند تا همانجا کتی بگیرد. بیشتر اوقات بازیکنان بخشی از این مسافت را به یکدیگر می بخشند و می گویند: «اینهم باشد برای بند تمون عیدت». در بازی گروهی، بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند و تعداد ضربه های هر گروه را روی هم جداگانه حساب کرده و هر کدام از آن دو که بیشتر آورده بود، به همان تعداد اضافی «آلو و پرش» می کند.
قزل ایاغ، 73: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، گاو، گوساله، پنیر
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
اشیاء: سه دانه لوبیا (یک لوبیای سیاه، یک لوبیای قهوه ای، یک لوبیای سفید)
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: ابتدا استاد لوبیای سیاه را گاو، لوبیای قهوه ای را گوساله و لوبیای سفید را پنیر نامیده و آنها را به بازیکنان نشان می دهد. آنگاه دست ها را به پشت خود برده و یکی از آنها را در دستش مخفی می کند و از بچه ها می پرسد که کدام یک از سه لوبیا (گاو، گوساله، پنیر) در دست اوست. هر یک از بازیکنان که درست بگوید از بازی کنار رفته و بازی ادامه می یابد تا تنها یک نفر باقی بماند. این یک نفر که سوخته محسوب می شود، سر می گذارد و بقیه در اطراف مخفی می شوند. بعد استاد یکی یکی آنها را صدا می زند و آنها در جواب باید سوت بزنند. بازیکن سوخته باید جای آنها را حدس بزند و در غیر اینصورت باید به شخص مخفی شده سواری بدهد. به این ترتیب که سوخته، نشیمن خود را به دیوار تکیه داده و خم می شود، دیگری سوار او شده و با انگشتان خود به سمتی اشاره می کند. سوخته باید در همان حال با انگشت خود آن جهت را نشان داده و بگوید: «سوماری» و تاز مانی که نتوانسته است جهت را صحیح نشان بدهد، باید همچنان سواری بدهد.
قزل ایاغ، 74: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، گرگ در میان
نام های دیگر: آزادی، میانی، گرگم به هوا
تعداد: یک گروه و یک نفر
جنس: هر دو
نحوه بازی: بازیکنان سه به سه ور می اندازند. آخرین نفری که باقی بماند گرگ می شود. گرگ به قصد زدن افراد، آنها را دنبال می کند و بازیکنان نیز از چنگ او فرار کرده و به دک ها پناه می برند (دک ها، بلندی هایی است که از قبل تعیین می کنند و هر کس که روی آن برود، در امان خواهد بود) فردی که در حین رفتن به دک ها، توسط گرگ زده شود، گرگ شده و بازی را دوباره به همان شکل ادامه می دهند.
قزل ایاغ، 75: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، گرگ و گله
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
نقش ها: گرگ، چوپان، گله گوسفندان
نحوه بازی: یکی از بازیکنان گرگ می شود و یکی هم چوپان. بقیه پشت سر چوپان صف می بندند و کمر همدیگر را می گیرند. گرگ با ادعای ربودن گوسفندان در حالیکه قصد خود را در قالب ترانه ای می خواند به گله حمله می کند. چوپان هم در پاسخ او شعرهایی می خواند و با بازکردن دستهایش راه گرگ را می بندد و ادعا می کند که به او اجازه نخواهد داد گوسفندی را از گله جدا کند. در این گیرودار، گرگ موفق می شود گوسفندی را برباید و این بازیکن را از دیگران جدا کند. این بازی تا آنجا ادامه پیدا می کند که گرگ تعداد قابل توجهی از گوسفندان را می رباید. در این حالت چوپان با حالت افسردگی گوشه ای می نشیند و گرگ به او پیشنهاد معامله می کند. هر چه چوپان پیشنهاد می کند گرگ نمی پذیرد تا آنکه چوپان پیشنهاد صلوات می کند و گرگ می پذیرد و گوسفندان را باز می گرداند.
قزل ایاغ، 75: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، گل پنبه
تعداد: دو گروه
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
گروه سنی: کودکان
نحوه بازی: بازیکنان به دو گروه تقسیم شده و به شیوۀ «تر یا خشک» یا «ورانداختن» گروه زیر کُت و روی کُت (سواری دهنده و سواره) را مشخص می کنند هر یک از افراد گروه زیر کُت خم شده، سر خود را در کنار ران نفر جلویی گذاشه و دو دست خود را زیر پاهای او قفل می کند و به این ترتیب همگی در یک صف قرار می گیرند. بازیکنان گروه دیگر از فاصله ای معین روی آنها پریده، سوارشان می شوند و باید مراقب باشند که هنگام سوار شدن پایشان به زمین نخورد، چون پای هر کدام که زمین بخورد، سوخته است. استاد گروه که آخرین نفری است که سوار شده، تا پنج می شمارد و بعد می گوید: «گل پنبه»، با گفتن این کلمه هم پیاده شده و دو مرتبه پریده و سوار می شوند. استاد در هر نوبت تعداد شماره ها را بیشتر می کند. اگر در یکی از دفعات استاد در شمارش اشتباه کند و یا یکی از بازیکنان نتواند تعادل خود را حفظ کند، گروه سوخته و زیر کُت می روند.
قزل ایاغ، 75: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، لَپَر بازی
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
اشیاء: سنگ پهن لبه دار (لپر) به تعداد بازیکنان
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: ابتدا دایره ای روی زمین می کشند و هر یک از بازیکنان تعدادی سنگ داخل آن می گذارد. آنگاه خطی را مشخص میکنند و هر یک از بازیکنان از آن محل سعی می کند با لپر خود، سنگ های داخل دایره را نشان کرده و آنها را از دایره خارج کند. بازیکنی که تعداد بیشتری سنگ را از دایره خارج کرده باشد، برنده بازی است.
قزل ایاغ، 77: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، ماچولوس
نام دیگر بازی: گرگ یا پا
تعداد: 2 نفر یا گروهی
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند، یک گروه (گروه بالا) دور دایره می ایستند و گروه دیگر در وسط آن قرار می گیرند. روی زمین دایره ای با آب می کشند و یک نفر از گروه بالا گرگ می شود و پای خود را بلند کرده و به صورت لی لی دنبال افراد وسط دایره می دود. گرگ، دستش را به هر کدام از آنها که بزند، آن بازیکن سوخته و کنار می رود وقتی همه سوختند، دو گروه جای خود را با هم عوض می کنند. این بازی را به صورت دو نفره هم می توان انجام داد.
قزل ایاغ، 78: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، ملا؟ ملا؟ جان ملا
تعداد: 2 نفر یا گروهی
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یکی از دو نفر، نشیمن خود را به دیوار تکیه داده و دستهایش را روی زانوان خود می گذارد. بازیکن دیگر سوار او شده و درحالیکه به پشت او می زند، با انگشتان دست شماره ای را نیز مشخص می کند و از او می خواهد آن شماره را حدس بزند. دو انگشت شست هر کدام 60 شماره و بقیه انگشتان هر کدام 1 شماره که در مجموع 128 شماره به حساب می آید. در صورت صحیح جواب دادن، جای دو نفر عوض می شود. این بازی را گروهی نیز می توان انجام داد و در این صورت یک نفر به جای همه سوال می کند.
قزل ایاغ، 78: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، موش از این خانه گذشت
تعداد: یک گروه و یک نفر
جنس: هر دو
اشیاء: یک عدد سنگ ریزه یا هستۀ خرما
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: بازیکنان دایره وار کنار یکدیگر می نشینند و یک نفر از آنها در وسط دایره می ایستد. افراد نشسته، سنگ ریزه یا هستۀ خرما را زیر پاهای خود برده و آن را به طوریکه بازیکن ایستاده متوجه نشود به یکدیگر داده و می گویند: «موش از این خانه گذشت، والا ما ندیدیم موشا». فرد ایستاده باید حدس بزند که سنگ ریزه (موش) نزد چه کسی است و در صورت صحیح بودن حدس او، به جای آن بازیکن قرار می گیرد و او به وسط دایره می آید و دوباره بازی به همان شکل ادامه می یابد.
قزل ایاغ، 79: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، نخود نخود، هر کسی به جای خود
نام دیگر بازی: گوشه گیر، گوششو بگیر
تعداد: 5 نفر
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: یکی از بازیکنان گرگ شده و بقیه در چهار گوشه ای که خودشان کشیده اند و یا چهار گوشۀ اتاق قرار می گیرند. آنگاه دو به دو جای خود را عوض کرده و این عبارت را می خوانند: «نخود نخود هر کسی به جای خود» یا «گوشه گیر، گوشتو بگیر». گرگ باید زرنگی کرده و به هنگام عوض شدن جاها، یک گوشه را از آن خود کند. گرگ جای هر کس که قرار گرفت، آن بازیکن بوسط آمده و گرگ می شود و دوباره بازی را تا هر زمان که مایل بودند ادامه می دهند.
قزل ایاغ، 79: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، نون بیار، کباب ببر
نام دیگر بازی: پشت دستی
تعداد: 2 نفر
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: دو بازیکن مقابل هم می نشینند، سپس دست های خود را جلو آورده و روی هم می گذارند، به طوریکه کف دست هایشان روی هم قرار گیرد. بازیکنی که پشت دست هایش رو به زمین است (نان) با سرعت و چالاکی، یکی از دست های خود را محکم روی دست دیگری (کباب) می زند. در صورتی که این بازیکن با هوشیاری به موقع دست خود را بالا بکشد، در نتیجه ضربۀ او به دست خودش می خورد و می سوزد و جای دست های دو نفر عوض می شود. ضربه زننده برای موفق شدن بارها دیگری را فریب می دهد. به طور مثال دست خود را برای زدن بلند می کند ولی سرش را می خاراند یا بینی اش را می گیرد و دیگری هم مرتباً دستش را بالا می برد تا بالاخره او را غافلگیر کرده و ضربۀ خود را وارد کند.
قزل ایاغ، 80: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، ورانداختن
نحوه تعیین نوبت: بازیکنان سه نفر سه نفر می ایستند و هر کدام یک دستشان را پشت سر گرفته و با گفتن «یا علی» پیش می آورند. اگر هر سه نفر کف دست یا هر سه نفر پشت دستشان را آوردند که باید دوباره از نو شروع کنند. اما اگر دو نفر پشت دست و دیگری کف دست خود را پیش بیاورد، آن نفری که کف دست خود را جلو آورده، برنده می شود و کنار می رود و دیگری جای او را می گیرد. در هر ورانداختن، آن که دستش را مخالف دو نفر دیگر قرار داده باشد، می برد. این کار آن قدر ادامه می دهند تا تنها دو نفر باقی بمانند. در اینجا یکی از برندگان با آن دو ور می اندازد تا یکی از آن دو نفر هم ببرد و نفر آخر تعیین شود.
قزل ایاغ، 34: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، هاپ هاپ ، شاپ شاپ
نحوه تعیین نوبت: سردارها (استادها) با هم «هاپ هاپ، شاپ شاپ» میکنند. به این ترتیب که دو نفر سردار با فاصله ای مقابل هم می ایستند و با پاهایشان به سوی یکدیگر «پی» می کنند (پی فاصلۀ از نوک پا تا پاشنۀ پاست) و از دو طرف به هم نزدیک می شوند. به این ترتیب که یک پی، یک سردار جلو می آید و یک پی سردار دیگر و در همان حال یکی می گوید: «هاپ هاپ» و دیگری می گوید «شاپ شاپ» پیداست که عاقبت در وسط فاصلۀ اولیه هر دو به هم می رسند. در این میان بازنده کسی است که در آخرین لحظه بین پی خودش و پی طرف به اندازۀ یک پی فاصله نبیند.
قزل ایاغ، 35: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، هر که به کاری مشغول، یه چیز بند از توکشکول
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
محل اجرا: فضای بسته
گروه سنی: کودکان
نحوه بازی: استاد بازی برای هر یک از بازیکنان حرکتی را مشخص می کند. مثلاً یکی باید سرش را بجنباند، یکی دستهایش را بمالد، یکی گوش هایش را بخاراند و غیره. استاد هم خود، کاری انجام می دهد. با فرمان استاد همگی کارهای خود را شروع و این عبارت را تکرار می کنند: «هر کس کار خودش، بار خودش، آتیش به انبار خودش». در ضمن همگی باید هوشیار باشند. هر زمان استاد، کار هر کدام از بازیکنان را تقلید کرد، آن بازیکن باید کار خود را کنار گذاشته و کار سابق استاد را انجام بدهد. در غیر اینصورت سوخته است و از بازی کنار رفته و چیزی را هم باید در کشکول (ظرف دهان گشاد) بیندازد. زمانی که همگی چیزی در کشکول گذاشتند، استاد هر بار یکی از آنها را در دست خود مخفی کرده و از یکی از بازیکنان می پرسد که صاحب آن شی چه باید بکند؟ آن بازیکن هم به سلیقۀ خود کاری مانند رقصیدن، صدای خر در آوردن و یا کارهای خنده دار دیگری پیشنهاد می کند.
قزل ایاغ، 80: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، هفت سنگ
تعداد: دو گروه
جنس: هر دو
اشیاء: هفت سنگ تخت یا سفال شکسته، یک توپ پشمی
گروه سنی: 8 سال به بالا
محل اجرا: فضای باز
نحوه بازی: دو نفر از کار آمدترین بازیکنان که سنشان نیز از بقیه بیشتر باشد به عنوان استاد انتخاب می شوند و بازیکنان را به دو گروه مساوی تقسیم می کنند. بعد توسط روش «گل یا پوچ» یا «تر و خشک» مشخص می شود که کدام گروه دستۀ بالا و کدام دسته پایین هستند. آنگاه 7 سنگ را روی هم در وسط محل بازی چیده و در فاصلۀ 4 – 5 متری آن خطی می کشند که محل پرتاب توپ به سوی سنگهاست. افراد دو دسته در محوطۀ بازی پخش می شوند. سپس یک نفر از دستۀ پایین پشت سنگها می ایستد و یک نفر از دستۀ بالا پشت خط ایستاده و توپ را به هدف انداختن سنگ ها می زند . این گروه 7 بار اجازه دارد توپ را به سوی سنگ ها پرتاب کند و استاد این گروه پرتاب کننده یا پرتاب کنندگان را مشخص می کند. اگر طی این 7 بار موفق به ریختن سنگ ها نشود سوخته است و جای خود را به گروه مقابل می دهد. اما اگر توپ به سنگ ها بخورد. گروه بالا باید فوراً همۀ افرادش را از دسترس توپ دور کند. چون اکنون افراد پایین صاحب توپ هستند و اگر گروه بالا نتواند دوباره هفت سنگ را بچیند، بازیکنان این گروه را مورد اصابت قرار میدهند. زیرا بازیکنی که توپ به او بخورد دیگر نمی تواند سنگ ها را بچیند و اگر تمام افراد با توپ تماس داشته باشند گروه سوخته است. بنابراین گروه بالا هم باید خودش را از اصابت توپ محافظت کند و هم با جنگ و گریز محل سنگ ها را طوری خالی کند که یکی از یارانش 7 سنگ را بچیند و یک دور از بازی را ببرد. اگر این گروه پیش ازخوردن تمام یارانش 7 سنگ را بچیند بازی را با همان شکل مجدداً از سر می گیرند، در غیر اینصورت بازنده محسوب می شوند و جای دو گروه عوض می شود. مقررات بازی حکم می کند که بازیکن دستۀ پایین نباید توپ را به دست فردی که مشغول چیدن سنگهاست بزند و زمانی که سنگ ها چیده شد و بازیکن کلمۀ «هفت سنگ» را به زبان آورده، دیگر نباید توپی زده شود که اعتباری ندارد و خطاست. همچنین هل دادن و هر گونه تماس جسمی دوگروه با یکدیگر مجاز نیست.
قزل ایاغ، 81: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، یک قل دو قل
تعداد: 1 – 2 نفر
جنس: هر دو
اشیاء: 5 عدد ریگ گرد
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: این بازی در 10 مرحله انجام می گیرد: 1- یک قل : بازیکن ریگ ها را در کف گرفته و به بالا می اندازد، آنگاه پشت دستش را زیر آنها می گیرد، طوری که یکی از ریگ ها در پشت دست او قرار گیرد و چهارتای دیگر بر روی زمین بیفتد، بعد آن یک ریگ را در دست گرفته و به بالا می اندازد و یک یک، چهار ریگ روی زمین را بر می دارد. اگر هنگام بالا انداختن ریگ ها، ریگی به زمین بیفتد یا نتواند ریگ های روی زمین را بردارد بازنده محسوب می شود. 2– دو قل : مانند مرحلۀ یک عمل می کند، ولی این بار یک ریگ را بالا انداخته و ریگ های روی زمین را دو تا دو تا بر می دارد. 3- سه قل: ابتدا یک ریگ را بالا انداخته و سه ریگ را از زمین برمی دارد و بعد ریگ باقی مانده را جمع می کند. 4- چهار قل: یک ریگ را بالا انداخته و چهار ریگ بقیه را یک مرتبه جمع می کند. 5- تخم کن: هر 5 ریگ را در دست می گیرد، یکی از آنها را به هوا انداخته و یک دانه ریگ روی زمین می گذارد. به این ترتیب یک یک سنگ ها را روی زمین قرار می دهد. 6- بشکن: یک ریگ از روی ریگ ها برداشته و به هوا می اندازد و بلافاصله یک ریگ از روی زمین بر می دارد، این دو ریگ باید در داخل دست او به هم خورد و صدا بدهند. 7- نشکن : مانند مرحلۀ شش عمل می شود، ولی این بار نباید ریگ ها به هم خورده و صدا بدهند. 8- گل آبپاش: ابتدا یک ریگ را به هوا انداخته و یکی از روی زمین بر می دارد و برای آخرین بار هر چهار ریگ را بالا انداخته و یکی باقی مانده را جمع می کند. 9- دروازه : ریگ ها را روی زمین ریخته و یکی از آنها را بر میدارد. دست دیگر خود را مانند دروازه ای روی زمین گذاشته و آن یک ریگ را که برداشته بود به هوا انداخته و یکی از ریگ های روی زمین را وارد دروازه می کند و بعد ریگی را که به هوا انداخته بود می گیرد و همین عمل را تکرار می کند تا همۀ ریگ ها را وارد دروازه کند. 10- چاله یک ریگ را به هوا می اندازد، و با دست دیگر خود یک چاله درست می کند. آنگاه یک یک ریگ ها را از روی برداشته و داخل چاله می اندازد.
قزل ایاغ، 81: 1379
فارس، اصفهان، بازی ها، یک مرغ دارم چند تا تخم می کند؟
نام دیگر بازی: حسن میگه حسین
تعداد: یک گروه
جنس: هر دو
گروه سنی: کودکان
محل اجرا: فضای بسته
نحوه بازی: استاد بازی که خود شماره اش یک است برای همه بازیکنان شماره ای می گذارد که باید به خاطر بسپارند. آنگاه استاد رو به بازیکنان کرده و به طور مثال می گوید: یک مرغ دارم 9 تا تخم می کند. بازیکنی که شماره اش 9 است باید بلافاصله بگوید: چرا 9 تا؟ استاد می پرسد پس چند تا؟ شماره 9 می گوید: مثلا ً 11 تا، این بار شمارۀ 11 اعتراض کرده و مانند شمارۀ 9 عمل می کند و هر شماره ای را که مایل بود می گوید. هر بازیکنی که شمارۀ 9 را بشنود ولی اعتراض نکند و یا در جواب «پس چند تا؟» شماره ای را بگوید که قبلاً سوخته باشد، می سوزد. به جای شماره نام اشخاص یا اجناس را هم می توان روی بازیکنان گذاشت (حسن میگه حسین).
قزل ایاغ، 82: 1379
تهران،بزرگراه شهید چمران بلواردانشجو،دانشگاه شهید بهشتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه علوم اجتماعی
طراحی شده با افتخار توسط آژانس توسعه کسب و کار پرواز
