فارس، اصفهان، خاندان ها، آل ترکه
از خانواده های نامی دین و دانش در ایران که در قرن نهم و دهم قمری در اصفهان معروف بوده اند.
از این خانواده تنی چند در تاریخ شهرت یافته اند که عبارت اند از: صدرالدین ابوحامد محمد حکیم و متکلم، صاین الدین علی بن محمد فقیه و عارف، افضل الدین محمد بن صدرالدین متکلم و ادیب، افضل الدین محمد بن حبیب الله فقیه.
دایره المعارف بزرگ اسلامی، 660- 658: 1374
فارس، اصفهان، خاندان ها، آل خجند
یکی از خاندان های علمی و روحانی شافعی مذهب اصفهان می باشند که مدت چندین قرب ریاست علمی اصفهان را داشته، و عده ای کثیر عالم وفاضل و ادیب و شاعر و و اعظ از بین آنها برخاسته است. خجندیان از نژاد محمدبن ثابت خجندی می باشند که خواجه نظام الملک، وعظ او را پسندیده، و از خجند به اصفهانش آورد، و اولادش در این شهر ساکن شده و شهرت یافتند. اینک به نام برخی از مشاهیر آنان اشاره می شود:
1- ابوالمظفر بن محمد بن ثابت بن حسین بن علی به دست اسماعیلیه کشته شد 491ه.ق،
2- کمال الدین احمد، مدرس نظامیه اصفهان و رئیس شافعیات فوت 531ه.ق،
3- ابوسعد احمدبن محمد بن ثابت،
4- ثابت خجندی بن حسن،
5- جمال الدین بن صدرالدین عبداللطیف بن محمد، شاعر و ادیب «لباب الالباب»،
6- صدرالدین عبداللطیف بن محمد، قاضی اصفهان و مدرس نظامیه. داستان مخالفت او با سعدالملک آبی وزیر سلطان محمدبن ملکشاه سلجوقی که بالاخره منجر به مصلوب شدن سعدالملک در سال500 ه.ق می باشد را در سلجوقنامه و آثار الوزراء عقیلی و دیگر مواضع به تفصیل نگاشته اند،
7- عبدالله بن محمّد بن ثابت بن حسن،
8- عبیدالله خجندی،
9- ابوبکر محمدبن ثابت بن حسن (حسین) اولین فرد مشهور این خاندان. مولفین تاریخ و رجال، نسب او را به مهلب بن ابی صفره ازدی می رسانند. مدرس مدرسۀ نظامیّۀ اصفهان بوده، و قاضی امام ابوالعباس احمد بن سلامه بن عبیدالله معروف به ابن الرطبی در نزد او تلمذ کرده است.
مهدوی، 63 : 1384
فارس، اصفهان، خاندان ها، آل صاحب جواهر
جواهرالکلام نام کتابی است در فقه در شرح کتاب شرایع الاسلام از تألیفات علامۀ کبیر شیخ محمد حسن سدهی اصفهانی فرزند شیخ محمدباقر بن عبدالرحیم. در حدود سال 1200 متولد گردیده و در غزّۀ شعبان المعظم سال 1266 در نجف اشرف وفات یافته و هم آنجا مدفون گردیده است. در کتاب مآثر و الآثار فوت او را در سال 1288 می نویسد. در روضات الجنّات و دیگر کتب شرح حال او مذکور است. در ریحانه الادب گوید: «کتاب جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام او نسبت به فقه جعفری مانندۀ بحارالانوار مجلسی است نسبت به اخبار اهل بیت اطهار که تمام فروعات فقهیّه را از اول تا آخر، با ادلّۀ آنها، با کمال دقت نظر استقصاء کرده و در استیفای جزئیات دقیقۀ احکام فقهیه و ردّ آنها بر اصول مقرّرّ دینیّه و تطبیق احکام نادرۀ غیرمعنونه با ادلّۀ شرعیه بی نظیر است». در مجلد دوم کتاب ماضی النجف و حاضرها، تعداد 28 نفر از مشاهیر این سلسله از اولاد و احفاد صاحب عنوان را نامبرده و مجملی از شرح حالشان را مذکور داشته است، طالبین رجوع فرمایند. (اصل این خاندان گرچه از اصفهان است لکن در این زمان کسی آنان را اصفهانی نمی شناسد، بدین مناسبت ذکر آنان نشد).
مهدوی، 66 : 1384
فارس، اصفهان، خاندان ها، آل صاعد
آل صاعد یا صاعدیان یکی از خاندان های علمی و روحانی حنفی مذهب در اصفهان می باشند که مدت چندین قرن قدرت و ریاست فوق العاده ای در شهر داشته، در امور ملک و مملکت دخالتها نموده و مبارزات و نزاع های آنان با خجندیان در کتب تواریخ ثبت و ضبط است. به تحریک این دو خاندان قتل ها واقع شده و عدۀ زیادی در این اختلافات به قتل رسیده اند. خجندیان درحدود محلۀ جویباره و میدان میر سکونت داشته، و مقبرۀ آنان ظاهراً در قبرستان شاه میرحمزه بوده و صاعدیان در محلّۀ دردشت (محلۀ دریا یا درّیه همین محلّۀ طوقچی فعلی می باشد) ساکن و مقبرۀ آنان در قبرستان طوقچی بوده است. خاندان دیگری در همین زمان در اصفهان با قدرت و ریاست می زیستند که عموماً با دو خانوادۀ دیگر یعنی آل خجند و آل صاعد در جدال و کشمکش بودند و آنها میرمیرانیان می باشند. شاعر دربارۀ آنها گوید:
میرمیرانیان و صاعدیان پادشاهند و پادشاه نشان
در هر حال، صاعدیان اصلاً از نیشابور بوده و ذیلاً به نام چند تن ازافراد مشهور آنان اشاره می شود: 1- نظام الدین (رکن الدین) ابوالعلاء صاعدی ممدوح جمال الدین عبدالرزاق شاعر اصفهانی. 2- خواجه احمد صاعدی بزرگ و قاضی اصفهان بوده و به دست اسکندر بن عمر شیخ چوپانی کشته شد. 3- تاج الدین حسین بن شمس الدین محمد واعظ صاعدی، معاصر با شیخ بهائی، شیعه مذهب بوده، از حجازین ازشیخ منصور مشهور به راستگو (شارح تهذیب الاصول) می باشد. 4- جمال الدین (قوام الدین) صاعدبن مسعود. 5- صدرالدین بن قوام الدین 6- قاضی رکن الدین مسعود، معاصر با اتابک زنگی، هر سه نفر نامبرد، فوق، از ممدوحین جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی می باشند. در ترجمۀ محاسن اصفهان شرحی در فضیلت او و خاندانش مذکور است. 7- قاضی عضدالسلام بن رکن الدین مسعود. 8- شرف الدین شهید.
مهدوی، 68- 67 : 1384
فارس، اصفهان، خاندان ها، آل کاشف الغطاء
کشف الغطاء نام کتابی است در فقه از تألیفات علامۀ کبیر شیخ جعفربن شیخ خضر جناحی نجفی (متولد در 6-1154 و متوفی در 22 رجب سال 1228، مدفون در نجف اشرف). در بین اولاد و احفاد او جمعی کثیر به مقامات عالیۀ علم و اجتهاد رسیده اند که در کتاب ماضی النجف و حاضرها به نام عده ای از آنها اشاره شده است. دختران او یکی زوجۀ مرحوم شیخ محمدتقی صاحب حاشیه بوده و نامش نسمه خاتون و دیگری زوجۀ مرحوم آقا سیّد صدرالدین عاملی و نامش جان جان خانم بوده و هر دو در اصفهان وفات یافته اند.
مهدوی، 69- 68 : 1384
فارس، اصفهان، خاندان ها، بنی منده، ابن منده (1)
احمدبن ابی یعقوب اسحاق بن جعفر بن وهب بن واضح کاتب عبّاسی معروف بن ابن واضح و ابن یعقوبی و گاهی او را یعقوبی گویند، اصفهانی شیعی، از قدمای مشاهیر مورخین و جغرافی دانان شیعه است. مردی جهانگرد بوده که مسافرت را دوست می داشته و شرق و غرب بلاد اسلام را سیاحت کرده، در سال 260 ه.ق به ارمنستان رفته، سپس به هند و از آنجا به مصر و بلاد مغرب، بعد از آن کتب تاریخی و جغرافیایی خود را به رشتۀ تحریر درآورده است.
کتب زیر از تألیفات اوست: 1- اخبار الامم السالفه، 2- الاسماء، 3- البلدان، در جغرافیا، 4- التاریخ، که به تاریخ یعقوبی معروف است، و در دو مجلد به طبع رسیده است، 5- المسالک و الممالک، 6- مشاکله الناس لزمانهم، و غیره. صاحب عنوان در سال 284 ه.ق درگذشت.
مهدوی، 139- 138 : 1384
فارس، اصفهان، خاندان ها، بنی منده، ابن منده (2)
شهرت جماعتی کثیر از محدثین و مشایخ روایت و علمای اخبار در قرن چهارم و پنجم هجری در اصفهان می باشد که به بنی منده معروفند. ذیلاً به نام برخی از آنها اشاره می شود. 1- ابوالطیب بن منده، از نحوییّن است که در محاسن اصفهان وی را از متقدمین نام می برد. 2- احمدبن ابراهیم بن منده متوفی به سال 351. 3- ابوعمر و احمدبن حسن بن منده، ساکن در نیشابور بوده است. 4- ابویعقوب اسحاق بن محمدبن یحیی بن منده، فوت شهر رمضان 401. 5- اسحاق بن یحیی بن ابراهیم بند منده 6- ابوالقاسم عبدالرحمن بن محمّد بن اسحق بن محمدبن یحیی بن ابراهیم بن منده بن ولید بن منده بن بطه بن استندار فیروزان بن چهار بخت: معروفترین افراد این خاندان است که در اخبار واحادیث، احاطه کامل داشته و تألیفاتی دارد. در سال 470 هجری وفات یافته است. دوالکنی و الالقاب گوید: واسع الروایه، حسن الخطّ، متوفی در 470. مولّف: 1- حرفه الدین 2- الرّد علی الجهمیّه 3- صیام یوم الشک 4- المستخرج فی الحدیث 7- عبدالله بن محمّد بن منده 8- ابوعمرو عبدالوهاب بن محمدبن اسحاق بن منده متوفی 475. 9- عبیدالله بن محمدبن اسحاق بن یحیی، از محدثین. 10- عبیدالله بن محمّد بن منده 11- قاسم بن منده 12- حافظ ابوعبدالله. محمّد بن اسحق بن محمّد بن یحیی، مولّف کتاب: 1- اسماء الصحابه 2- التوحید 3- طبقات الصحابه 4- فتح الباب، درکنی و القاب 5- امالی؛ و غیره. در سال 310 متولد، و در 395 وفات یافته است. 13- ابوجعفر محمّد بن منزه. بن منصور، مولّف کتاب جزء الحدیث. در ری و بغداد حدیث می گفته است. 14- محمدبن منذه بن مهر یزد، ظاهراً از اصحاب حضرت جواد است. 15- ابوعبدالله محمّد بن یحیی بن ابراهیم، متوفّی به سال 301 ه.ق است. مادرش بره نام داشته و از قبیل بنی عبده بوده و به همین مناسبت این خاندان به عبدی نیز معروفند. 16- ابوزکریا یحیی بن عبدالله، مولف تاریخ اصفهان، و متوفّی به سال 445 ه.ق. 17- ابوزکریا یحیی بن عبدالوهاب بن محمّد بن اسحق. در 19 شوّال 434 متولد، و در روز عید قربان سال 512 در اصفهان وفات یافت. کتب زیر از اوست: 1- امالی 2- تاریخ اصفهان 18- یحیی بن ابراهیم بن منده (اولین فرد مشهور این خاندان) سلسلۀ بنی منده به نام یحیی آغاز شده، و هم به نام یحیی خاتمه پذیرفته است. در هدیه الاحباب گوید: تا از این سلسله نام و نشانی بوده، عالمی از ایشان مشهور بوده که او را ابن منده می گفته اند.
مهدوی، 138- 137 : 1384
فارس، اصفهان، خاندان ها، بنی منده، ابن مندویه
شهرت جماعتی از محدّثین و علما و شعرا و ادبای قرن سوم و چهارم و پنجم هجری در اصفهان است. (مندویه بر وزن زنگوله) که ذیلاً به نام عده ای از آنها اشاره می شود: 1- ابوعلی احمدبن عبدالرحمن بن مندویه طبیب، مولف اطعمه و اشربه، الجامع الکبیر، الکافی، در طب، المدخل، المغیث، در طب، نهایه الاختصار، نقض الجاحظ، و غیره. در سال 410 ه.ق درگذشت. از پزشکان بیمارستان عضدی بغداد است. 2- عبدالرحمن بن مندویه، شاعر و ادیب مولف الشعر و الشعراء. 3- ابومحمد عبدالله بن محمّد بن مندویه بن حجّاج بن مهاجر شروطی اصفهانی، 4- محمدبن عبدالرحمن طبیب. در محاسن اصفهان وی را از متقدمین فضلای اصفهان می شمارد، 5- محمّد بن مندویه طویل، قبل از 300 ه.ق درگذشت، 6- محمّد بن مندویه غزال، محدّث، از یحیی بن حاتم عسکری نقل احادیث می کند، 7- ابوعبدالله محمدبن مندویه بن حجاج بن مهاجر، شاعر و طبیب.
مهدوی، 135- 134 : 1384
فارس، اصفهان، خاندان ها، خاتون آبادی
خاندان خاتون آبادی یکی از خانواده های علمی و روحانی اصفهان می باشد که مدت چهار قرن در اصفهان ریاست علمی و روحانی و عده ای کثیر عالم و ادیب و شاعر و مجتهد در بین آنها بوده است که ذیلاً به نام برخی از آنها اشاره می شود:
1- میرعمادالدین محمد اول کسی است ازین سلسله که از قم به اصفهان وارد شده است. و او فرزند میرسیدحسن نقیب است.
2- میرمحمد اسماعیل خاتون آبادی، عالم فاضل عابد زاهد مفسّر، در روز 2شنبه 16 ربیع الثانی سال 1031 متولّد شد و در سال 1116 درگذشت و در تخت فولاد مدفون گردید، و پس از وفاتش برای او تکیه ای و بقعه ای عالی بنا کردند که به نام تکیۀ خاتون آباد به پا معروف است. بنای بقعه و کاشیکاری آن از آثار و دورۀ شاه سلطان حسین صفوی است. وی را تألیفاتی است که ازآن جمله است: 1- تفسیر قرآن در 14 مجلد، 2- حواشی بر کتاب وقایع السنین والاعوام برادرش میرعبدالحسین. 3- شرح اصول کافی 4- حاشیه بر شرح اشارات، 5- حاشیه بر الهیّات شفا، 6- شرح اعتقادات صدوق و . . . وی امام و مدرس جامع جدید عبّاسی (مسجد شاه) بوده است. صاحب عنوان به میر محمداسماعیل دوم معروف است.
3- میرمحمد باقرخاتون آبادی.
4- سیدجعفر خاتون آبادی.
5- میرزا محمدرضا (مدرس خاتون آبادی) ابن محمد مومن امامی خاتون آبادی، عالم فاضل متبحّر در علوم، بالاخص تواریخ ائمه معصومین تا سال 1128 زنده بود، و پس از وفات، (احتمالاً) در تخت فولاد بالای سر میرمعصوم آتی الذکر مدفون گردید. وی را تألیفاتی است: 1- خزائن الانوار، در تفسیر که جلد اول آن نوشته شده و آن را به شاه سلطان حسین اهدا نموده است 2- جنّات الخلود، که در 1128 تألیف شده و مکرر به طبع رسیده است.
6- میرمحمد صادق خاتون آبادی.
7- میرمحمدتقی خاتون آبادی.
8- میرمحمد صادق.
9- میرعبدالحسین خاتون آبادی.
10- امیرعبدالکاظم.
11- میرزامحمود.
12- میرمعصوم.
مهدوی، 193- 184 : 1384
فارس، اصفهان، خاندان ها، شهرستانی
خاندان شهرستانی یکی از خاندانهای قدیمی و اصیل اصفهان است که از دوره صفوی در این شهر ساکن شده اند.
از میان این خاندان مراجع، علماء، وزرا، شعرا و خوشنویسان زیادی برخاسته اند. صدرالدین اسماعیل میرشریف شهرستانی، امیرابوالفتوح شهرستانی، امیر جلال الدین حسن، میرزا روح‌الله شهرستانی و سید محمدمهدی شهرستانی از جمله افراد معروف این خاندان بودند که همگی در دستگاه صفویان دارای مناصب بالایی بودند.
هاشمی، 17- 7: 1381
فارس، اصفهان، خاندان ها، شیخ الأسلام
میرزا محمد باقر سبزواری معروف به محقق سبزواری بنیانگدار این خاندان است که در دوره صفوی مقام شیخ الأسلامی را برعهده داشت. میرزا محمد رحیم، میرزا عبدالمطلب، میرزا مرتضی، میرزا عبدالله و میرزا علی اکبر از جمله افراد برجسته این خاندان بودند که همه مقام شیخ الاسلامی را برعهده داشتند. علی شیخ الأسلام بنیانگدار دانشگاه ملی ایران (شهید بهشتی) از جمله افراد وابسته به این خاندان است.
مهدوی، 226- 207، 190- 127، 124- 54: 1371
فارس، اصفهان، خاندان ها، عقیلی
سید ابوالعباس عقیل غقیه و محدث قرن چهارم و میرزا موسی خان ناظم الاطبا طبیب معروف دوره قاجار از جمله افراد معروف این خاندان بودند.
سعیدیزاده، 41- 40: 1393
فارس، اصفهان، خاندان ها، قائنی (بشارت)
نسب این خاندان به میرزا کوچک قائنی میرسد که از قائن به اصفهان مهاجرت کرد. برخی از چهره های برجسته این خاندان عبارتاند از: میراز محمد علی قائنی ریاضی دان و ادیب و خوشنویس قرن سیزدهم، میرزا ابوالحسن قائتی خوشنویس، سیدحسین بن علی‌رضا بشارت حسینی قائنی اصفهانی شاعر.
بشارت، 121، 51، 41- 39، 36: 1375
فارس، اصفهان، خاندان ها، کلانتران
جد اعلای این خاندان حکیم سلمانی در عصر صفوی میزیست. شغل کلانتری اصفهان در این خاندان موروثی بوده است. طبیب اصفهانی طبیب مخصوص نادرشاه، نشاط اصفهانی شاعر عصر فتحعلی شاه قاجار، باقی اصفهانی و مفتون اصفهانی نوادگان نشاط از شاعران دوره قاجار معروفترین افراد این خاندان بودند.
همایی، 387- 367: 1390
فارس، اصفهان، خاندان ها، کلباسی
حاج شیخ محمد ابراهیم کلباسی، عالم معروف، بنیانگذار این خاندان بود که در قرن سیزدهم میزیست. فرزندان و نوادگان او همه از عالمان دینی بودند.
کلباسی حائری، 45- 30: 1395
فارس، اصفهان، خاندان ها، گلستانه
خاندان اصفهانی که از میان آنها دانشمندان زیادی برخاسته اند. از جملهی بزرگان این خاندان میتوان به این افراد اشاره کرد: سید مجدالدین عباد حسنی عالم قرن هشتم، سید علی اکبر گلستانه خوشنویس معروف دوره قاجار، سید مجدالدین عباد نسب شناس و علاءالدین میرزا محمد گلستانه محدث.
سعیدیزاده، 57- 56: 1393
فارس، اصفهان، خاندان ها، میرمحمد صادق بهشتی
ابن میر عبدالباقی بن میرمحمدرضا حسینی.
عالم و زاهد و فاضل بوده، در محلۀ لنبان مرجع امور دینی بوده و در مسجد لنبان امامت می نمود. در سال 1308 ه.ق درگذشت و در قسمت شمالی مسجد مصلّی در تخت فولاد مدفون شد. اسلاف و اعقابش عموماً اهل علم و صلاح و فضل و کمال بوده و قبور آنها در همین محل می باشد، ذیلاً به نام برخی از آنها اشاره می شود:
مهدوی، 719- 718 : 1384
تهران،بزرگراه شهید چمران بلواردانشجو،دانشگاه شهید بهشتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه علوم اجتماعی
طراحی شده با افتخار توسط آژانس توسعه کسب و کار پرواز
