فارس، شهرضا، آثار تاریخی

فارس، شهرضا، آثار تاریخی، امامزاده شهرضا

بقعه امامزاده شاهرضا یکی از آثار ارزنده اسلامی عهد صفویه است ساختمان اولیه این بقعه متعلق به عهد شاه اسماعیل اول موسس سلسله صفویه 905 – 930  ه.ق است. شاهرضا را بعضی از محققین از نسل امام حسن (ع) و بعضی فرزند امام موسی بن جعفر میدانند.

امامزاده ابتدا دارای صحن کوچکی است که در جوار حرم قرار دارد که از داخل حرم و در قسمت شرقی آن واقع است. این صحن همزمان با حرم و گنبد بنا شده و به روایت صحیح تر ساختمان عهد صفویه گنبد و حرم صحن مذکور است.

ساختمان امامزاده در دامنه کوهی سفیدی بنا شده و دارای دو صحن بزرگ می باشد که در هر کدام از این صحن ها حوض بزرگی قرار دارد. اگر از قسمت غربی به امامزاده وارد شویم ابتدا بازاری قرار دارد که در آن سنگ آبی بزرگ و زیبا نظیر سنگ آب مسجد شاه اصفهان از عهد صفویه باقیمانده. بعد به صحن مشیر وارد می شویم، آنگاه به صحن دوم که حرم در آن قرار دارد این دو صحن در عهد قاجاریه ساخته شد و دارای اطاق های عدیده و بیشتر آرامگاه خانوادگی مردم است.

سبک ساختمان گنبد مانند گنبد مسجد شاه اصفهان است. اطراف گنبد از کاشی لاجوردی و سوره جمعه را در بر دارد. چون کاشیکاری های گنبد رو به ویرانی بود در سال 1360 ه.ق کاشیکاری آن بوسیله مرحوم حاج  سید اسماعیل میربند به انجام رسید و این مهم توسط هنرمندان اصفهانی انجام شد و چون در سال های اخیر مجداً گنبد احتیاج به تعمیر داشت، اینکه مقدمات تعمیر آن فراهم شده که بزودی مرمت خواهد شد.

بر گردنۀ گنبد با خطوط بنائی صلوات بر پیغمبر صلی اله علیه و آله و سلم ائمه اطهار علیهم السلام است. در جلو در حرم بر زمینه کاشی مشگی عبارت (عمل استاد علی اصغر اصفهانی و استاد عبدالرحیم 1272 ه.ق) به چشم می خورد و طرفین ایوان حرم جمله مقرب اخاقان لهام الملک نوشت شده.

سرامامزاده شاهرضا در مسجد خواهران اصفهان (دروازه طوقچی) مدفون و زیارتگاه ارادتمندان امامزاده است. در کاشیکارهای ایوان سوره اخلاص و سوره نصر نوشته شده و در سمت چپ سوره توحید و سال اتمام را 1278 ه.ق نشان می دهد (در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار 1264 – 1313 ه . ق ) می باشد.

برای ورود به حرم چند پله و آنگاه ایوان کوچکی است. ایوان آئینه کاری است و یک جفت در خاتم کاری دارد که از این در وارد حرم میشوند. در طرفین در حرم نیز هر طرف یک جفت در قرار دارد که بسیار نفیس است. از نوشته درها معلوم میشود که به دستور صارم الدوله ساخته شد، زیرا از عبارت ذیل روشن می شود “حسب الفرمایش حضرت اجل کرم آقای صارم الدوله سردار اعظم دام التباله العالی اتمام یافت، فی شهر المظفر سنه 1315 عمل چاکر درگاه استاد باقر نجار”.

بر در اصلی بقعه خاتم کاری این عمارت نوشته شده “برحسب فرمایش جناب جلالت مآب آقای صارم الدوله دام اقباله تعالی اتمام یافت سنه 1309ه.ق”. از اشعار نوشته شده مسلم می گردد که تزئینات داخل حرم شاهرضا در عصر ناصرالدین شاه قاجار (1264 – 1313) ه.ق به دستور بانو عظمی خواهر ناصرالدین شاه اتمام یافته. در قسمت غربی ضریح بر در نقره نیز نشان می دهد که نصب ضریح نقره بر روی قبر از اقدامات بانو عظمی است.

در جلوی پلکان حرم یک طاقنما با ستون های چوبی یک پارچه و ته ستون های سنگی قرار دارد و این می رساند که این قسمت بعداً در عهد قاجاریه اضافه شده است در طرفین ستون های جلوئی در شمعدان فولادی قرار دارد و در سمت غربی و جلو پلکان قبر اسکندرخان زند برادر کریمخان قرار دارد.

جمالی، 120-106: 1355

فارس، شهرضا، آثار تاریخی، بقعه سید خاتون

در شمال شرقی شهرضا و در انتهای خیابان ولیعهد شرقی بقعه ای قرار دارد که به سید خاتون شهرت دارد. این بقعه دارای یک صحن وسیع است که در اطراف آن اطاق های متعددی ساخته شده و خود بقعه دارای حرم و ضریحی است که ضریح آن تزئیناتی ندارد.

در داخل حرم و در حد شرقی آن مکان دیگری است که دو قبر در آن واقع شده که باحتمال زیاد این دو قبر مربوط به دو تن دیگر از افراد آن مظفر است، اما درباره خود سید خاتون به نقل از فارسنامه مندرج در سالنامه فرهنگی چنین آمده “شاه شجاع و شاه منصور فرزندان امیر مبارزالدین بر سر جانشینی پدر اختلاف کردند و بین آنها کشمکش و جنگ در گرفت و چون خان سلطان خاتون زوجه شاه محمود بقصد انتقام از قتل عم خود امیر شیخ میخواست مظفریان را از میان بردارد شاه شجاع را تحریک به تسخیر اصفهان نمود ( 769  ه.ق) و شاه محمود بر این راز آگاه گردید، منکوحه خود را با آنکه جمالی مرغوب و کمالی مطلوب داشت بکشت”.

در صفحه 75 تاریخ آل مظفر تالیف محمود کتبی چنین آمده “سلطان زین العابدین پسر کوچک شاه شجاع با والده او خاتون عظما که از خاندان سیادت بود و امیر اختیار الدین حسن قورچی براه شولستان افتادند (شولستان بین شهرضا و آباده قرار دارد) و همچنین آمده که این زن خاتون صالحه متعبده و خبره بوده است”.

در اینکه در اطراف و گوشه و کنار شهرضا بعداً به تفصیل خواهد آمد افراد آل مظفر مدفونند. این زن نیز از آل مظفر و بخصوص دو قبر داخل حرم مجاور نیز از افراد آل مظفرند که بدست امیرتیمور و به سال 795  ه.ق در «قمشه» قتل عام شده اند.

جمالی، 142-140: 1355

فارس، شهرضا، آثار تاریخی، بقعه شاه سید علی اکبر

در 18 کیلومتری شمال شرقی شهرستان شهرضا در سر راه اصفهان به شهرضا گنبدی زیبا و با نمای عالی و کاشی درخشان در زیر نور درخشان آفتاب می درخشد. این گنبد بر مزار امامزاده شاه سید علی اکبر برادر حضرت رضا و شاه چراغ قرار دارد که زیارتگاه اهل شهرضا و اطراف می باشد. ساختمان گنبد عین گنبد مدرسه چهار باغ اصفهان است و ضریح آن از عهد صفویه و از روزگار شاه عباس بزرگ می باشد. گنبد با کاشی پوشیده شده  و از نظر معماری این گنبد بطوریکه گفته شد نظیر گنبد مدرسه چهار باغ است داخل حرم تزئیناتی ندارد و از گچ سفید و ساده پوشیده شده.

ضریح در گوشه ای از حرم و جنب دیوار قرار گرفته است و تزئینات ضریح منبت کاری ساده با شبکه برنجی است. در گوشه ای از ضریح و بر روی چوب عبارت زیر نقل شده: «تمام شد بتاریخ شهر ربیع الآخر 1251 ه.ق). کتیبه نمای خارجی این گنبد بخط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی است که آیاتی از قرآن را در بر دارد و در قسمت آخر آن کتیبه نام کاتب  “کتیبه محمد باقر الشریف الشیرازی” نوشته شده است.

بر قسمت شمالی ضریح چوبی صلوات بر چهارده معصوم علیه السلام به خط نسخ نقر شده و در ایوان شمالی دو لوح سنگی موجود است و کتیبه سال شروع بنا را به عهد شاه عباس اول ( 996 – 1038 ه . ق ) میرساند.

در سال 1376 ه.ق سید عبدالعلی نوابی تعمیراتی در ایوان سمت شمالی انجام داده. در آخر کتیبه خارجی بقعه اشعاری به خط نستعلیق موجود است که می رساند این بنا بوسیله حاجی میرزا آقا محمد آبادی و همچنین توسط اولاد ارشد او عبدالحسین به انجام رسیده. اشعار اثر طبع (طغرل) شاعر اصفهانی است و به سال 1307 ه.ق است بر زمینه گچبری مشاهده می شود.

جمالی، 129-127: 1355

فارس، شهرضا، آثار تاریخی، سرسرک

در قسمت جنوبی کوه سفیدی قسمتی از کوه را در قدیم تراشیده و آنگاه کاملاً صیقلی نموده اند بطوریکه این محل کاملاً صاف شده. گفته میشود که در زمان حکومت ظل السلطان در اصفهان اینجا احداث شده و او برای تفریح به این مکان مسافرت مینموده. سرسرک اکنون محل سرگرمی اشخاصی است که برای زیارت به شاهرضا می آیند.

جمالی، 127: 1355

فارس، شهرضا، آثار تاریخی، شاه بویه 

در مرکز محلی قرار دارد که به شاه بویه شهرت دارد این محل به مساحتی در حدود 2000 متر مربع می باشد. شاه بویه تا سال 1317 ه.ش دارای گنبدی رفیع آجری و به سبک عالی بود که در سال فوق بدون توجه به اهمیت تاریخی آن را خراب نموده اند. حیاط و یا صحن شاه بویه دارای اطاق های چندی بود که مدتی محل آن در اجاره مدرسه ملی قرار داشت و مقبره شاه بویه با قسمتی از بنای آن همچنان پا بر جا مانده بود. در این محل سقاخانه وجود داشت که دارای یک قطعه آجر ارزنده بود و آن آجر مدت ها زینت بخش دالان دبیرستان سپهر بود که چون دبیرستان نوسازی گردید فعلاً در اداره آموزش و پرورش ضبط است.

از سبک کاشی که از نمونه بسیار عالی می باشد، متعلق به عهد آل مظفر است. شاه بویه یکی دیگر از شاهزادگان مظفری است که در سال 795 ه.ق بدست امیر تیمور قتل عام شده اند. این بنا اگر کتیبه ای داشته از بین رفته در سال های اخیر شاه بویه از طرف هیئت انصار و خیرین دیگر خریداری و مجدداً وقف گردیده و در ایام محرم و دیگر روزهای مذهبی روضه خوانی می گردد. امید است این هیئت همانطور که این محل را احیا و مرقد را نیز تعمیر نموده، گنبد آن را نیز به سبک اولیه بر روی مرقد بنا و کار نیکوکارانه ای را که با همت مردانه و با یاری هیئت انجام گرفته کامل گرداند.

جمالی، 135-134: 1355

فارس، شهرضا، آثار تاریخی، کاروانسرای امین آباد

در 36 کیلومتری در جنوب شرقی شهرستان شهرضا و بر سر راه شهرضا شیراز در قریه امین آباد کاروانسرای دیگری از عهد صفویه باقی است که از لحاظ عظمت و زیبایی و بخصوص سردرب آن که بسیار مرتفع بنا گردیده بر دیگر کاروانسراها ارجحیت خاصی دارد.

این کاروانسرا نیز از عهد شاه عباس بزرگ است. با تحقیقاتی که در آنجا بعمل آمد کتیبه ای که سال بنا را بدست دهد دیده نشد در سال 1337 از طرف اداره کل باستان شناسی دستور ثبت آن داده شد. بعد از تحقیق معلوم گردید که کل ششدانگ قریه امین آباد از کاروانسرا گرفته تا کلیه زمین های قریه در ثبت ورثه مرحوم ملک میباشد. با مکاتباتی که با اداره کل اوقاف استان اصفهان در این زمینه بعمل آمد معلوم گردید که ثبت این کاروانسرا در زمان مرحوم ملک صحت دارد.

جمالی، 120-119: 1355

فارس، شهرضا، آثار تاریخی، کاروانسرای شاهرضا

در امامزاده شاهرضای شهرستان شهرضا کاروانسرای دیگری از عهد صفویه باقی است که به کاروانسرای ملک مشهور است طرز ساختمان و سبک بنا با دیگر کاروانسراهای عهدصفویه هیچگونه تفاوتی ندارد و با توجه به اینکه در شرح کاروانسرای امین آباد خواهد آمد معمولاً بعضی از این کاروانسراها را ملک تعمیر و بعد به ثبت رسانیده و از این نقطه نظر است که نظیر این کاروانسرا بنام ملک معروف شده.

کاروانسرای شاهرضا متعلق به عهد شاه عباس بن سلطان محمد (916 – 1038) می باشد. در سال  های اخیر کاروانسرای فوق توسط هیأت امنای امامزاده زیر نظر ادارۀ اوقاف تعمیر و به صورت یک مهمانخانه آبرومند و تماشائی درآمده و خود مأمن و جایگاه پاکیزه ایست جهت زوار شاهرضا. قسمتی از حد جنوبی این کاروانسرا به کتابخانه تبدیل شده که امید است کتب آن نیز خریداری و عملاً کتابخانه دایر شود.

جمالی، 119: 1355

فارس، شهرضا، آثار تاریخی، قتلگاه

قتلگاه غاری است در دامنه کوه سفیدی و در سمت غربی بقعۀ شاهرضا که معتقدند امامزاده شاهرضا در آن محل به قتل رسیده عده ای برای دیدن این مکان و روشن نمودن شمع به آن محل صعود می کنند.

جمالی، 126: 1355

فارس، شهرضا، آثار تاریخی، مسجد جامع

در ابتدای بازار بزرگ در مرکز شهر از عهد سلجوقیان مسجدی باقیمانده چون آثار سلجوقیان کاشیکاری چندانی ندارد مسجد فوق فقط در سردرب آن مختصر کاشی کاری است داخل مسجد منبری یکپارچه و همچنین محراب نقاشی شده ای موجود است. مسجد جامع دارای گنبدی مرتفع و یک مناره است که از آجر ساده میباشد همچنین این مسجد دارای شبستانی بزرگ است.

باتوجه به دوران سلطنت سلجوقیان (چه در ایران و چه در عراق) که از سال 429 تا 590 بطول انجامیده و سلاجقه روم که تا سال 700 و اوایل قرن هشتم دوام داشته تاریخ فوق را میتوان به حکام سلجوقی که در ابرقو تا دیرزمان حکمرانی داشته اند و مسجدی نیز در ابرقو وجود دارد که تاریخ آن با این مسجد تطبیق میکند دانست.

بر دالان مسجد جامع بر یک لوحه سنگی وقفنامه ای موجود است که مقداری از آب و ملک صحرای موقان شهرضا را وقف بر مسجد نموده است.

جمالی، 117-116: 1355