تات، تاکستان، آثار تاریخی

تات، تاکستان، آثار تاریخی، بقعه پیر

در انتهای تاکستان در کنار محوطه وسیع قبرستان، بنای آجری قرار دارد که به نام پیر معروف است. بنای مزبور با توجه به آجرچینی و بندکشی های نمای آن و تزئیناتی که در بالای در ورودی به کار برده شده است، از جمله آثار دوره سلجوقی به شمار می رود. نقشه بنا عبارت از چهارگوشه ایست که طول اضلاع خارجی آن 50/6 متر و در داخل حدود 40/4 متر می باشد.

بنای مزبور که به شدت صدمه دیده بود، در سال ها قبل توسط باستان شناسی تعمیر شده است. قدیمترین تصویری که از بنای مزبور در دست است عبارتست از طرحی که توسط فلاندن در سال 1841 م. از آن تهیه شده است. در این تصویر برج مزبور به ارتفاع و عظمتی بیش از وضع موجود آن طرح شده و گذشته از اینکه در حال حاضر اطراف پایه بنا را قشری از خاک فرا گرفته، با این حال با مقایسه عکس کنونی و تصویر فلاندن مشاهده میگردد که نقاش بیش از آنچه که دیده در تصویر خود قسمت هایی از اضافه نموده است و این امر به خوبی در قسمت تزئینات مقرنس بالای در ورودی که ردیف به آن افزوده است مشاهده می گردد. در تصویر فلاندن موضوع جالب دیگر منظره و نمای کلی است که از بناها و قلعه سیاه دهن آن زمان و تاکستان کنونی داده شده است. ارتفاع بناها و برج و باروی قلعه در این تصویر حکایت از وسعت و اعتبار دهکده کنونی دارد و نشان میدهد که آبادی مزبور در آن زمان دارای اعتبار و رونق بیشتری بوده است.

درباره چگونگی قلعه و بناهای سیاه دهن و بقعه پیر، در سفرنامه فلاندن چنین آمده است: «سیاده تنها ویژگی که مربوط بخود داشت، دیوارهائی است که به بروج متکی هستند و از آجر ساخته شده اند و بدین لحاظ حصار مستحکمی جهت سیاده فراهم ساخته اند. خانه کدخدا در بین خانه ها مشخص است. نوک گنبدهای مساجد از بال و پر سفید لک لک ها می درخشد که در این محل آشیانه دارد و مساجد بدین وسیله تشخیص داده می شود. بیرون سیاده خرابه ای دیدم که جلب توجه مرا نمود و حدس زدم باید مقبره ای باشد چه شکلی خاص داشت. بر روی محوطه ای مربع شکل آجری گنبدی زده اند که خسارت کلی دیده اما دیوارهایش تزئیناتی از آجرهای کوچک با حجام مختلف دارد. کنگره و گیلوئی هایش روی هم قرار گرفته و تنها دری داشت که در اثر آوار زیاد مسدود شده بود. وضع و منظره این بنا شباهتی به سبک هندی دارد و بایستی از دوره مغولان باشد».

وضع بنای کنونی بقعه پیر: در حال حاضر تنها ضلعی که دارای تزئینات و نماسازی می باشد، عبارت از ضلعی است که در ورودی در وسط آن قرار دارد. نمای مزبور از سه قسمت کلی، یکی در وسط و دو تا در دو جانب آن تشکیل یافته است که در قسمت بالا با یک حاشیه پهن افقی محدود شده است. آجرکاری این قسمت مربوط به تعمیرات اخیر است و به صورت ساده انجام گرفته ولی باید گفت که در اصل فریز مذبور دارای تزئینات آجری بوده چنانکه در روی طرح فلاندن تزئینات مزبور به خوبی نموده شده است. تزئینات بالای در ورودی در داخل قاب مستطیل شکلی انجام شده و عبارتست از دو رج طاقنماهای کوچ سه کولی نزئینی که بکمک آجرکاری خفته و رفته ایجاد شده اند. فاصله بین آجرها در قسم داخل طاقنماهای مزبور و فرورفتگی های زیر آن ها به منظور ایجاد طرح گل و بوته گچی در وسط آنها، زیاد است و بندکشی های مزبور نظیر سایر آثار معماری دوره سلجوقی است.

آجرهائی که در این قسمت بکار رفته اند دارای ابعاد و اشکال مختلف هستند و به منظور ایجاد طرح های تزئینی، تراش داده شده اند. قاب تزئینی مزبور و در ورودی در داخل پنج چهار چوب آجری که به تدریج از خارج به طرف داخل از ارتفاع آن ها کاسته شده و سطح فرورفته ای را نسبت به جرزهای دو طرف بوجود آمده اند، قرار دارد. در دو طرف چهار چوب مزبور دو قاب مستطیل شکل در تمامی طول نما به همان صورت به کمک پنج چهار چوب داخل هم ایجاد گردیده و سپس داخل آن به کمک آجر، نقش و نگارهائی بوجود آمده است. با توجه به قسمت کمی از آجرکاری مدور روی دو جرز جانبی، احتمالا میتوان گفت که دو ستون مدور با آجرکاری خفته و رفته تزئینات مجموع نمای بنا را تکمیل می ساخته است. بطور کلی با توجه به آثار باقیمانده بر روی نمای کنونی چنین میتوان نتیجه گرفت که اثر مزبور در دوران آبادانی با وجود کوچک بودن آن دارای تزئینات فراوان و چشم گیری بوده است. گنبد بنا در اصل با توجه به آنچه که بر روی تصویر فلاندن مشاهده میشود باحتمال از پوشش کنونی بلندتر بوده و گنبد فعلی در نتیجه تعمیرات بعدی حالت اصلی خود را از دست داده است. داخل بقعه نیز مانند خارج آن آجری است و فاقد پوشش گچی می باشد.

گنبد بنا به کمک چهارفیل پوش واقع در کنج ها و طاقنماهای میان آنها و سپس کاربندی های طاقنما مانند کوچک که بین هر فیل پوش و طاقنمای بزرگ ایجاد شده، بر پا گردیده است. داخل طاقنماها و فیل پوش ها نیز به کمک آجرچینی طرح های هندسی ایجاد نموده اند . داخل طاقنماهای کوچک بالا و در کنار آنها تزئینات گچبری با نقش گل و بوته انجام گرفت است. از جمله نگاره های تزئینی جالب در داخل بنا میتوان نقش صلیب شکسته را یاد نمود که در داخل طاقنماهای طرفین در ورودی به کار رفته است. به این ترتیب که طرح به علاوه یا صلیبی شکلی ایجاد نموده اند و سپس در چهار قسمت آن صلیب شکسته ای را طرح ساخته اند و در وسط نقش یک گل رسم شده است. در قسمت بالا و زیر تیزه طاقنما نیز طرح سه برگ و شاخه گچبری  شده است. در داخل بنا تعدادی سنگ قبرهای مرمر با نقش و نگارهای بسیار جالب از گورستان اطراف بقعه جمع آوری و حفظ شده است.

ورجاوند، 391- 385: 1374

تات، تاکستان، آثار تاریخی، حمام شاه عباسی

در تاکستان حمام قدیمی از دوره صفویه وجود دارد که به نام حمام شاه عباسی معروف است. نقشه داخل حمام مزبور با حمام صفا در قزوین شباهت دارد. حمام تاکستان از سه قسمت لباس کنی «سربینه» با طرح مستطیل شکل و گرمخانه و خزانه تشکیل یافته است. گرمخانه مزبور دارای طرح هشت ضلعی است که یک در میان اضلاع آن با هم برابرند. در چهار جانب این محل چهار شاه نشین مانند ایجاد شده که افراد برای محل شستشو از آنها استفاده می کنند. در وسط گرمخانه حوض بزرگ سنگی با همان طرح هشت ضلعی قرار دارد. حمام مزبور با همه قدمت آن همچنان مورد استفاده مردم محل است.

ورجاوند، 385: 1374