اقلیت های دینی، زرتشتی، آثار باستانی، یزد
اقلیت های دینی، زرتشتی، آثار باستانی، یزد، آتشکده
آتشکده های زرتشتیان بنابر مقام و اهمیت بر سه دسته است: آتش دادگاه که در خانه ها افروخته می شود و صورت خانوادگی دارد و مراسم تقدیس ندارد. آتش خانواده را جان خانواده می دانند. بنابرگفته مری بویس آتش دادگاه را نیز موبدان برپا می دارند، اما افراد عادی می توانستند به خدمت آن بپردازند. معمولاً زرتشتیان متمکن در خانه های خود آتش دادگاه شعله ور می دارند. دیگر آتش آوران (= آذران = درمهر) است و در رتبه از آتش دادگاه برتر و مخصوص است به شهرها و بلوک بزرگ. سه دیگر آتش ور هرام (= بهرام) است که از آن دو آتش به مراتب با اعتبارتر و فروزان تر و طبعاً عمومی تر است.
اکنون در ایران دو آتش بهرام هست: یکی در یزد و یکی در کرمان. آتش ور هرام از پانزده آتش گوناگون و آذرخش و آذرخش برق آسمانی تشکیل می یابد (یعنی جمعاً شانزده آتش) و آن ها عبارت است از «رنگرز، پادشاه یا فرماندار، کوزه گر، آجرپز، درویش یا صاحبدل، زرگر، ضرابخانه، آهنگر، اسلحه ساز، نانوا، تقطیر، فرمانده ارتش، چوپان، پیشوای دینی، برق آسمان، مرده سوز».
آتش های شهر یزد :
1- آتش ورهرام (=هرام): محل کنونی این آتش در بنای جدیدی است در خیابان کرمان. آتش بهرام یزد قبل از آن که بدین ساختمان آورده شود در گهنبارخانه فروزان بوده است. آنچه در مورد این آتش از روایات سینه به سینه باقی مانده چنین است که گویند این آتش از آتش ناهید ارس به هفتاد در (نزدیک عقدا) و پس از آن به ترکاباد (نزدیک اردکان) آورده شد، تا آنکه به علت تعصبات مسلمانان به غاری در کوه های عقدا موسوم به «شکفت یزدان » نقل شد و عاقبت در دوره ناصری به شهر یزد آورده می شود و در خانه دستور شهر جا داده می شود و چون بر مجاهدات پارسیان هند زرتشتیان ایران در آن عهد از حقوق اجتماعی و مدنی آزادانه برخورداری یافتند، آتشکده بهرام برپا شد.
این نوع اقدامات مخصوصاً به توسط مانکجی لیمجی هاتریا که از جانب پارسیان هند به ایران آمده بود انجام شده. زرتشتیان احتمال می دهند که آتش ورهرام یزد تا حدود قرن ششم هجری در کثنویه (متصل به شهر یزد) روشن بوده و سپس محل آن به مسجد جامع تبدیل شده است.
2- درمهر بزرگ: این درمهر در محله پشت لرد آسیاب واقع است و به مناسبت قدمت تاریخی و احترام بسیار زرتشتیان به آن به «درمهر بزرگ» مشهور است. رشید شهمردان می نویسد که در سال 1009 یزدگری تخت نشین شده است.
3- در مهر گهنبارخانه: آقای رستم شهرداد می گفتند که آتش ورهرام مدتی در این آوران نگاه داری می شد. زمان تخت نشین شدن آن نامشخص است. گروگروپ به تفصیل وضع بنای آن را شرح داده است.
4- درمهر نوش: در حمله زرتشتیان، سال تقدیس معلوم نیست.
5- درمهر پشت خانعلی: تخت نشین سال 974.
6- درمهر تل: مخروبه، چون در این محل دیگر زرتشتی نیست.
7- درمهر کوچه بیوک.
افشار، 834- 829: 1374
اقلیت های دینی، زرتشتی، آثار باستانی، یزد، آتشکده زرتشتیان
این آتشکده در سال 1313 هـ . ش توسط زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان ساخته شده است. سبک معماری بنا متأثر از سبک معماری آتشکده های پارسیان هندوستان است. سرستون ها و ازاره های سنگی بنا توسط هنرمندان اصفهانی ساخته شده است. زرتشتیان معتقدند آتش این آتشکده حدود 1515 سال پیش از آتشکدۀ ناهید پارس به عقدا و سپس ترک آباد اردکان منتقل شده و پس از سی سال نگهداری در غار اشکفت به یزد آورده شده است.
افشار سیستانی، 129- 127: 1378
اقلیت های دینی، زرتشتی، آثار باستانی، یزد، پیرانگاه
یک دسته از ابنیه دینی زرتشتیان «پیرانگاه» نام دارد و محل زیارت و نیایش است. نام آن ها که خود دیده ام یا در کتاب «پرستشگاه زرتشتیان» آمده بدین شرح است:
یزد:
1- پیرالیاس، در حمله پشت خانعلی، 2- پیربرج، در باب این محل اعتقاد زرتشتیان برآن است که «پیر فریبرز» در این محل غایب شده و زیارت شاهزاده فضل (= فاضل) نزدیک به آن را محل غایب شدن «شاهزاده اردشیر» می دانند و به همین لحاظ این زیارتگاه اسلامی مورد احترام زردتشتیان هم می باشد.، 3- پیرماستر، در محله پشت خانعلی، 4- پیروهمن امشاسپند، در محله پشت خانعلی
اله آباد
5- خواجه خضر
تفت
6- پیرستی پیر (در سرچشمه نعمت آباد)، 7- پیرارغوان، 8- پیر کمرو
جعفرآباد
9- پیرسرچشمه
چم
10- پیرسرو چم، 11- پیر رهگذر
خرمشاه
12- پیرشاه ورهرام ایزد (= شاه بهرام ایزد) که گروگروپ وصف بنای آن را، تفصیل در مقاله خود آورده است. گروگروپ ذیل «زیارتگاه شاه بهرام ایزد» آن را معرفی کرده است و نقشه ای از آن به دست داده است.، 13- پیرشاه چراغ، 14- پیرمنزل مراد، 15- پیرسنجدک، 16- پیروهمن امشاسفند، 17- پیرشاه اشتاد ایزد، 18- پیرشاه تشترایزد، 19- پیرشاه مهرایزد، 20- پیرشاه آذرخروه، 21- پیرمراد، 22- پیرشاه فریدون.
قاسم آباد (نزدیک آبشاهی)
23- پیرمراد= پیر چلچرو (چلچلراغ)، 24- پیرشاه مهر ایزد
مبارکه
25- پیر باباشرف الدین، مورد احترام و زیارت مسلمانان و زرتشتیان است، و زرتشتیان می گویند که وابسته به قلعه هستبندان است. مسلمانان هم آن را محترم می دارند و شرف الدین می نامند.، 26- پیرسلامت (پای دو درخت سروکهن ده)
مریاباد
27- پیرخضر، 28- پیربلسگر، 29- پیرکوشک یا کوشکی سوز، این «پیرانگاه» را خود دیده ام. در روایات زرتشتیان می گویند که این پیرانگاه مدتی به مسجد تبدیل شده و دارای محراب بوده است و چون دوباره به اختیار زرتشتیان درآمده بنای کنونی در آن ایجاد شده است. سنگی در دیوار آن نصب است.، 30- پیرمراد که بدان « پیرِمرد» هم گفته می شود.، 31- ستی پیر= قلعه اسدان یا چنانکه در « پرستشگاه زرتشتیان» گفته شده زرتشتیان آن را «قلعه هستبندان» می گویند و در آتشکده یزدان به عنوان «قلعه قماربازان» ضبط شده است. زیارت گاهی معتبر و بسیار مورد احترام زرتشتیان است، در شمال مریاباد و در اول ریگ بر سر پشته ای بر سر پشته ای قرار دارد. اطلاعاتی در «پرستشگاه زرتشتیان» در باب آن مندرج است. گروگروپ هم وضع این بنا را در مقاله خود توصیف کرده است.
مزرعه صدری
32- پیرخواجه خضر، 33- پیر رفیع آباد، 34- پیر مزرعه حاجی، 35- پیر سرچشمه، 36- پیر خرمن، 37- پیر خواجه خضر، 38- پیرپایین صحرا نرسوباد، 39- پیرمهرایزد.
افشار، 847- 828: 1374
اقلیت های دینی، زرتشتی، آثار باستانی، یزد، دخمه
دخمه محلی است که زرتشتیان، مردگان را بر طبق آداب دینی می نهادند و از وقتی که به دفن کردن در گورستان پرداخته اند استفاده از دخمه متروک شده است. دخمه هایی که در اطراف یزد و آبادی های آن وجود دارد و مورد نگاه داشت است طبق نوشته آقای رشید شهمردان بدین شرح است:
1- دخمه قدیمی یزد که حدود سی سال است که دیگر مورد استفاده نیست.
2- دخمه مانکجی لیمجی ها تریا که در 1225 یزدگردی بنا شده است.
3- دخمه چم تفت گشایش 1276 یزدگری، لوحه ای بر بالای سردر آن قرار دارد.
4- دخمه شریف آباد به وسیله مانکجی لیمجی ها تریا در 1225 یزدگری گشایش یافت.
5- دخمه ترکاباد (سه دخمه).
افشار، 849- 848: 1374
اقلیت های دینی، زرتشتی، آثار باستانی، یزد، زیارتگاه پیرسبز
زیارتگاه پیرسبز که به «چک چکو» نیز معروف است، در 48 کیلومتری شمال شرقی شهر یزد قرار دارد. زرتشتیان معتقدند که «حیات بانو» دختر یزدگرد سوم در این مکان غیب شده است.
افشار سیستانی، 129 : 1378