فارس، مشهد، بزرگان

فارس، مشهد، بزرگان، ابوجعفر محمد بن حسین خراسانی خازن

منجم و ریاضی‌دان، تولد: نامعلوم، وفات: 260 ه.ق.

وی در حساب و هندسه استاد و در ساختن آلات نجومی متبحر و مشهور بود.

ریاضی‌دانان بزرگ جهان اسلام مانند ابوریحان بیرونی و نصیرالدین طوسی در آثار خود بارها به نام او اشاره کرده‌اند.

تألیفات خازن به شرح زیر است:

تفسیر صدر المقاله العاشره من کتاب اقلیدس، زیج الصفائح، المسائل العددیه، تفسیر المجسطی، فی الابعاد و الاجرام.

قربانی، 92-88: 1350

فارس، مشهد، بزرگان، ابوجعفر محمد بن حسن بن علی بن حسن طوسی

فقیه، عالم و دانشمند قرن پنجم، تولد: 385 ه.ق، وفات: 460 ه.ق.

التهذیب و الاستبصار که از منابع چهارگانه‌ی فقه شیعه به شمار می‌روند، اثر او است.

ابن‌بابویه معروف‌ترین شاگرد او بود.

تهرانی، 79-73، 64-25، 7: 1376

فارس، مشهد، بزرگان، ابوعلی حسن بن علی بن اسحاق طوسی

وزیر، دانشمند و نویسنده‌ی دوره‌ی سلجوقیان، تولد: 408 ه.ق، وفات: 485 ه.ق.

او به مدت سی سال وزیر دو تن از پادشاهان سلجوقی یعنی الب ارسلان و ملکشاه بود.

نظام‌الملک مدارس معروف نظامیه را در شهرهای مختلف سرزمین‌های اسلامی از جمله بغداد، نیشابور و ری بنا کرد.

اثر معروف و تأثیرگذار خواجه سیرالملوک یا سیاست‌نامه نام دارد.

شیرازی، 32: ج 3: 1389

فارس، مشهد، بزرگان، ابومنصور علی بن احمد اسدی طوسی

شاعر، لغت‌شناس و کاتب پرآوازه‌، تولد: نامعلوم، وفات: 465 ه.ق.

گرشاسپ‌نامه، لغت فرس و مناظرات مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آثار او محسوب می‌شوند.

لغت فرس کهن‌ترین لغت‌نامه‌ی موجود به زبان فارسی و کهن‌ترین و غنی‌ترین گلچین اشعار سخن‌سرایان متقدم فارسی است که در نیمه‌ی قرن پنجم ه.ق تألیف شده است.

مناظرلت اسدی در شعر فارسی تأثیر شگرفی بر جای نهاد و از آن پس بسیاری از شاعران ایرانی و مانند نظامی و عطار به تقلید از او اشعاری در قالب مناظره سرودند. مناظره در ادب عربی و در طی جنگ‌های صلیبی به ادبیات اروپا، به ویژه ادبیات انگلیسی، راه یافت.

دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 282- 274: ج 8: 1377

فارس، مشهد، بزرگان، ابومنصور محمد بن احمد دقیقی طوسی

شاعر قرن چهارم و پنجم، تولد: 330 ه.ق، وفات: 365 ه.ق.

او پس از مسعودی مروزی دومین شاعری است که به نظم شاهنامه مبادرت کرده است.

گشتاسپ‌نامه معروف‌ترین اثر او است. فردوسی این کتاب را که در حدود یک هزار بیت بوده است در شاهنامه آورده است.

دیوان دقیقی طوسی، 48-47: 1373

فارس، مشهد، بزرگان، حاج میرزا حبیب خراسانی

عالم، شاعر و دانشمند ایرانی، تولد: 1266 ه.ق، وفات: 1327 ه.ق.

او غزلیات عرفانی پرشوری سروده است.

شیرازی، 116: ج 4: 1389

فارس، مشهد، بزرگان، حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی 

شاعر حماسه‌سرای بزرگ، تولد: 329 ه.ق، وفات: 387 ه.ق.

فردوسی را باید یکی از بزرگ‌ترین شاعران تاریخ ادب فارسی و از بزرگ‌ترین حماسه‌سرایان تاریخ ادبیات جهان دانست.

او با سرودن اثر عظیم شاهنامه زبان فارسی و هویت ایرانی را احیاء کرد.

ریاحی، 68-62، 14: 1376

فارس، مشهد، بزرگان، زین‌الدین ابوحامد محمد بن محمد بن محمد بن احمد غزالی طوسی

فقیه، فیلسوف و متکلم مشهور، تولد: 405 ه.ق، وفات: 505 ه.ق.

او به خواهش خواجه نظام‌الملک منصب تدریس در مدرسه‌ی نظامیه‌ی بغداد را پذیرفت. بعدها در نظامیه‌ی نیشابور نیز به تدریس پرداخت.

از غزالی کتاب و رساله‌های بسیاری در فقه، حدیث، کلام، اخلاق و فلسفه به جا مانده است.

احیا العلوم ‌الدین، کیمیای سعادت، نصیحه‌الملوک، تهافت‌الفلاسفه و مقاصد الفلاسفه معروف‌ترین و مهم‌ترین آثار او هستند.

او در مدت تدریس پنج‌ساله در نظامیه‌ی بغداد و نیشابور شاگردان زیادی تربیت کرد. ابن خلکان، نجم‌الدین خبوشانی، عطاری طوسی، ابوسعد نوقانی، ابن شهرآشوب مهم‌ترین شاگردان او بودند.

همایی، 305-283، 274-243، 214، 118-117: بی تا.

فارس، مشهد، بزرگان، سید علی سیستانی

فقیه و مرجع تقلید بزرگ شیعه، تولد: 1349 ه.ق.

او در حال حاضر بزرگ‌ترین مرجع تقلید شیعیان عراق است.

تعلیقه علی العروه الوثقی، الرافد فی علم الاصول، قاعده لاضرر و لاضرار، مناسک حج، المسائل منتخبیه، منهاج الصالحین مهم‌ترین آثار او است.

شیرازی، 188-178: ج 2: 1388

فارس، مشهد، بزرگان، فضل‌الله آل داوود بدایع‌نگار

ادیب و نویسنده‌ی معاصر، تولد: 1296 ه.ق، وفات: 1343 ه.ق.

آثار او عبارتند از

 لباس‌التقوی، تاریخ‌نامه‌ی ادبی، مطلع‌الشموس، لزوم حجاب، منتظم احمدی، بدایع‌الاشعار.

او عللاوه بر کتاب‌هایی که تألیف کرده است مجله‌ی الکمال را در سال 1338 ه.ق مشهد منتشر می‌کرد و موضوعات اخلاقی و مذهبی را شامل می‌شد.

دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 509-508: ج 11: 1381

فارس، مشهد، بزرگان، قمر آریان

محقق، مترجم و شاعر معاصر، تولد: 1301 ه.ش، وفات: 1391 ه.ش.

ایشان همسر دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، نویسنده‌ی برجسته‌ معاصر، بودند.

غیر از مقالات ادبی و تحقیقی منتشر شد در نشریه‌های سخن، یغما، راهنمای کتاب، مروارید و مهرگان، تألیفات و آثار دیگ او عبارت است از:

کمال‌الدین بهزاد، چهره‌ی‌ مسیح در ادبیات فارسی، ترجمه‌ی جهان اسلام و شرق نزدیک در تاریخ.

برقعی، 89: ج 1: 1373

فارس، مشهد، بزرگان، عبدالله بن علی ابوالقاسم  کُرَگانی طوسی

عارف بزرگ خراسان، تولد: 380 ه.ق، وفات: 465 ه.ق.

از مریدان و پیروان معروف وی می‌توان به ابوعلی فارمدی، محمد بن منور، ابوبکر نساج، خواجه علی حلاج و ابوبکر عبدالله طوسی اشاره کرد.

بیشتر سلسله‌های صوفیه در خراسان و نقاط دیگر چون ذهبیه، کبرویه، سهرردیه، نقشبندیه و نعمت‌اللهیه با واسطه‌هایی خود را به او می‌پیوندند.

عطار در اسرارنامه ابوالقاسم را “شیخ‌الاکبر” و “پیری پرنیاز” می‌خواند.

دو کتاب اصول‌الطریقه و فضول‌الحقیقه به او نسبت داده شده است.

دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 176-175: ج 6: 1377

فارس، مشهد، بزرگان، عمادالدین حسین برقعی خراسانی

شاعر غزل‌سرای معاصر، تولد: 1300 ه.ش، وفات: 1382 ه.ش.

او در زمره‌ی بهترین غزل‌سرایان معاصر قرار دارد.

دیوان اشعار عماد منتشر شده است.

شیرازی، 116: ج 4: 1389

فارس، مشهد، بزرگان، غلامحسین یوسفی

نویسنده، شاعر، مترجم، محقق و استاد دانشگاه، تولد: 1306 ه.ش، وفات: 1369 ه.ش.

دکتر یوسفی نویسنده‌ای محقق، شاعری توانا و دانشمند متبحر بود که یکی از مفاخر ادبی عصر حاضر به شمار می‌رود.

از آثار و تألیفات اوست:

دیدار با اهل قلم، با کاروان حله، برگ‌هایی در آغوش باد، چشمه‌ روشن، نامه‌ی اهل خراسان، شرح زندگی و آثار فرخی سیستانی، تصحیح قابوسنامه و گلستان سعدی، ترجمه‌ی شیوه‌های نقد ادبی، تحقفیق درباره‌ی سعدی و گزیده‌ای از شعر عربی.

برقعی، 3999-3998: ج 6: 1373

فارس، مشهد، بزرگان، محمد امین ادیب طوسی

شاعر، نویسنده و محقق معاصر، تولد: 1283 ه.ش، وفات: 1361 ه.ش.

آثار فراوانی در زمینه‌های مختلف ادبی و تاریخی از ادیب بر جای مانده است. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

گردآوری واژه‌نامه و فرهنگ فارسی، تاریخ دینی ایران قدیم، دستور زبان فارسی.

از ادیب طوسی مقالات متعدد ادبی در نشریه‌ی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تبریز، که او خود مدتی سردبیری آن را برعهده داشت، ایران باستان، ارمغان و شفق سرخ منتشر شده است.

دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 373-372: ج 7: 1377

فارس، مشهد، بزرگان، محمد تقی بهار ملک‌الشعرا

نویسنده، شاعر، محقق و سیاستمدار مشهور معاصر، تولد: 1265 ه.ق، وفات: 1330 ه.ق.

پدر بهار لقب ملک‌الشعرایی آستان قدس رضوی در مشهد را داشت و این لقب پس از مرگ او به بهار تفویض شد.

بهار در مشهد در جریان مجلس دوم شورای ملی تحت تأثیر افکار و اندیشه‌های حزب دموکرات قرار گرفت، به آن حزب پیوست و روزنامه‌ی نوبهار را برای نشر و تبلیغ افکار آن حزب تأسیس کرد.

در دوره‌های چهارم، پنجم و ششم نماینده‌ی مجلس شورای ملی بود.

بهار آثار مهم گوناگونی در زمینه‌های مختلف تاریخی، سیاسی و ادبی منتشر کرده است که به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود.

کتاب‌ها: احوال فردوسی، تاریخ تطور شعر فارسی، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، سبک‌شناسی، زندگانی مانی و دیوان اشعار.

تصحیح‌ها: تاریخ بلعمی، تاریخ سیستان، مجمل‌التواریخ و القصص و جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات.

میرانصاری، 8-3: ج 2: 1377

فارس، مشهد، بزرگان، ملا محمد کاظم آخوند خراسانی

فقیه اصولی، مرجع تقلید و رهبر سیاسی عصر مشروطه، تولد: 1255 ه.ق، وفات: 1329 ه.ق.

پس از درگذشت میرزای شیرازی، آخوند خراسانی به عنوان جانشین میرزای شیرازی و بزرگ‌ترین مرجع تقلید عالم شیعه مشخص شد.

آخوند به همراه دو تن از مجتهدان بزرگ معاصر خویش، میرزا حسین تهرانی و شیخ عبدالله مازندرانی، با ارسال نامه‌ها و تلگرام‌ها برای رهبران دینی و سیاسی در داخل کشور و نشر اعلامیه‌های روشنگر در رأس رهبران جنبش قرار گرفت.

آخوند خراسانی به سبب تبحرو نوآوری‌هایش در فن اصول، شهرت علمی عظیمی کسب کرده است. مهم‌ترین اثر او، کفایه‌الأصول، کتاب درسی طلاب در پایان دوره‌ سطح است که غالباً پایه‌ی کار مدرسان خارج اصول می‌گردد. از شاگردان بلندآواز‌ه‌ی آخوند، میرزا ابوالحسن مشکینی، شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء، سید حسن مدرس، حاج آقا حسین بروجردی و سید عبدالله بهبهانی را می‌توان نام برد.

از آثار مهم آخوند علاوه بر کفایه‌الآصول  کتب و رسائل زیر شهرت بیشتری یافته‌اند:

تعلیقه علی المکاسب، درر الفوائد فی شرح الفرائد، الفواید الفقهیه و الاصولیه، تکمله التبصره، الاجتهاد و التقلید و کتاب فی الوقف.

دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 152-151: ج 1: 1374

فارس، مشهد، بزرگان، مهدی اخوان ثالث (م.امید)

شاعر نوگرای معاصر، تولد: 1307 ه.ش، وفات: 1369 ه.ش.

اخوان یکی از نخستین شاعران نوگرای معاصر است که زبان غنی سبک خراسانی در ادبیات فارسی را با شعر نو ترکیب کرده است.

دفترهای شعر او عبارتند از:

ارغنون، زمستان، آخر شاهنامه، از این اوستا، پاییز در زندان، دوزخ اما سرد، زندگی می‌گوید: اما باید زیست و اثر پژوهشی بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج.

شیرازی، 97: ج 4: 1389

فارس، مشهد، بزرگان، نصیرالدین محمد بن محمد بن حسن طوسی

دانشمند بزرگ قرن هفتم، تولد: 597 ه.ق، وفات: 672 ه.ق.

آثار او در رشته‌های مختلف ریاضی، هیأت، ستاره‌شناسی، طب، منطق، حکمت، اخلاق، فقه، کلام و اصول به بیش از صد جلد بالغ می‌شود. برخی از مهم‌ترین این آثار به شرح زیر است:

اخلاق ناصری، تحریر المجسطی، تحریر اقلدیس، رساله‌ی معینیه، کشف‌القناع عن اسرار شکل‌‌القطاع، جامع‌الحساب بالتخت و التراب، زبده‌الهیئه، رساله در حساب و جبر، زیج ایلخانی، اساس‌الأقتباس.

از جمله شاگردان خواجه نصیرالدین می‌توان قطب‌الدین شیرازی، همام تبریزی، اثیرالدین اومانی و علامه حلبی را نام برد.

او رصدخانه‌ی معروف مراغه را نیز بنیان گذاشت.

یغمایی، 80-74، 57-33، 2: 2535

فارس، مشهد، بزرگان، محمد تقی مسعودیه
تولد: 1306 ه.ش، وفات: 1377 ه.ش.
موسیقیدان، موسیقی پژوه، آهنگساز.
او در سال 1347 ه.ش دکترای موزیکولوژی را از دانشگاه کلن آلمان دریافت کرد.
در میان اتنوموژیکولوژیست های جهان، مسعودی یکی از سرآمدهای آوانویسی و در حوزه ی اتنوموژیکولوژی برلن صاحب سبک خاص خود بود.
تحقیقات گسترده ی وی درباره موسیقی ایرانی شهرت جهانی دارد و به واسطه آثار وی، موسیقی ایران یکی از شاخص¬ترین شاخه های تحقیق شده در علم اتنوموژکولوژی به شمار می آید.
مهمترین آثار چاپ شده وی عبارت اند از: مبانی اتنوموژیکولوژی یا موسیقی شناسی تطبیقی، موسیقی مذهبی ایران، موسیقی تربت جام، موسیقی ترکمن صحرا، موسیقی بوشهر، موسیقی بلوچستان، موسیقی ردیف آوازی سنتی ایران به روایت اسناد عبداالله دوامی و سازهای ایران.
تمام موسیقی شناسان ایران او را پدر اتنوموژیکولوژی در ایران می دانند.
دکتر مسعودیه علاوه بر تحقیق و پژوهش، آهنگساز برجسته ای نیز محسوب می شد و آثار زیبایی در زمینه آهنگسازی از او برجای مانده است.
وجدانی، 989- 988: 1386

فارس، مشهد، بزرگان، محمدرضا شجریان
موسیقیدان و خواننده‌ برجسته معاصر، تولد: 1319 ه.ش، وفات: 1399 ه.ش.
او در سال‌های قبل از انقلاب در دانشکده‌ هنر دانشگاه تهران به تدریس هنرجویان رشته‌ آواز اشتغال داشت و پس از انقلاب به تحقیق و تدوین ردیف‌های آواز پرداخت.
از شجریان تاکنون آلبوم‌ها و تصنیف‌های موسیقی ماندگاری منتشر شده است.
نصیری‌فر، 404-401: 1370