فارس، شیراز، صنایع دستی

فارس، شیراز، صنایع دستی، خاتم سازی

در دوره زندیه نیز خاتم سازی رواج و رونق بسیار داشته است، به خصوص در زمان سلطنت کریم خان زند که در اثر تشویق هنرمندان خاتم ساز، شاهکارهای هنری مقداری خلق شد که یکی از نفیس ترین آن ها، صندوق خاتم مرقد حضرت علی علیه السلام است که ساخت آن در زمان کریم خان زند شروع شد و نصب آن تا زمان لطفعلی خان به طول انجامید و طرح آن «گره تند» کار هنرمندان شیراز است.

دیگر صندوق خاتم مرقد حضرت سید الشهداء علیه السلام در کربلاست که طرح روی آن تند و اطراف آن کند هشت دو دوازده ضلعی است که متعلق به استادان خاتم شیراز است که با طرح کند و تند ساخته شده است و باز هم ساخته دست استادان شیرازی به شمار می آید. همانطور که پیشتر گفته شده، خاتم در ابتدا از چند ضلعی های پنج و ده ضلعی تشکیل می شده است که این سبک در دوران زندیه به اوج خود رسید و بهترین خاتم های گره در آن زمان در شیراز ساخته شد.

در دوران قاجاریه، در خزانه حضرت عبدالعظیم (ع) با کار گره ساخته شد که در زمان ناصرالدین شاه قاجار اتمام پذیرفت. همچنین در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) در تهران به وسیله دو استاد خاتم ساز شیرازی به نام محمد جعفر و محمد کریم در زمان قاجاریه خاتم کاری شده است. در دیگری که هم اکنون در موزه ایران باستان است از جمله ارزشمندترین آثار هنر خاتم سازی است که در زمان قاجاریه در شیراز ساخته شده است.

طهوری، 19: 1365

فارس، شیراز، صنایع دستی، خاتم سازی

صندوق مرقد حضرت علی ابن ابوطالب (ع) در نجف ظریف ترین شاهکار خاتم سازی است که به دست استادی شیرازی ساخته شده و از زمان صفویه باقی مانده است.

ریاضی، 58: 1375

فارس، شیراز، صنایع دستی، خاتم سازی

پس از پایان جنگ جهانی، تعداد کارگاه های خاتم سازی زیاد و زیادتر شد، تا جایی که در شیراز حدود 50 کارگاه و مغازه وجود داشت.

در اوایل دوره پهلوی (1304 ه.ش) دو دکان خاتم سازی در شیراز وجود داشت که به کار خاتم سازی و فروش آن مبادرت می کردند که یکی از آن دو متعلق به مرحوم محمد حسین صنیع خاتم (امین الصنایع) و دیگری متعلق به گلریز خاتمی بوده است که دو شریک، یعنی مرحوم محمد خلیل خاتمی و غلام رضا گلریز خاتمی در ادارۀ آن دو مغازه شرکت داشتند.

در حال حاضر مهم ترین مرکز خاتم سازی شیراز است. خاتم سازی شیراز از نظر کیفیت و مرغوبیت کار در درجه اول اهمیت قرار دارد و کلمه خاتم با نام شیراز آمیختگی دارد. خاتم سازی شیراز به علت اصالت هنری و سابقه طولانی سیر ترقی را طی کرده است. هر کدام از کارگاه های خاتم سازی شیراز به تهیه نوعی محصولات خاتم می پردازند. فعالیت های مرکز صنایع دستی در شناساندن بیشتر این محصولات به بازارهای داخلی و خارجی سبب می گردد که مقدار تولید صنایع خاتم سازی افزایش یابد. برخی از کارگاه های خاتم سازی در شیراز فروشگاه و نمایشگاه نیز هستند.

طهوری، 19-22 و70: 1365

فارس، شیراز، صنایع دستی، خراطی

از جمله خراطانی که امروز وجود ندارند عاج تراش است که از استخوان دندان فیل مهره های شطرنج و زیورآلات دیگری می تراشد. تنها عاج تراشی که در سال 1963 م. در شیراز وجود داشت کسی بود که استخوان های کوچکی برای خاتم کار یا خاتم بند نیز تهیه می دید.

وولف، 80: 1384

فارس، شیراز، صنایع دستی، سفالگری

شیوه کار کاشی پز شیرازی اندکی فرق دارد. کاشی را به همان گونه که در مورد کاشیکار اصفهانی گفتیم قالب می گیرد و پنج ساعت در هوای آزاد می گذارد و سپس آن را در قالب فلزی که قدری باریکتر از اولی است می نهد. در قالب فلزی را روی آن گذاشته و با پتک ضربه محکمی به آن می زند. بدین ترتیب کاشی او بیشتر فشرده شده و دیگر جمع نمی شود و تاب بر نمی دارد. پس از اینکه کاشی را از قالب بیرون آورد اطراف قالب را می ساید تا زبری آن را بگیرد. پس از اینکه مدتی گذشته و خشک شد آن را در لعاب فرو می برد.

وولف، 141: 1384

فارس، شیراز، صنایع دستی، قلمزنی

شیراز از قدیم مرکز عمده نقره سازی و قلمزنی روی نقره بوده است ولی در حال حاضر تعداد صنعتگران همراه با گرانی نقره، از رونق این رشته کاسته است.

یاوری، 59

فارس، شیراز، صنایع دستی، منبت کاری

در شیراز، مقصور آن روش کنده کاریست که در کتاب های هنرهای باختری آن را repousse می نامند و هنرمندان ایرانی آن را منبت کاری یا برجسته کاری و سازنده آن را منبت کاری می نامند.

وولف،  31: 1384