فارس، زواره، آثار تاریخی

فارس، زواره، آثار تاریخی، امامزاده ها

1- امامزاده یحیی از اولاد حضرت موسی بن جعفر (ع) واقع در نزدیکی حسینیه بزرگ.

2- امامزاده سید سیف واقع در محله دشت.

رفیعی مهرآبادی، 154: 1367

فارس، زواره، آثار تاریخی، بقاع

1- بقعه سبز  2- بقعه سید بهاء الدین حیدر 3- بقعه پیر زین الدین 4- بقعه پیر مرشدی زواره 5- بقعه بابا کوهی 6- بقعه سید علاء الدوله 7- گنبد بافق 8- بقعه پیر اسماعیل 9- بقعه پیر بکران و … .

رفیعی مهرآبادی، 158- 157: 1367

فارس، زواره، آثار تاریخی، قلاع

بطوریکه معروف است در قدیم الایام زواره قلعه ای بوده برای ذخیره آرتش و از این رو محله ای را بنام بن جیره یعنی جای جیره قشون خوانده اند و این قلعه چهار دروازه داشته و در فاصله از هر دروازه تا دروازه دیگر ده برج وجود داشته که تاکنون هم آثارش باقی است و در داخل قلعه بزرگ چهار قلعه بوده که فعلاً دو قلعه از آنها پایدار است.

رفیعی مهرآبادی، 161: 1367

فارس، زواره، آثار تاریخی، کاروانسراها

سرای حاجی میرزا حسین بزرگ واقع در بازار زواره، سرای حاجی میرزا علیرضا، سرای حاجی میرزا احمد نزدیک مسجد جامع.

رفیعی مهرآبادی، 155: 1367

فارس، زواره، آثار تاریخی، مسجد بن کویه  

مسجد بن کویه واقع در محله پامنار که فعلاً بنام مسجد پامنار موسوم و بطوری که معروف است در زمان باستان آتشکده بوده و از زمان ظهور اسلام به بعد تبدیل به مسجد شده است، دارای تزئینات دیواری از عهد مغول می باشد. مناره ای هم در جنب مسجد وجود دارد که مربوط به زمان بسیار قدیم می باشد و عباراتی به خط کوفی در اطراف آن بوده که فقط کلمات «الله» و تاریخ «احدی و ستین و اربعمائه» خوانده می شود و به این ترتیب از لحاظ قدمت دومین مناره ایران به شمار می رود.

رفیعی مهرآبادی، 152- 151: 1367

فارس، زواره، آثار تاریخی، مسجد جامع

طبق تحقیقاتی که باستان شناس معروف فرانسوی (آندره گدار) به عمل آورده در میان آثار باستانی ایران دومین مسجد چهار ایوانی قدیم ایران در زواره است. در عصر ملکشاه سلجوقی که در نظر گرفتند مسجد جامعی در زواره بنا کنند بنای گنبدی شکل مسجد جامع اردستان را سر مشق قرار دادند. لکن چون در ظرف این مدت نمونه تازه ای از مسجد پیدا شده بود، لذا مسجد جامع زواره به مسجد چهارایوانی تبدیل گردید.

مسجد جامع اردستان که هنوز اسلوبش برخلاف معمول زمان بود به تدریج از بنای مسجد جامع زواره پیروی و تقلید نمود. مسجد جامع زواره از سال 553 ه.ق تا 555 ه.ق تبدیل به مسجد چهار ایوانی گردید. در مسجد جامع اردستان جرزهای هشت گوش مسجد زواره موجود و همان ترتیبی که در ایوان های زواره ملحوظ است در مسجد اردستان نیز رعایت شده است. به این معنی که ایوان جانب قبله از ایوان شمالی وسیع تر و ایوان اخیر الذکر از ایوان های جانبی بزرگتر است. مناره نیز در سمت مغرب بنا نزدیک گوشه شمال غربی مسجد می باشد.

مسجد جامع زواره که به موجب کتیبه مربوط ساختمان در سال 530 ه.ق به اتمام رسیده است، بعداً با محراب زیبایی که در سال 551 ه.ق ساخته شده آراسته گردیده است. در مسجد اردستان هم نظیر آن محراب در سال 553 ه.ق ساخته شده است. بنابراین اردستان و زواره مراحل نظور مسجد ایرانی را به تفصیل با ذکر تاریخ نشان می دهند و به همین لحاظ اهمیت این دو شهر برای تاریخ سیادت اسلام قابل ملاحظه است.

کتیبه ای که تاریخ ساختمان مسجد جامع زواره را معلوم می سازد برخلاف معمول بالای نماهای اطراف حیاط جای گرفته است. کتیبه مزبور به خط کوفی بسیار ساده از آجر تراشیده شده و خیلی شبیه کتیبه های قرون پنجم و ششم هجری است که عده زیادی از ابنیه اصفهان و اطرافش به اینگونه کتیبه ها مزین است. در کتیبه مزبور و بعد از بسم الله الرحمن الرحیم آیه 18 سوره 9 توبه “انما یعمر مساجد الله” تا آخر آیه خوانده می شود.

سپس قسمت تاریخی کتیبه شروع می گردد که متاسفانه از غالب کلمات آن جز دسته یا نوک بعضی از حروف و سرکش ها چیزی باقی و نمایان نیست. قرائت آن بسیار دشوار است. کتیبه زیر گنبد از گچ است که دور محراب واقع شده است. این کتیبه مشتمل بر آیات 187 و 188 از سوره آل عمران می باشد و پس از آن متضمن متن تاریخی بوده که چیزی مفهوم نمی شود.

محراب به وضع بسیار عالی بنا شده و شامل کتیبه ای به خط کوفی و دو کتیبه به خط نسخ می باشد. در قسمت بالای کتیبه طرف خارجی محراب آیه 52 اعراف و یکی از کتیبه های خط نسخ آیه 18 و کتیبه سوم آیات 187 و 188 سوره عمران خوانده می شود. از تاریخی که در کتیبه ساختمان و محراب دیده می شود معلوم می گردد مسجد در سال 530 ه.ق و محراب در سال 551 ه.ق یعنی بیست و یکسال بعد از آن به وسیله احمد نامی به اتمام رسیده است.

از جمع مراتب مسطور و مشابهات دو مسجد جامع اردستان و زواره و وجود کلمه احمد بعد از امر به بنا که ذکر گردید می توان گفت بانی مسجد جامع زواره در قرن ششم همان ابوطاهر حسین بن غالی بن احمد بوده است و ممکن است با این فرض استاد و بنای آن نیز همان استاد محمود اصفهانی معروف به غازی می باشد. ولی معروف است بنای اولیه مسجد جامع زواره به وسیله علی بن ابراهیم یا محمد بن ابراهیم زواره ای انجام گردیده و با این فرض بنا در قرن اول یا دوم بوده و یا به وسیله مجیرالدوله از آل بویه یا عمربن عبدالعزیز از آل ابی دلف بنا شده باشد که با این فرض باید گفت در قرن سوم هجری انجام شده است.

رفیعی مهرآبادی، 154- 152: 1367