فارس، فراهان، بزرگان

فارس، فراهان، بزرگان، عالم‌تاج قائم مقامی

شاعر، تولد:1262 ه.ش، وفات: 1325 ه.ش.

عالم‌تاج در شعر ژاله تخلص می‌کرد. پدر ژاله نتیجه‌ی میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی بود. او مادر پژمان بختیاری شاعر معاصر است. دیوان اشعار او که بیشتر شامل سروده‌هایی در بیان سیه‌روزی زنان ایرانی و تلاش برای آگاه کردن آن‌ها می‌شود منتشر شده است.

دیوان ژاله، 5-4: 1374

فارس، فراهان، بزرگان، محمدتقی فراهانی امیرکبیر

سیاستمدار و صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار، تولد: 1222 ه.ق، وفات: 1268 ه.ق.

امیرکبیر در دوران کوتاه صدارت خود برنامه‌ی اصلاحات گسترده‌ای را در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و علمی را تدوین و اجرا کرد. در زمینه‌ی مسائل فرهنگی، برجسته‌ترین کار امیرکبیر زمینه‌سازی تأسیس دارالفنون برای تربیت علمی و فنی جوانان براساس اصول و علوم جدید اروپایی بود.

دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 271- 263: جلد 10: 1380

فارس، فراهان، بزرگان، میرزا تقی خان امیرکبیر

مورخین قتل امیرکبیر را هریک طوری نوشته اند. لسان الملک سپهر مولف ناسخ التواریخ می نویسد که امیرکبیر به مرض نقرس فوت شده، ولی اعتمادالسلطنته و سایرین قتل امیرکبیر را تصریح می کنند. دیگری می نویسند سبب قتل امیرکبیر اثر رنجش درباریان و متنفذین و دسیسه کاری میرزا آقا محمدخان نوری و تحریک مهدعلیا مادر ناصرالدین شاه بود و نیز آنتریک سفیر دولت روسیه تزاری که فهمیده بود امیرکبیر زمینه را فراهم می نماید که با حسن تدبیر و فکر صائب خود، شهرهای قفقاز و ترکستان را به ایران برگردانده و مقدمات آن را با خان خیوه و امیر بخارا در نظر گرفته بود، سفیر روس از مخالفت درباریان با امیرکبیر به موقع استفاده نمود و محرمانه با میرزا آقاخان نوری و مهدعلیا بر علیه امیرکبیر اقداماتی کرد و چنان وانمود کرد که امیر قصد از بی بردن ناصرالدین شاه را دارد و نیز گفته بود که آن مرحوم بعضی از شبها با وی ملاقات و مذاکره می نماید و برای اثبات این قضیه شبی از امیرکبیر وقت ملاقات می خواهد و به منزل وی می رود.

درباریان به ناصرالدین شاه خبر می دهند و شاه در محلی نزدیک خانه امیرکبیر مخفی شده و آمدن سفیر روس را در خانه امیرکبیر مشاهده می کند و سبب سوء ظن شاه که منجر به کشتن امیر در فین کاشان میگردد.

لرد کرزن می نویسد: «در میان رجال درستکار و وطن پرست ایران میرزا تقی خان امیرکبیر و میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی را نام میبرم که هر دو مصدر صدارت عظمی داشتند و جدیتی برای اصلاح قشون ایران ابراز می کردند اما امیرکبیر بطور آشکارا و میرزا حسین خان سپهسالار محرمانه در نتیجه سوء سیاست دربار ناصرالدین شاه کشته شدند».

مرحوم میرزا عبدالرحیم طالبوف مشهور در کتاب سیاست طالبی می نویسد: «در عهد سلطنت قاجاریه در ایران جز امیرکبیر مرد تاریخی ظهور نکرد. ناصرالدین شاه از قتل امیرکبیر نادم و پشیمان شد و همیشه نام آن مرحوم را به احترام یاد می کرد و نیکلای اول امپراطور روس از شنیدن خبر قتل امیرکبیر در شهر یالتا از شدت خوشحالی دست شعف زد، اما روزی خواهد آمد که اخلاف در آینده مجسمه آن مرحوم را با طلا ساخته، روز قتل او را احترام گذارند. اگر سپهر بی مهر در تاریخ خود امیرکبیر را هجو نموده است عرض خود را برده و زحمت مورخین را افزوده است».

نویسنده گوید خدمات امیرکبیر در زمان تصدی صدارت عظمی در ایران زیاد بوده از جمله تنظیم و اصلاح بودجه ایران و آوردن افسران اتریشی برای تعلیم و فنون جنگ نظام ایران و ترتیب و نظم چاپارخانه ها و پست در نقاط کشور و تشویق و ترغیب صنعتگران و امور سرحدی بین ایران و عثمانی و سایر اصلاحات دیگر که در تاریخ ثبت جاوید است.

نوری زاده بوشهری، 24- 23: 1324

فارس، بزرگان، فراهان، محمد صادق ادیب‌الممالک فراهانی

شاعر، ادیب، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ی سرشناس عصر مشروطه، تولد: 1277 ه.ق، وفات: 1336 ه.ق.

ادیب‌الممالک ملقب به امیرالشعراء و متخلص به امیری است. او در چاپ و انتشارات روزنامه‌های متعدد مانند ادب، ایران سلطانی، ارشاد، مجلس، عراق عجم و آفتاب نقش داشت. ادیب‌الممالک کتاب‌هایی در پاره‌ای از رشته‌های علمی تألیف کرده است مانند صیقل المرآت، سماء‌الدنیا، تابش مهر، فلک المحشون، تحفه‌الوالی و مقامات امیری. دیوان اشعار او نیز منتشر شده است.

دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 379- 374: جلد 7: 1375

فارس، فراهان، بزرگان، میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی

صدراعظم، ادیب و نویسنده‌ی دوره‌ی قاجار، تولد: 1193 ه.ق، وفات: 1251 ه.ق.

میرزا ابوالقاسم فرزند میرزا عیسی قائم مقام فراهانی است. قائم مقام وزیر اعظم محمد شاه قاجار بود و نقشی اساسی در تحکیم قدرت او و اصلاح امور کشور داشت. منشأت قائم مقام فراهانی یکی از بهترین نمونه‌های نثر ساده و روان در دوران قاجار است. جلایرنامه اثر ادبی دیگر قائم مقام است.

شهابی، 221 و 203 و 103: 1385

فارس، فراهان، بزرگان، میرزا عبدالله فراهانی

موسیقی‌دان بزرگ دوره‌ی قاجار، تولد: 1222 ه.ش، وفات: 1297 ه.ش.

میرزا عبدالله دستگاه‌های موسیقی ایران را مورد تجدیدنظر قرار داد و با ادغام برخی از آن‌ها در هم هفت دستگاه مستقل را پدید آورد. او شاگردان بزرگی تربیت کرد مانند سید حسن خلیفه، مرزا مهدی خان صلحی، میرزا نصیر فرصت شیرازی، اسماعیل قهرمانی و ابوالحسن صبا.

نصیری‌فر، 18- 17: 1369

فارس، فراهان، بزرگان، میرزا عیسی قائم مقام فراهانی

وزیر فتحعلی شاه و عباس میرزا قاجار، تولد: 1167 ه.ق، وفات: 1237 ه.ق.

میرزا عیسی به قائم مقام اول و قائم مقام بزرگ  میرزا بزرگ معروف است. او پدر میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی است. از میرزا عیسی سه رساله و مجموعه‌ای از مکاتبات به جا مانده است. این سه رساله عبارت‌اند از: رساله‌ی اثبات نبوت، رساله‌ی جهادیه‌ی کبیر و رساله‌ی جهادیه‌ی صغیر.

شهابی، 71-70 و 47- 45: 1385