ترکمن، معیشت، کشاورزی
ترکمن‌های ایرانی از گذشتة دور، به خاطر شرایط طبیعی و مناسب تركمن‌صحرا، به کشاورزی پرداخته‌اند. گوگلان‌ها که پیش از سایر قبایل ترکمن به یکجانشینی رسیده‌اند، آغازگر کار کشاورزی در میان ترکمنها هستند. چنان‌که قبلاً گفته شد، در بین یموت‌ها دو گروه اقتصادی یعنی چاروا و چمور وجود دارد. چومورها یکجانشین‌اند و زندگی آنها وابسته به کشاورزی است. به نظر می‌رسد که در بین یموت‌ها هنگامی که شخص دام خود را به هر علتی از دست می‌داد، به کشاورزی روی می آورد و یکجانشین می‌شد.
به هر صورت، هنگامی که یموت‌های کوچنده برای سه ماهة زمستان به تركمن‌صحرا می‌آمدند، در آنجا به کشاورزی نیز می‌پرداختند و پس از برداشت محصول، راه کوچ خود را به طرف شمال یعنی ترکمنستان ادامه می‌دادند.
ترکمنها در گذشته به کاشتن گندم، جو، ارزن، کنجد، برنج و پنبه اشتغال داشتند. در حال حاضر ترکمن‌هایی که به دلایل مختلف کمتر از آب رودخانه اترک بهره می‌برند معمولاً نمی‌کارند و کار کشاورزی آنها بیشتر منحصر به کاشت پنبه است. ولی، آنان که به منابع زیرزمينی آب دسترسی بیشتری دارند به‌ویژه در کوهپایه‌ها به کشت برنج می‌پردازند. کار اصلی اقتصادی یموت‌ها دامپروری بود و تنها برای مصارف شخصی خود به کشاورزی می‌پرداختند.
بايد گفت گوگلان‌ها نه‌تنها آغازگر فروش محصولات کشاورزی به ترکمن‌های دیگر بلکه به همسایگان غیر‌ترکمن خود نیز بودند.
در نزد ترکمنها، کاشت گندم و جو و حبوبات به صورت دیمی است و هنوز هم ادامه دارد. ولی، در کاشت پنبه و محصولات تابستانی از روش آبیاری استفاده می‌شود. کشت درختان میوه نیز در میان ترکمنها رواج دارد. ترکمنها معمولاً در دامنة کوه‌ها و زمین‌های ناصاف به کشاورزی دیم و در زمین‌های صاف و جلگه‌اي به کشاورزی آبي می‌پردازند و از رودخانه‌های اترک و گرگان برای آبیاری استفاده می‌کنند.
پائیز فصل شخم و کاشتن گندم است. ترکمنها برای شخم زمین‌های خشک تا باران اول صبر می‌کنند ولی در زمین‌های آبی، یکی دو بار زمین را آب مي‌دهند و پس از نشست آب زمین را شخم مي‌زنند و می‌کارند. وقتی زمین‌ها سبز شد آنها باید شب‌ها مواظب گراز باشند که محصول را از بین نبرد.
تابستان فصل درو است. نخست زمین‌های آبی و سپس زمین‌های دیم درو می‌شود. ترکمنها با داسی به نام «اوروق» درو می‌کنند. آنها محصول درو‌شده را به محل خرمن مي‌آورند و آنها را روی هم انباشته می‌کنند. سپس دور تا دور خرمن را از خار و بوته پر می‌کنند تا مانع حملة گراز و حیوانات دیگر به خرمن شوند. خرمن را به‌وسیلة دو اسب یا چند گاو به‌هم‌بسته می‌کوبند. پس از آن، خرمن کوبیده‌شده را با وسیله‌ای به نام دمیر تیغا به هوا می‌دهند. کوبیدن خرمن و هوا دادن آن تا روزهای آخر تابستان طول می‌کشد. آنها زمین‌های دوبار آیش مانده و زمین‌هایی که سال گذشته کاشته نشده‌اند در سال بعد استفاده مي‌کنند. زمین‌های آیش ماندة کنار رودخانه را در زمستان شخم مي‌زنند و در بهار، یک‌‌سال در میان، در آنها نخود و لوبیا می‌کارند.
امروزه کلیة عملیات فوق با ماشین‌های کشاورزی از قبیل کمباین، تراکتور و غیره انجام می‌شود و زمین کمتر به صورت آیش گذاشته می‌شود، زیرا کاربرد کود شیمیایی، مثل نقاط دیگر ایران، در تركمن‌صحرا نیز معمول است.
ترکمن، معیشت، ماهیگیری، کشتی‌رانی و تجارت دریایی
ترکمن‌هایی که در نزدیکی سواحل دریای خزر زندگی می‌کردند، در ماهیگیری، کشتی‌رانی و تجارت دریایی فعال بودند، ولی در حال حاضر فقط به ماهیگیری می‌پردازند. طبق نظر وامبری (1865) ترکمنها سه نوع قایق داشتند. یک نوع آن قایق یک‌دکله با دو بادبان بزرگ و کوچک برای حمل بار، نوع دیگر آن قایق سریع با یک بادبان برای یورش و نوع سوم قایق‌های ماسوره‌اي‌شکل بود. یموت‌های جعفربای سازندگان و تعمیر‌کنندگان قایق بوده‌اند.
ماهیگیری یکی از فعالیت‌های اقتصادی مهم در میان ترکمن‌های ساکن در سواحل دریای خزر بوده است. ترکمنها در زمان‌های گذشته ماهی‌های خود را به همسایگان غیر‌ترکمن خود می‌فروختند. بهترین فصل ماهیگیری آنها بهار و پائیز بود. در حال حاضر ماهیگیری در انحصار شیلات است، ولی ترکمنها تحت نظر شیلات به صید ماهی می‌پردازند. در این مورد، صیادان ترکمن به سه گروه تقسیم می‌شوند: گروه نخست صیادان اداری هستند که به صید ماهی‌های خاویاری مشغول‌اند و در استخدام شیلات هستند. گروه دوم را صیادان شرکت‌های تعاونی تشکیل می‌دهند که ماهی‌های فلس‌دار صید مي‌کنند و آنها را به شیلات می‌فروشند. این دسته از صیادان از تور پره استفاده می‌کنند ـ تورهایی که به شکل نیم‌دایره پهن و به کمک صیادان به ساحل کشیده می‌شود. سومین گروه صیادان پایه‌دام نام دارند که به صید ماهیان فلس‌دار می‌پردازند و از تورهای گوش‌گیر استفاده مي‌كنند ـ تورهایی که شب پهن و صبح جمع می‌شود. آنها نیز ماهیان صید شده را به شیلات می‌فروشند. این صیادان انفرادی کار می‌کنند و کارت صید یک‌ساله دارند که هر سال تجدید می‌شود.
ترکمنها در تجارت دریایی نیز فعال بودند. آنها روغن و نفت، موم کوهی و نمک به روسیه می‌فرستادند و از آنجا لوازم مورد نیاز خود را وارد می‌کردند. این نوع تجارت در حال حاضر انجام نمی‌شود.
منابع درآمد دیگری چون شکار کبک و بز کوهی، فروختن علف و میوه به‌خصوص انار و فروش لوازم مورد احتیاج مردم و نیز خدمات مذهبی در میان ترکمنها معمول است.
عسگري خانقاه، 179- 178: 1374
ترکمن، عشایر، معیشت، فعالیت های اقتصادی
ایلها و طوایف ترکمن از بازماندگان عظیم ترک و مغول در آسیای مرکزی به شمار میروند. در مقاطعی از تاریخ به قدرت رسیده اند و بر اثر تحولات از حالت کوچ نشینی محض به طوایف نیمه کوچرو تبدیل شده اند. ولی امروز تقریبا یکجانشین شده اند و وحدت قومی انها بعضی جاها حفظ شده است. اقتصاد زراعی انان را از اقتصاد دامداری دور کرده، چادرها برزنتی و ساختمانهای نو و جایگزینی تدریجی انها به جای الاچیقها، دورنمای ویژه ای به منطقه ترکمن صحرا بخشیده است.
پس از سال 1312 ه.ش مداخلات دولت در امور اقتصادی ترکمنها بیشتر به صورت اسکان اجباری عشایر و واداشتن آنان به زراعت و از دست دادن روحیه عشایری بوده است. در خلال جنگ بین المللی دوم 1945- 1939 م. به دنبال اشغال ایران اقتصاد رو به افول رفت. خریدار عمده محصولات ترکمن، ارتش سرخ بود که گاهی علف و زمانی غله و دام برای مصارف جنگی خود خریداری می کرد. منطقه ترکمن صحرا به علت خاک خوب و طبیعت مساعد محیط مناسبی برای جذب ماشین آلات کشاورزی شد و از سال 1327 این منطقه به تدریج زیر سلطه ماشین آلات قرار گرفت و سرمایه گذاری در کشاورزی شروع شد. پس اندازها از اوبه ها (چادر ترکمنها) خارج شده و به تراکتور و کمباین تبدیل شد. در ظرف 15 الی 20 سال مراتع علفزارها و بیشه زارها به زمین زراعی تبدیل شدند. این اقدامات نابودی و دگرگونی مراتع ناحیه را تشدید کرد. عواملی مثل عدم سرمایه گذاری در دامداری، استفاده از شیوه های سنتی و…همگی باعث تضعیف اقتصاد شبانی و گرایش به اقتصاد زراعی و وابستگی ناشی از ان شد. اکنون صاحبان دامها، یکجانشین شده اند. آینده دامداری مسیری است در جهت کاهش و تحدید حدود مراتع منحصر شدن دامداری کلان برای عده ای زمیندار بزرگ و طبقا ت پردرآمد شهری.
بهاروند، مشیری
تهران،بزرگراه شهید چمران بلواردانشجو،دانشگاه شهید بهشتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه علوم اجتماعی
طراحی شده با افتخار توسط آژانس توسعه کسب و کار پرواز
