خوزی، شوش، آثار باستانی

خوزی، شوش، آثار باستانی، بقعه دانیال

بقعه دانیال پیامبر مهمترین زیارتگاه خوزستان، در کنار رود شاوور، مجاور تپه های باستانی شوش است. به قول معروف، مدفن دانیال پیامبر اصلاً در شهر شوش بود، و در زمان خلافت عمربن خطاب بقایای وی به کنار رود شاوور منتقل شد. بنای قدیم را سیل خراب کرد. بنای کنونی با گنبد مضرس مخروطی به سال 1287 هـ .ق به وسیله حاج شیخ جعفر شوشتری احداث شد.

افشار، 306: 1373

خوزی، شوش، آثار باستانی، تپه بولحیه

اونوالا، ضمن گمانه هایی که در تپه بولحیه زد، تابوت هایی گلی به دست آورد که روی آن ها نقش سر انسان برجسته شده است همچنین سفالی از دوره اشکانی، گور کودکی از زمان ساسانیان، و سفال هایی از طبقه اول و دوم شوش نیز به دست آورد.

افشار، 299: 1373

خوزی، شوش، آثار باستانی، چغازنبیل 

این آثار در 45 کیلومتری جنوب شرقی شوش واقع شده اند. حفاری آن توسط هیأت فرانسوی و سپس در سال های 8- 1952 توسط پروفسور گیرشمن انجام گرفت. در این منطقه آثاری از هزارۀ دوم و اوایل هزارۀ اول پیش از میلاد یافت شده است. زیگورات چغازنبیل در میانه شهر «دوراونتاش» تختگاه حکومت عیلام میانه قرار داشته و به دست شاه «اونتاش گال» برای پرستش خدای بزرگ شوش، «این شوش ایناک» بنا شده است.

Ghirshman , R , 1966

خوزی، شوش، آثار باستانی، شهر باستانی شوش

شهر قدیم شوش، پایتخت عیلام، در دشت حاصلخیز خوزستان که امتداد جلگه بین النهرین در ایران است، قرار گرفته است. از ادوار باستانی تا اوایل اسلام، شوش همیشه محل سکونت بوده است.

با حفریات باستان شناسی در این مکان، سلسله شهرهایی از این مکان بیرون آمده اند که بیشتر آن ها نقش مهمی در تاریخ تکامل هنر آسیای غربی داشته اند. محل باستانی شوش امروز به صورت تپه عظیم و وسیعی نمایان است که حفریات باستان شناسی گودال های عمیقی در آن بوجود آورده اند و چهار بخش متمایز را شامل می شود: اکروپل، شهرشاهی، آپادانا و شهر کارگران.

افشار، 291: 1373

خوزی، شوش، آثار باستانی، شهر باستانی شوش، آپادانا

کاخ آپادانا در حدود سال های 518-512 ق.م به فرمان داریوش بزرگ هخامنشی بنا شده است. در دوران اردشیر اول طعمه آتش شد و بار دیگر در عهد سلطنت اردشیر دوم آن را تجدید بنا و تعمیر کردند. این کاخ در دوره اشکانی ویران شد. بر فراز بقایای ساختمان های آن، که در دوره اسلامی، یک محله کامل شهر بنیان یافته بود، آثار و بناهایی از نخستین سده های میلادی دیده شده است. روی زیرستونی که از زمان اردشیر دوم باقی ماند، این مطلب عنوان شده است:

«من اردشیر، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، شاه این سرزمین، پسر داریوش شاه گوید: داریوش پسر اردشیرشاه بود، اردشیر پسر خشایارشاه خشایارشا پسر داریوش شاه، داریوش پسر ویشتاسب هخامنشی، این آپادانا را نیای بزرگ من داریوش بنا کرد. بعد در زمان نیای من اردشیر این بسوخت، به فضل اهورمزدا و میترا، من این آپادانا در ساختم. اهورمزدا و میترا مرا نگاه دارد».

زیباترین آثاری که در تالار پذیرایی کاخ آپادانا پیدا شده اند، ردیف شیرهایی است که روی کاشی لعاب دار با رنگ های مختلف نقش شده و نظیر ردیف گاوها و نیزه داران معروفی است که از همین تالار به دست آمده است.

در تالار فوق، سرستونی مرکب از چندین زوج مارپیچ و قسمت قدامی یک زوج گاو نر که زانو بر زمین زده اند، پیدا شده است که در موزه لوور پاریس نگاهداری می شود. آتشگاه یا آپادانایی که در زمان خشایارشا ساخته شده نیز به دست آمده است. در تالار آپادانای شوش، کتیبه هایی بر روی سنگ مربوط به سنگ اوّل بنای داریوش اول به دست آمده که روی آن به سه زبان نوشته شده است. از دوران سلوکی و اشکانی نیز چند نقش برجسته بر روی سنگ سفید پیدا شده اند.

افشار، 297: 1373

خوزی، شوش، آثار باستانی، شهر باستانی شوش، اکروپل

تأسیس شهر شوش به حدود اواخر هزاره 5 ق.م می رسد. برپایی این شهر نقطه عطفی در تاریخ شهرنشینی بود. پایه گذاران شوش، در همان دوران نخستین تاریخ شهر، صفه بزرگی به ارتفاع 10 و طول 80 متر بنا نهادند که بر روی آن، علاوه بر معابد متعدد، تأسیسات اقتصادی و اداری نیز ایجاد کردند که بقایای برخی از آنها تا امروز باقی مانده اند. این بنای عظیم بعدها مرکز اکروپل شوش شد و در طی سده ها، الحاقاتی نیز بر آن افزوده شد. احتمالاً در حدود 2300 ق.م. روی اکروپل، دو معبد بزرگ برای اینشوشیناک و الهه نین هورساگ شوش، و همچنین یک انبار که راهروهای طاق دار آن کار تهویه را انجام می داده اند، بنا شده بودند. ساختمان انبار با انبارهایی که در مهنجودارو در پاکستان پیدا شده اند معاصر و قابل مقایسه است.

مقدار زیادی آثار و اشیای گرانبها از این ناحیه بدست آمده است. در قسمت غرب بنای یادشده، زمین وسیعی به مساحت چند صدمتر پست تر از اراضی مجاور دیده می شود، که در حقیقت حفره ای است نمودار کاوش های گذشته. در غرب زمین مزبور، ناحیه ای است که زیر نظر پرفسور رمان گیرشمن مجدداً حفاری شده و در خاکبرداری های مقدماتی آن مقداری ظروف سفالین مربوط به دوره عیلامیان پیدا شد. ظاهراً از آنچه تاکنون به دست آمده اطلاع درستی در دست نیست، ولی پیدا شدن این سفال ها معرف دقت و مهارت سازندگان آنان در چند هزار سال قبل است.

افشار، 294-293: 1373

خوزی، شوش، آثار باستانی، شهر باستانی شوش، شهر شاهی

شهر شاهی در شرق آپادانا و اکروپل واقع است، که در گذشته درباریان در آن زندگی می کردند. در سال 1954-1955 م. آثار 9 شهر پیدا شد که بر روی هم قرار داشتند و قدمت آن ها از دوران بابل جدید شروع می شد و به دوران اسلامی پایان می یافت. مساحت محل کاوش 6000 مترمربع بود. دو طبقه اول از عهد اسلامی بودند که نخستین آنه متعلق به سده 8 یا 9 م. و دومین آنها، شهری از سده 8 یا 9 م. بود. علاوه بر آثار خانه ها یا انبارها، سفال های بسیاری از اوایل دوران اسلامی و نقوش برجسته روی گچ از عهد ساسانیان و شیشه، سکه و غیره در این طبقات به دست آمده اند.

طبقه سوم متعلق به ابتدای استیلای اعراب تا پایان دوران ساسانی، یعنی سده های 7 و 8 م. است پس به طبقه ای از خاک به عمق 50 تا 80 سانتی متر برخوردند که در آن هیچ اثری پیدا نشد. طبقه چهارم از دوره ساسانیان برد و آثار خرابی شهر در زمان شاپور دوم در آن دیده می شود. ویرانه منازل در این طبقه حاکی از خرابی های شدید است. دیوارها بر کف اتاق ها ریخته بود و در کف اتاق ها، گورهای مردگانی را در خمره های زیر خاک یافتند. در وسط این طبقه، یک ساختمان مربع شکل (متر 14×14) از خشت پیدا شد که فقط یک  تالار ستون دار با دو ردیف ستون بود و در پیرامون آن سه راهرو وجود داشت. این تالار سه دروازه داشته است.

روی دیوارها نقاشی شده بود و قسمتی از آن نقاشی ها که به دست آمده، منظره شکاری را نشان می دهد که سواری کمان در دست به سوی یک دسته حیوان نشانه رفته است. در این طبقه (از سده 3 تا 4م.) تعداد بسیاری سفال ساسانی پیدا شده است. طبقه پنجم مربوط به دوره اشکانی است. در نقاط مختلف این طبقه آثار آتش سوزی دیده می شوند. تعدادی گلوله سنگی که به وسیله دستگاه های مخصوص محاصره به داخل شهر پرتاب شده بودند، در خانه های این طبقه پیدا شدند. در میان ویرانه های این شهر، خرابه یک حمام وجود دارد که با معرق کاری مزین شده است.به علاوه، تعدادی سفال از دوره اشکانی، اشیای برتری، آهنی، شیشه ای، و مجسمه های کوچک از گل پخته یا از عاج از این محل به دست آمده اند.

افشار، 295-294: 1373

خوزی، شوش، آثار باستانی، شهر باستانی شوش، شهر کارگران

در سال های 1947 و 1948 م. پروفسور رمان گیرشمن در تپه موسوم به «شهر کارگران» یا «شهر صنعتگران» یا «شهر پیشه وران» کاوش هایی به عمل آورد. در این محل، سه طبقه از زیر خاک بیرون آمده اند که ضخامت هر یک از آنها یک یا دو متر است و همه از دوران اسلامی اند. در طبقه بالا، آثار یک مسجد قدیمی پیدا شد که احتمالاً در ردیف قدیمی ترین مساجد ایران قرار دارد. در ویرانه های مسجد، سفال و شیشه زیادی به دست آمد. در طبقه پایین تر، گورستانی از دوره اشکانی و سلوکی قرار داشت (از 300 ق.م. تا 200 م.) گورهای مزبور به دو دسته تقسیم می شوند:

دسته اول گورهایی هستند که روی آنها طاق زده شده است. در این نوع گورها، مردگان را در تابوت هایی ازگِل پخته قرار می دهند، ولی اجساد کودکان را معمولاً در خمره ای می گذاشتند. دو دیگر، گورهایی هستند که به اتاق می مانند پله ای به آنها راه می برد. برای آرامگاه های خانوادگی نیز چندین اتاق اختصاص داده شده بودند. در تابوت هایی که از این اتاق ها به دست آمده اند چندین اسکلت وجود داشته اند. برای جادادن مردگان بعدی، استخوان مرده سابق را در گوشه ای از تابوت جمع می کردند و مرده جدید را در محل خالی شده قرار  می دادند. اشیایی که همراه مردگان می گذاشتند عبارت بود از:

ظرف های گلی معمولی بی نقش یا لعاب دار، قمقمه، مجسمه های کوچک گلی، چراغ، تزیینات و سکه.

در بخش های فوق، آثار زیرخاکی زیادی شامل ستون، سرستون، پایه ستون، ظرف های سفالی، اسلحه، وسایل زینتی، اشیای فلزی مفرغی و همچنین الواحی که با علائم خط تصویری کشف شده اند.

لوحه های گلی و سنگی متعددی، مربوط به 1700 ق.م در شهر شوش به دست آمده اند. متن این لوحه ها اکثراً شامل اسناد و قراردادهای حقوقی است. در دوره هخامنشی، داریوش بزرگ شهر باستانی شوش را به عنوان پایتخت زمستانی خود انتخاب کرد. پس از وی، خشایارشا و اردشیر دوم و سوم آن را تعمیر و تجدید بنا کردند. این آثار حاکی از عظمت بنای کاخ و حاوی گزارش دوران پادشاهان و کارنامه شاهان هخامنشی و حدود و ثغور کشور و نام و نشان پادشاهان آن سلسله اند. روی هم رفته از بررسی آثار تاریخی کشف شده و مقایسه آن ها با کشفیات باستان شناسی جلگه بین النهرین، تاریخ تقریبی آغاز تمدن در سرزمین شوش و نواحی مورد کاوش را چهار هزار سال قبل از میلاد ذکر کرده اند.

افشار، 299-297: 1373

خوزی، شوش، آثار باستانی، موزه شوش

در سال 1342 ه.ش (1963 م.) استاندار خوزستان اقدام به ایجاد موزه ای در شوش کرد. نقشه موزه را مهندس فروغی سناتور، آرشیتکت و رئیس سابق دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تهیه کرد. این موزه دارای 4 تالار است. پیش از تاریخ و عیلام، هخامنشیان، پارتیان و ساسانیان، اسلامی.

افشار 303: 1373