فارس، اصفهان، صنایع دستی

فارس، اصفهان، صنایع دستی، بافته ها

اصناف اصلی اصفهان به عنوان ممتازترین کانون فعالیت های پیشه وری طی قرون دهم تا چهاردهم هجری به 33 دسته تقسیم می شدند. از این میان اصنافی که با منسوجات مرتبط بودند عبارت بودند از: زری بافان، گلابتون دوزان، نقده دوزان، شعربافان، مشکی بافان، عبابافان، بزازان، خیاطان (درزی بان)، سقرلات فروشان، نساجان، لندره دوزان، چاقچور دوزان، جوراب بافان، پوستین دوزان، اتوکشان، خرازی فروشان، ندافان، لنگ بافان، قالب سازان، صباغان قدک و ابریشم.

ناصر خسرو جهانگرد معروف ایرانی قرون چهارم و پنجم هجری در سفرنامه خود به خیابانی در اصفهان اشاره می کند که به نام قلاب دوزان یا مطرزکاران معروف است.

فضل وزیری، 375- 373 : 1387

فارس، اصفهان، صنایع دستی، خاتم سازی

مصنوعات خاتم اصفهان عبارتند از: آلبوم های عکس که با حاشیه خاتم ساخته می شوند، جعبه های خاتم که رویه و سطح آن نقاشی مینیاتور است، قاب عکس که حاشیه آن خاتم و متن آن نقاشی و تذهیب کاری و نقره کاری است، دیگر ، قلم و قلمدان ، کاشی کاری و غیره …

طهوری، 71 : 1365

فارس، اصفهان، صنایع دستی، خاتم سازی

در آن زمان [دوره صفویه] مرکز خاتم سازی شهر اصفهان بود. اما بعدها که این هنر رو به انحطاط گذاشت، شهر شیراز یگانه مرکز صنعت خاتم سازی شد و ساختن اشیایی مانند تخته نرد و شطرنج و رحل قرآن و قاب های کوچک ادامه یافت.

ریاضی، 58 : 1375

فارس، اصفهان، صنایع دستی، خاتم کاری

اصفهان نیز یکی دیگر از مراکز ساخت خاتم است که هم از نظر کمیت و کیفیت و هم از جهت اقتصادی اهمیت زیادی کسب کرده است. مراحل تولید و ساخت خاتم در شیراز و اصفهان و تهران همانند یکدیگر است. تنها تفاوت خاتم شیراز با خاتم اصفهان در برخی از رنگ ها و نقش ها مشاهده می شود. در نقش هایی که در خاتم اصفهان به کاربرده می شود اکثراً از چند ضلعی و مثلث های بزرگ تر استفاده می گردد.

در اصفهان بر روی اشیاء خاتمی بیشتر نقش هایی از مینیاتور دیده می شود و بعضی از مصنوعات خاتم آن با نقاشی، نقره کاری و میناسازی توام است که در شیراز چنین مواردی وجود ندارد. پس از پایان جنگ جهانی تعداد بیش از 60 کارگاه [خاتم کاری] در اصفهان بوجود آمد.

طهوری، 70 : 1365

فارس، اصفهان، صنایع دستی، خراطی

شاردن یکی از جهانگردان غربی که پایتخت ایران، اصفهان را در سال 1665 دیده است به ویژه راجع به هنر خراطی سخن می گوید: پیشه خراطی نیز از هنرهای مکانیکی است که ایرانیان خوب آن را درک کرده اند. چرخ خراطی معمولاً بدون چهارچوب بوده و فقط رکابی دارد که هر چه را که بخواهند نگه دارند به آن محکم می کنند.

تسمه را دو دفعه دور این رکاب پیچانده و شاگرد خراط دو سوی تسمه را در دست دارد و با یک دست تسمه را به سوی خود می کشد در حالی که طرف دیگر را به سوی رکاب می برد در دور بعد عمل خودش را به عکس می کند و بدین ترتیب رکاب دور خود می چرخد.

وولف، 79: 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، سفالگری

رسم براین است که سفال سازان و کاشی پزها، رنگ لعاب (لیقه) را خودشان تهیه کنند. اما در شهرهایی که صنعت سفال سازی بسیار پیشرفته است مانند اصفهان و کاشان کسانی هستند که در ساختن لعاب استادند و آن ها محصولات خود را به رنگ هایی که مورد نیاز است به سفال سازان کوچکتر می فروشند.

وولف، 144 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، سکمه دوزی

پارچه ای که روی آن گلدوزی می کنند کتان (علف فرنگی) و یا کرباس است. در اصفهان از پارچه زبرتری به نام متقال زیاد استفاده می شود.

وولف، 197 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، سکمه دوزی

سکمه دوزی از دوخت های مختص اصفهان است. در این شیوه یا با جابجا کردن نخ های تار و پود یا دوختهای کوچک روی پارچه ایجاد نقش می کردند یا با بیرون کشیدن تعدادی از نخ های تار و پود یا هر دو از نقطه یا نقاطی معین از پارچه به صورت مشبک در می آمد و در تزئین البسه، دستمال، رومیز و روبند زنان مورد استفاده قرار می گرفت.

برای ایجاد نقش در فواصل تار و پود، نخ های تار و پود، نخ های ابریشمی رنگین و نخ های گلابتون به کار گرفته می شد. سکمه دوزی اغلب با قلاب دوزی همراه بوده است.

فضل وزیری، 379 : 1387

فارس، اصفهان، صنایع دستی، شیشه کاری

اصفهان کارگاه شیشه سازی قدیم خود را قدری توسعه داده است، به این صورت که شیشه گداخته را کارگران از کوره بیرون آورده و در قالب می ریزند و با هوای فشرده آن را باد می کنند.

وولف، 154 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، طلاکوبی

طلاکوبی یکی از شیوه های تزئین اشیاء و آثار فولادی است که امروزه در شهر اصفهان رواج دارد.

یاوری، 99 : 1380

فارس، اصفهان، صنایع دستی، فرش بافی

تاورینه سیاح فرانسوی محل کارگاه سلطنتی اصفهان را به دقت ذکر کرده و نوشته است که در جنوب عالی قاپو پشت میدان بزرگ نقش جهان در یکی از حیاط های شاهی کارگاهی وجود داشته است.

شاکری راد، تجویدی، 223- 222 : 1386

فارس، اصفهان، صنایع دستی، فلزکاری 

ساخت علم – که پیشاپیش گروه عزاداران به هنگام عزاداری سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) به حرکت در می آید – ساخت کوبش های فلزی که ساخت آن ها در منازل به ویژه در گذشته رواج بسیار داشت. اسطرلاب، رمل، طلسم، مقراض و … سایر محصولات فلزکاری ایران هستند و به طور عمده در شهرهایی چون اصفهان و تهران از رواج بیشتری برخوردارند.

یاوری، 154 : 1380

فارس، اصفهان، صنایع دستی، فیروزه کوبی

در حال حاضر، صنعت فیروزه کوبی فقط در اصفهان رایج است و صنعتگران شاغل در این رشته نیز همچون تولید آن محدود است. در اصفهان، فیروزه کوبی صرف نظر از جواهرات، در ظروفی مانند بشقاب، لیوان، کاسه و گلاب پاش و … نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

یاوری، 1380

فارس، اصفهان، صنایع دستی، قالی بافی

بیشتر قالی های طراحی و بافته شده در اصفهان دارای بن نگاره های گل شاه عباسی است که ترنجی در میان و لچک ها در کنار دارد.

درخت زندگی، گلدان های پرگل به همراه نقش مایه های حیوانات، پرندگان و برگ و شاخه پیچ ها از رایج ترین نقش های فرش این سبک است. مردم اصفهان در عهد صفویه نیز انواع فرش های نفیس از جمله قالی های ابریشمی و زربفت را می بافتند و این شهر از بزرگترین مراکز داد و ستد داخلی و خارجی فرش ایران بوده است.

فیزایی، 192 : 1387

فارس، اصفهان، صنایع دستی، قالی بافی

اصفهان و کاشان از پر رونق ترین مناطق [قالی بافی] دوران صفویه بوده اند. هم اکنون نیز قالی بافی در مناطق اصفهان و کاشان، نائین، شهرضا، نجف آباد، جوشقان، اردستان، میمه و … رایج است.

اربابی، 123 : 1386

فارس، اصفهان، صنایع دستی، قلم زنی

نقره سازی و نیز قلم زنی نقره در اصفهان مانند دیگر صنایع دستی دارای پیشینه تاریخی و رونقی چشمگیر است. تعداد شاغلین در این رشته نیز در مقایسه با شهرهای دیگر بیشتر و طبعاً میزان تولید هم بالاتر است.

یاوری، 59 : 1380

فارس، اصفهان، صنایع دستی، قلم زنی

در مرکز ایران، یعنی اصفهان و کاشان ابزار حکاکی شبیه به قلم های منبت کاری است به جز اینکه این ابزار لبه های تیزی دارد که با زاویه 60 درجه بریده شده اند و همیشه روی سنگ سمباده آن را نیز می کنند. حکاک با ضربات مرسی که با چکش سبک وارد می آورد قلم خود را حرکت می دهد و خطوط نقشه را دنبال می کند.

وولف، 33 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، قلمدان سازی

اکنون نیز این هنر [قلمدان سازی] در اصفهان رواج دارد و اشیاء مختلفی از قبیل جلد آلبوم، قاب آینه، قلمدان و جبعه های مختلف ساخته می شود.

شاکری راد، تجویدی، 367 : 1386

فارس، اصفهان، صنایع دستی، قلمکار سازی 

در مراکز قلمکاری اصفهان و کاشان و یزد که از هر طرح و نقشه، در یک زمینه به مقدار انبوه تولید می کنند، چیت سازان دسته دسته کار می کنند، هر دسته یک رنگ را چاپ می کند و برای رنگ بعدی آن را به دسته دیگری می دهند.

روشی که امروز بیشتر چیت سازان (قلمکارسازان) اصفهان با کاشان و یزد به کار می برند باسمه چهار رنگ نامیده می شود. نقشه را به دقت به قطعاتی تقسیم می کنند مثل قطعه میانه، حاشیه، گوشه و غیره، تا اینکه قلمکار بتواند اندازه قالب ها را کوچک بگیرد و چون تمام قسمت ها به چهار رنگ مشکی، قرمز، آبی و زرد رنگ می شود. برای هر قسمتی چهار قالب باید درست شود.

وولف، 205 – 203 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، قلم کاری

امروزه در اصفهان، شیوه قلمکار، همچنان معمول است. قلمکارهای آنجا، که طرح های معروف به «بوته جقه ای» و تصاویر کودکانه انسان و جانواران و آثار باستانی و مجلس های عاشقانه و مذهبی بر آنها نقش شده، فراوان به فروش می رسد، و به خارج کشور هم صادر می شود.

سبب مرکزیت اصفهان در کار قلمکارسازی، علاوه بر استعداد طبیعی هنرمندان آن شهر، آب زاینده رود است. آب این رود، ظاهراً به سبب شیمیایی خاصی که در خود دارد رنگ های قلمکار را ثابت می کند.

ریاضی، 163: 1375

فارس، اصفهان، صنایع دستی، گره چینی چوبی 

هنر گره چینی هم اکنون توسط تنی چند از استادان شاخص این رشته که در شهرهای کاشان، یزد، اصفهان، مشهد و تهران ساکن هستند، به زیبایی و ظرافت تمام انجام می شود.

یاوری، 160 : 1383

فارس، اصفهان، صنایع دستی، گلابتون دوزی

در فاصله دو جنگ صنعت گلابتون دوزی در اصفهان دوباره زنده شد و نقش ها و طرح های کهن را روی پارچه های ساخت ایران یا پارچه های خارجی به سبک قدیم یا جدید منعکس می کردند.

شلوارهای گلابتون دوزی ایران در سده نوزدهم در اروپا به نام ژیله پرسان (Giietspersans) و یا به نام نقشه معروف بود. اصفهان مرکز اصلی تهیه این نوع شلوارها بود.

وولف، 197 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، مشبک کاری فلزی

یک نوع دیگر از کارهای تزئینی سوراخ دار کردن یعنی مشبک یا شبکه سازیست که از مصدر شبک عربی گرفته شده است و معنی آن در عربی تورسازی است. این کار اغلب به وسیلۀ حکاک انجام می شود، ولی اگر کار به اندازه کافی باشد یک کارشناس یعنی مشبک کار آن را انجام می دهد. در اصفهان و تهران این نوع کارها روی اشیایی همانند عود سوز (شبکه قلعه)، حباب چراغ و گلدان صورت می گیرد.

وولف، 33 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، مرصع کاری 

کار ترصیع روی فولاد هم اکنون در اصفهان انجام می شود. به این صورت که ابتدا طرح های مورد نظر را روی شی حک کرده و آن را زبر می نمایند. سپس مفتول های نازک برنجی را روی خطوط حک شده قرار داده آن را با چکش مخصوص می کوبند و مفتول ها داخل شیارها را پر می نمایند. بعد سطح شیء را پرداخت نموده به قسمت های اضافی برنج را از روی آن می زدایند.

شاکری راد، تجویدی، 155- 154 : 1387

فارس، اصفهان، صنایع دستی، منبت کاری

الاریوس (Olearius) سفیر دوک هلشتاین کوتورپ (Duke of Holstein Gottorp) که در قرن شانزده به دربار سلطنتی اصفهان مسافرت کرد از زیبایی کارهای کنده کاری چوبی سخت در شگفت است. وی می گوید بیش از هر چیز از چوب درخت چنار که برای ساختن در و پنجره به کار برده می شود خوشش می آید و می افزاید که : «وقتی که این چوب را با روغن ویژه ای مالش دهند زیباتر و ظریفتر از چوب گردوی ما می شود».

وولف، 70 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، میناکاری

در اصفهان، مهمترین مرکز میناکاری ایران، میناهای فوق العاده زیبایی البته به شیوه نقاشی، تولید و عرضه می شود. در حال حاضر زیر ساخت مینا در کارگاه های مسگری انجام می شود و میناکاری بدنه های آماده را دریافت و بر روی آن میناکاری می نمایند.

هنر میناکاری در ایران، بیش از نقاط دیگر تجلی داشته، یکی از نمونه های قدیمی آن را از عهد صفویه، شاردن جهانگرد فرانسوی متذکر شده است که قطعه مینایی از کارهای اصفهان بوده مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بته به رنگ آبی کم رنگ، سبز، زرد و قرمز.

احیاء و رونق مجدد میناکاری در شهر اصفهان از حدود 45 سال قبل آغاز گردیده است و در این راه استادان و هنرمندانی چون شکر ا… صنیع زاده تلاش های بسیار داشته اند .

یاوری، 76 : 1380

فارس، اصفهان، صنایع دستی، میناکاری

در حال حاضر نیز میناسازان اصفهان اشیایی برای مشتریانی که طالب اشیاء نفیس و گرانبهای هنری هستند می سازند که تقریباً همه بر روی مس ساخته می شوند.

شاکری راد، تجویدی، 161: 1386

فارس، اصفهان، صنایع دستی، میناکاری  

کارهای میناکاری در جنوب بویژه از زمان شاه عباس در اصفهان باب گشته است.

وولف، 29 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، نجاری

از دیگر شهرستان های ایران را که در صنعت چوب بری پر آوازه بودند چونان طرق در نزدیک اصفهان، گرگان و قم یاد می کند.

وولف، 69 : 1384

فارس، اصفهان، صنایع دستی، هنرهای چوبی

یکی دیگر از کارهای دستی که از هنرهای بنام بود ساختن جعبه های جواهر به نام مجری است. در سال 1963 فقط یک مجری ساز در اصفهان باقی مانده بود. مجری ساز جعبه ها را از چوب ساخته و چرم روی آن می کشد، سپس آن را طلا کاری می کند. خریداران این مجری ها بیشتر بانوان هستند که طبق قوانین اسلام می توانند اشیای قیمتی خودشان را جدا نگه دارند.

وولف، 76 : 1384