فارس، فیروزآباد، بزرگان

فارس، فیروزآباد، بزرگان، روزبه پسر دادویه (ابن مقفع)

از نویسندگان و مترجمین پرکار و بزرگ قرن دوم هجری است که در فیروزآباد فارس متولد شد. پدرش دادویه تا چند سال قبل از مرگ، پیرو دین مانی بود. علت اینکه دادویه را مقفع مینامیدند این بود که حجاج بن یوسف او را عامل ضبط خراج فارس نمود و چون در محاسبه با خود حجاج اختلاف داشت او را متهم به زیاده روی کرد و چنان شکنجه اش داد که دستش خشک شده از اینرو او را (المقفع) نامیدند.

روزبه پسر المقفع به بصره رفت، زیرا در آن زمان آن شهر از مراکز مهم ادب به شمار می رفت. زبان پهلوی را میدانست و در بصره زبان عربی را هم خوب فرا گرفت. ابن مقفع همت به ترجمه کتب پهلوی به عربی گماشت. وی از پیشقدمان ترجمه است که در عهد منصور آثار پهلوی را به عربی برگردانید. علاوه بر این کتب علمی و منطقی را هم برای منصور ترجمه کرد.

از جمله کتب دیگری که ابن مقفع به عربی ترجمه کرد کلیله و دمنه و خداینامه است. وی کاتب عیسی بن علم عم منصور دوانقی بود. اختلافاتی که بین عباسیان پیدا شد به ابن مقفع فرصت نداد تا در محیطی آرام بکار ترجمه و تألیف مشغول شود و خواه ناخواه او را درگیر و دار آن اختلافات فدا ساخت.

ابن مقفع که بیش از سی و شش سال زندگانی نکرد از چهره های درخشانی است که قدرش شناخته نیست. وی در شجاعت و استقامت چنان بود که در حال تحمل شکنجه بجلاد خود سفیان گفت (با کشتن من هزار نفر را بیجان کنی و حال آنکه اگر صد چون توئی را بکشند یک تن را تمام نکشته باشند.) این جمله نمودار آنست که ابن مقفع تا چه حد شخصیت افراد را به دانش شان می دانسته نه قدرت و مقام صوری آنان.

مورخین درباره کرم و سخاوت او داستان های متعددی نقل کرده اند. وفاداری او نسبت به دوستان زبانزد خاص و عام بود. با وجود جوانی، به تکمیل نفس می پرداخت. بطوری که روزی از او پرسیدند ادب از که آموختی؟ گفت از نفس خود که چون چیزی را نیکو دیدم در آنجا آن کوشیدم و چون کاری را زشت پنداشتم فرو گذاشتم.

علاوه بر آنچه گذشت تألیفات دیگر ابن مقفع را چنین نگاشته اند. کتاب آداب الکبیر کتاب ادب الصغیر – دو کتاب در منطقه و طب که کتاب منطق او خوشبختانه موجود است – کتاب آئین نامه – کتاب مزدک – کتاب التاج در سیرت انوشیروان، علاقه و تعصبی که ابن مقفع نسبت به ترجمۀ آثار ایرانی از خود نشان می داد باعث شد که او را متهم به زندقه کنند و شاید این شایعات و تهمت ها خود دلیلی است که این دانشمند بزرگ و نابغه ناشناخته بماند و نسل جوان جز اسم او چیزی درباره اش نداند.

مهراز، 105- 102: 1348

فارس، فیروزآباد، بزرگان، شیخ جمال الدین ابواسحق ابراهیم

فرزند یوسف فیروزآبادی است که در سال 393 ه.ق در فیروزآباد متولد شد. پس از اتمام تحصیلات خویش وارد دستگاه خواجه نظام الملک گردید و مقام و منزلت والائی یافت خواجه پس از ساختن مدرسه نظامیه او را برای تدریس صالح شناخت و به مدرسی نظامیه منصوبش نمود. وفات جمال الدین در سال 746 ه.ق روی داد.

مهراز، 152: 1348

فارس، فیروزآباد، بزرگان، شیخ مجدالدین ابوطاهر محمدبن یعقوب فیروزآبادی

فیروزآبادی در قصبه کارزین از بلوک فیروزآباد فارس بدنیا آمد و در هفت سالگی قرآن مجید را حفظ کرد و سال بعد به شیراز آمد و در آنجا به تحصیل پرداخت. سپس به بغداد و شام و مصر و روم و حجاز و یمن و سایر بلاد شرق مسافرت کرد و با عشایر و قبایل مختلف عرب معاشرت نمود. شاه شجاع مظفری، امیر تیمور گورکانی و سلطان بایزید عثمانی از جمله شاهانی بوده اند که نسبت به فیروزآبادی عنایت خاص داشت اند. وقتی هم که به یمن رفت، در دربار ملک اشرف اسمعیل، حکمران یمن منزلتی رفیع یافت و ملک اشرف دختر فیروزآبادی را که در وجاهت و زیبائی زبانزد آشنایان بود به زنی گرفت. فیروزآبادی در آنجا بیست سال قاضی شهر زیبد کرسی بلاد یمن بود و بعد هم قاضی القضاه تمام یمن شد و عاقبت الامر به رتبه شیخ الاسلامی رسید.

فیروزآبادی مولف کتاب معروف قاموس است که تا قبل از تألیف المنجد در نعت مانندش کتابی نوشته نشده بود. ابن حجر عسقلانی درباره او گفته است که نسبت شیخ مجدالدین بر ابواسحق فیروزآبادی میرسید. مردم بر او طعن می زدند که از ابواسحق نسلی باقی نمانده است. ولی در سایه تحصیل علم و تألیف کتاب قاموس چنان مقامش بالا رفت که نسبت خود را به ابوبکر می داد و مردم قبول می کردند. وفات فیروزآبادی در سنه 816 ه.ق روی داد و در یمن در مقبره شیخ اسمعیل جبروتی مدفون شد و حال آنکه خود آرزو می کرد در مکه بمیرد. در ایام قضاوت در یمن چندبار به طایف و مکه و مدینه هم مسافرت کرد.

فیروزآبادی دارای تألیفات زیادی است که تعداد آن از صد م جلد هم تجاوز می کند و با اسامی کتب عمده او را می نگاریم. 1- الاحادیث الضعیفه که چند مجلد است. 2- احاسن اللطایف فی محاسن الطایف 3- اسمار السراح فی اسماء النکاح.

مهراز، 300- 229: 1348