بلوچ، چابهار، آثار باستانی

بلوچ، چابهار، آثار باستانی، شهر تیس، بان میستی

«در دامنه شباز بندکوه دور غار مصنوعی و یک غار طبیعی در کنار هم قرار دارند که مجموعه این سه غار را مردم تیس به زبان بومی “بان میستی” گویند که به گویش بلوچی جنوبی “بان” به معنی مرد صالح و خداپرست و تارک دنیا است.

در برخی از گویش های هندی و سانسکریت “بان” در مفاهیمی مترادف با پرستشگاه یا پیروان یک طریقه مذهبی به کار می رود. در درون یکی از غارها، در عمق یک متری از سطح غار یک مقبره کوچک از گچ وجود دارد. درب ورودی مقبره به موازات دهانه ورودی غار رو به دره تیس واقع شده است. طول و عرض غار 80/1×40/2 متر و ارتفاع آن نیز 40/2 متر می باشد.

در غار بعدی سکویی وجود دارد که از سنگ و گچ ساخته شده است. این غار دارای دهانه ای به ارتفاع هشتاد سانتی متر و سقفی کوتاه است. غار سوم به فاصله حدود پنجاه متر در سمت چپ غار اصلی، غار سوم قرار دارد که طول دهانه قوسی آن حدود بیست متر است. ظاهراً این غارها جزء یک واحد تأسیساتی ساختمانی بوده اند که به منزله حجره ها و توقفگاه های معبد یا پرستشگاهی مورد استفاده قرار می گرفت اند آن چنان که از سطح زمین تا ورود به دهانه غار، پلکانی وجود داشته است که هنوز آثار آن باقی است».

افشار 154-153: 1371

بلوچ، چابهار، آثار باستانی، شهر تیس، بلوچ گته

«بلوچ گته، بر بالای کوهی مرتفع بنا شده است و هنوز آثار دیوار قلعه، یک برج دیده بانی، دو مقبره هرمی شکل برجسته که با سنگ و ساروج ساخته شده است. همچنین آثار بند و حصار و باروی دژ در پیرامون محوطه اصلی و گرداگرد دژ فوقانی باقی مانده است. در گذشته های بسیار دور، بلوچ گته نام دیگری داشته است که بعدها وقتی قوم بلوچ به آن سرزمین مهاجرت کرده اند، نام این دژ کهن نیز از اسم آن قوم مأخوذ گردیده است».

افشار 153: 1371

بلوچ، چابهار، آثار باستانی، شهر تیس، پیروز گته

«گتّه و گتّ به گویش محلی به معنی بزرگ، رئیس، سردار و نگهبان قلعه می باشد. پیروز گته بر فراز تپه سنگی که در وسط دره تیس و میان دنباله های پیله بلندکوه و شباترکوه قرار دارد، بنا نهاده شده است. در پایین تپه پیروزگته و دور آن آثار دیوارهای عظیمی که از سنگ تراشیده و قلوه سنگ و ساروج ساخته شده است مشاهده می شود. ضخامت دیوار 2.5 متر و در بعضی نقاط به چهار متر نیز می رسد. میان دیوارهای اصلی گرداگرد تپه، دیوارهای دیگری به عرض کمتر و به موازات دیوارهای جانبی وجود دارد.

میان دو دیوار، آثار برج های قلعه به جای مانده است. ظاهراً قلعه پیروزگته از آثار اشکانیان یا حتی همدوره پارتیها است. ولی در عهد ساسانیان، آباد بوده است و شاید نام “فیروز” مأخوذ از اسم پیروز، پادشاه ساسانی باشد، زیرا مورخان بر این عقیده اند که این استحکامات از پیروز (فیروز) پادشاه ساسانی، به یادگار مانده است که وی را که کوشان شاه نیز می گفته اند «کوشان شاهان» اغلب از شاهزادگان درجه یک ساسانیان بوده اند و همین مطلب می رساند که این قسمت از مملکت شاهنشاهی ساسانی دارای اهمیت زیادی بوده است و بندر تیس هم به همان نسبت اهمیت بسزایی داشته است».

افشار 153: 1371

بلوچ، چابهار، آثار باستانی، شهر تیس، کلات

«کلات – که به گویش بلوچی به قلعه و دژ اطلاق می شود – در محوطه ای به طول 54 و عرض 26 متر قرار گرفته است و شامل آثاری از قبیل: قلعه و حصاربند قلعه و دو برج یا منار است. درِ ورودی آن – که فعلاً قسمتی از سردر و طاق های اتاق های جانبی آن باقی مانده است – دارای هشتی وسیعی است که در سمت شمال شرق کلات قرار دارد. در طول حصار قلعه، آثار ساختمان هایی است که اکنون خراب شده اند و هر یک دارای یک اتاق اندرونی و یک اتاق بزرگتر مشرف به ایوان اختصاصی است.

طرز ساختمان این اتاق ها، حجره ها و ایوان های ضلع شمال شرقی بنا نهاده شده است. برج سمت راست و جنوبی آن به صورت یک اتاق با یک ایوان و یک شاه نشین روی هرمی مکعب مستطیل پی سازی شده است و در گوشه ای از چهار طاق محال یک منار به ارتفاع 6،5 متر باقی مانده است که از آجر، سنگ و گچ ساخته شده است.

از این مناره ظاهراً برای دیده بانی و چراغ دریایی استفاده می کرده اند. اصولاً سبک ساختمانی و نوع مصالح مناره و گوشواره حامل آن، همانند سبک معماری دوره سلجوقی است و تعمیرات بعدی که در حیاط و ایوان و اتاقهای پیرامون حیاط قلعه انجام شده است، بیشتر به معماری دوره صفوی شباهت دارد. در وسط و در گوشه های حیاط آثار آب انبارهای ساخته شده از سنگ، ساروج و گچ باقی است.

افشار 153: 1371

بلوچ، چابهار، آثار باستانی، شهرتیس، باقی آثار

باقی آثار قدیمی بندر تیس: ویرانه ها، قبرستان ها، و مقابر سنگی، دیگر دره تیس عبارتند از: بند پله بند، سدهای دهانه رأس تیس، مقابرسنج کمیلی، مقابر جنانی کُچ، قبرستان زرآباد، مقابر تپه نهادی، مقابر کراشیپ، مقابر شیروگ شنگ، ویرانه های شبازند، تیس، کوبان و گووانگریز».

افشار 154: 1371