فارس، مشهد، آثار تاریخی

فارس، مشهد، آثار تاریخی، آرامگاه خواجه ربیع

این بنا که آرامگاه یکی از یاران حضرت علی (ع) بوده است، به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است. بنای آرامگاه هشت ضلعی و دارای گنبد دوپوش و دو کتیبه (1026 و 1031 ه.ق) از علیرضا عباسی است. نمای خارجی گنبد با کاشی های هفت رنگ مزین شده است.

کیانی، 117: 1385

فارس، مشهد، آثار تاریخی، پل شاهی

این پل از سازه های دورۀ تیموری در مسیر توس به کلات نادری است، که در دورۀ صفویه و قاجاریه تعمییر و بازسازی شده است. پل شاهی حدود 100 متر طول و 11 دهانه با ابعاد مختلف داشته است. مصالح مورد استفاده در ساخت پل سنگ در پایه ها، و آجر و ملات ساروج و گچ در بدنه بوده است.

ملازاده، محمدی، 100: 1379

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حرم رضوی

این مجموعه که احداث آن از قرون اولیه اسلامی شروع شده، حدود 25 بنای مهم را شامل می شود. صحن 4 ایوانه عتیق در زمان وزارت امیر علیشیر نوایی و سپس صفوی، رواق های دارالضیافه و دارالحفاظ در زمان تیموری و صفوی و صحن جدید در دورۀ محمدشاه قاجار ساخته شده است. در زمان شاه طهماسب صفوی و نادرشاه افشار، گلدسته های طلا به مجموعه اضافه شده. کتیبه روی صندوق قدیمی مقبره به خط علیرضا عباسی و مورخ 1022 ه.ق است.

کیانی، 173-171: 1385

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حرم رضوی، ایوان و درب

آستان حضرت رضوی دارای دو ایوان بزرگ از نقره و طلا است که یکی در زمان نادر شاه و دیگری فتحعلی شاه، محمد شاه قاجار ساخته شده و بعدها ناصرالدین شاه هم آنها را تعمیر و مرمت کرده است و نیز چهار درب بزرگ از نقره و طلا دارد.

نوری زاده بوشهری،  34 : 1324

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حرم رضوی، گنبد طلا

گنبد طلا طبق کتیبه در زمان شاه عباس و به موجب کتیبه ی دیگر قسمتی از آن در دوره شاه سلیمان صفوی ساخته شده است.

گنبد طلا از بناهای شاه عباس بزرگ و شاه طهماسب است و ساختمان اصلی آرامگاه حضرت رضا که به صحن کهنه باز می شود. از زمان تیموریان آغاز شده ولی قسمت مهم آن را شاه عباس ساخته و کاشیکاری آن چهل سال به طول انجامیده که در زمان شاه عباس دوم تمام شده است و کتیبه های آن به نام علیرضای عباسی خوشنویس می باشد و نیز دو گل دسته طلا دارد که یکی را شاه سلیمان صفوی و دیگری را نادر شاه بنا کردند و اکنون به نام نادر معروف است.

نوری زاده بوشهری،  34 : 1324

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حرم رضوی، مسجد گوهرشاد

اطراف مرقد مطهر حضرت رضوی بهترین نمونه کاشیکاری سه دوره تاریخی وجود دارد که یکی از آن ها مسجد گوهرشاد است که در دوره تیموریان ساخته شده است. گوهرشاد همسر شاهرخ میرزا و دختر جهان شاه قراقویونلو و پسرش بایسنقر که خوشنویس مشهوری بوده. کاشیکاری این مسجد در سال 821 ه.ق به معماری قوام الدین شیرازی آغاز و در مدت دوازده سال به پایان رسیده است. این مسجد عبارت است از یک ایوان بزرگ و گلدسته و کتیبه ها. از کاشی زیبا و بسیار عالی به خط بایسنقر که محاسن و پرهیزگاری مادر خود گوهرشاد را ستوده است و روی گنبد این مسجد کتیبه های سیاه رنگ به خط کوفی دیده می شود.

صحن کهنه در زمان صفوی و صحن نو در عهد قاجاریه ساخته شده است.

نوری زاده بوشهری،  34 : 1324

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حرم رضوی، قلعه و حصار

بنا بر عقیده ابن حوقل حرم حضرت رضوی (ع) را در نیمه قرن چهارم هجری یک قلعه محکم احاطه داشته و سلطان محمود غزنوی ضریح آن حضرت و اطراف آن را به وسیله یک حصار جدیدی توسعه داده، سپس به طوری که در کتیبه نوشته شده به امر سلطان سنجر سلجوقی در سال 512 ه.ق حرم را تعمیر نموده است و حرم حضرت رضا (ع) در حال کنونی نتیجه یک سلسله ساختمان ها از قرن دوازده تا قرن سیزده هجری می باشد.

نوری زاده بوشهری،  35 : 1324

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حرم رضوی، مسجد شاه و مسجد بالاسر

تاریخ بنای مسجد شاه در 855 ه.ق و تاریخ تعمیر آن بین 1318-1316 ه.ق می باشد و مسجد بالاسر در دوره تیموریان بنا شده و در سال 1091 و 1271 ه.ق تعمیر و مرمت شده است.

نوری زاده بوشهری،  35 : 1324

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حرم رضوی، رواق ها

رواق های حضرت رضا (ع) یکی دارالسعاده، گنبد الله وردی خان، دارالضیافه، توحید خانه، دارالسیاده، دارالحفاظ و کشیک خانه می باشد. بر بعضی از آن ها کتیبه های به خط کوفی در سال 13 ه.ق محمدبن طلیعه نوشته است.

نوری زاده بوشهری،  35 : 1324

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حرم رضوی، کتابخانه حضرت رضا (ع)

در سفرنامه نوری زاد بوشهری آمده است: «با کسب اجازه از رئیس خدام حرم برای دیدن کتابخانه حضرت رضا رفتم. اکنون 3800 جلد کتاب مختلف قدیم و گرانبها در این کتابخانه وجود دارد. از جمله کتاب خواص الشجر و الحیوان بود که شاه عباس در سال 1017 ه.ق آن را وقف و هدیه نموده است. مولف این کتاب مهران بن منصور ابن مهران است. این کتاب در زمان سلطنت آلب اینانج قتلغ بیگ از زبان سیریانی به عربی ترجمه شده است. دارای 284 صفحه و محتوای اشکال حیوانات و نیز 1136 اشکال نباتات بوده است و نیز چند جلد قرآن مجید به خط کوفی، یکی به خط حضرت سید سجاد امام زین العابدین (ع) و دیگر به خط امام حسن و دیگر به خط حضرت علی (ع) که روی پوست نوشته شده و آن ها را شاه عباس تقدیم آستانه حضرت رضوی نموده است. وقف نامه آن ها را مرحوم شیخ محمد بهاء الدین در سال 1008 ه.ق نوشته است و نیز قالی های بسیار نفیس و گرانبها و چندین نقاشی و تصاویر حضرت رضا و حضرت امیر و دو فرزندان او را در این کتابخانه تماشا نمودم».

نوری زاده بوشهری، 36 : 1324

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حمام حضرت

حمام حضرت از آثار اوایل دورۀ صفوی بوده و در بازار سنگ تراشهای مشهد واقع می باشد. بنا متشکل از دو حمام کوچک و بزرگ است. حمام بزرگ دارای رخت کنی بزرگ، هشت ضلعی با پوشش گنبدی و چهار جفت ستون است. گرمخانه نیز هشت ستون داشته و پوشش آن گنبدی است.

ملازاده، محمدی، 106: 1379

فارس، مشهد، آثار تاریخی، حمام شاه

حمام شاه از آثار دورۀ صفوی در مشهد است که در دورۀ شاه عباس اول و در سال 1027 هـ .ق ساخته شده است. بنا دارای ورودی، راهرو، سربینه و گرمخانه است. در این بنا در دورۀ اخیر تغییراتی رخ داده و هم اکنون نیز مورد استفاده است. سازنده بنا «مهدی قلی بیک» میرآخور شاه عباس اول بوده است.

ملازاده، محمدی، 106: 1379

فارس، مشهد، آثار تاریخی، سد اخلمد

این سد مربوط به دورۀ صفوی یا تیموری می باشد که بر روی رودخانۀ اخلمد ساخته شده است. سد اخلمد دارای طول حدود 250 و ارتفاع 5/12 متر است و از سنگ، آجر و ملات ساروج بنا گردیده است.

ملازاده، محمدی، 101: 1379

فارس، مشهد، آثار تاریخی، سد گلستان

این سد از سازه های دورۀ تیموری بر روی رودخانۀ گلستان در هشت کیلومتری غرب مشهد است. بند گلستان از نوع سدهای وزنی با طول تاج 101 متر است. سطح خارجی سد با آجر و هستۀ داخلی ان با سنگ و ملات ساخته شده است. این سد هم اکنون نیز مورد استفاده است.

کوروس، 263- 259: بی تا

فارس، مشهد، آثار تاریخی، گنبد سبز

این بنا که به صورت هشت ضلعی می باشد، آرامگاه شیخ محمّد مومن عارف استرآبادی است و اضلاع هشت گانه آن دارای تزئینات زیبای کاشیکاری است. گنبد سبز در بین سال های 1011 ه.ق (شاه عباس اول) تا 1091 ه.ق (شاه عباس دوم) ساخته و تکمیل شده است.

کیانی، 116: 1385

فارس، مشهد، آثار تاریخی، مجموعۀ سنگ بست

این مجموعه تاریخی که در سی کیلومتری مشهد واقع شده، در قرون سوم و چهارم دارای اهمیّت فراوانی بوده است. آرامگاه ارسلان جانب، وزیر سلطان محمود غزنوی در سال 389 ه.ق در مجموعۀ سنگ بست ساخته شده. مناره ای آجری و استوانه ای با کتیبه ای به خط کوفی و صد و یک پله نیز در این مجموعه دیده می شود.

کیانی، 174-173: 1385

فارس، مشهد، آثار تاریخی، مدرسه پریزاد

این مدرسه که به شکل چهار ایوانی بنا شده، منسوب به پریزاد خانم ندیمه گوهرشاد است، و در سال 823 ه.ق ساخته شده است. مدرسه پریزاد  در کنار مسجد گوهرشاد قرار گرفته است.

تقوی، رضایی، 26: 1388

فارس، مشهد، آثار تاریخی، مدرسه عباسقلی خان

این بنا در سال 10477 ه.ق توسط عباسقلی خان بیگلربیگی در مشهد ساخته شده است. مدرسه عباسقلی خان به صورت چهار ایوانی و دارای 140 حجره در اطراف حیاط می باشد.

تقوی، رضایی، 26: 1388

فارس، مشهد، آثار تاریخی، مدرسه نواب

این بنا در سال 1086 ه.ق و در زمان شاه سلیمان صفوی به صورت چهار ایوانی ساخته شده است، و دارای 84 حجره در دو طبقه است. واقف مدرسه از بزرگان خراسان ملقب به صالحیه نواب است.

کیانی، 114: 1385

فارس، مشهد، آثار تاریخی، مسجد جامع گوهرشاد

این بنا که از برجسته ترین بناهای تاریخی ایران است، در سال 821 هـ .ق توسط گوهرشاد، همسرشاهرخ تیموری، ساخته شده و در مجموعۀ آستان قدس رضوی واقع می باشد. این بنا چهار ایوانی بوده و عقب نشینی بخشی از ایوانی جنوبی، فضای مربعی شکلی را ایجاد کرده، گنبدی بر مزار آن قرار دارد. مسجد هم اکنون دارای هفت در است. سطح گچی زیر گنبد، با نقوش تزئینی و کتیبه های نقاشی شده است.

داوودی، 97-92: 1375

فارس، مشهد، آثار تاریخی، مسجد شاه (آرامگاه امیر غیاث الدین ملک شاه)

این بنا که به مسجد هفتاد و دوتن نیز شهرت دارد، در نزدیکی حرم امام رضا (ع) واقع است. عملکرد اصلی بنا دقیقاً مشخص نیست و با توجه به وجود چند قبر و فقدان محراب گفته می شود که آرامگاه امیرغیاث الدین ملک شاه بوده است. بنای مسجد به شکل چندضلعی، دارای ایوان، فضاهای گنبددار، مناره و تزئینات کاشیکاری است. در طرف چپ ایوان کتیبه ای به خط ثلث مورخ 855 هـ .ق دیده می شود. در دورۀ اخیر در زیربنا سردابی کشف شده است.

ملازاده، 135-134: 1379

فارس، مشهد، آثار تاریخی، میل رادکان

میل رادکان به شکل 12 ضلعی در غرب مشهد واقع شده است. تاریخ بنا 607 ه.ق ذکر شده است، (البته برخی معتقد به تاریخ 422-407 ه.ق هستند). این بنا کاربرد تقویمی و نجومی نیز داشته است.

تقوی، رضایی، 32: 1388