خوزی، هفت تپه، آثار باستانی

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، آرامگاه سلاطین

آرامگاه سلاطین هفت تپه از آجر ساخته شده و 5/3×10 متر طول و عرض دارد. در کف آن سکویی با سه قسمت بنا شده است. در قسمت شرقی هفت اسکلت به موازات هم خاک برداری شده اند. این مردگان پس از تطهیر، در پوششی از گل اخری به ضخامت 10 سانتی متر قرار داده شده بودند. در قسمت دوم سکو، اسکلتی نبود، ولی در قسمت سوم دو اسکلت پیدا شده اند.

در انتهای آرامگاه دوازده اسکلت بی نظم و ترتیب بر روی هم انباشته شده بودند. طاق های آرامگاه که به سبک ضربی بیضی شکل هلالی ساخته شده اند  یکی از قدیمی ترین نمونه های این نوع طاق های هلالی را نشان می دهند. طاق های هلالی آرامگاه مکشوفه در هفت تپه قدیمتر از طاق های هلالی در چغازنبیل اند، زیرا این آرامگاه مربوط به میانه هزاره دوم ق.م است.

افشار، 317: 1373

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، آرامگاه ها و اسکلت

در گوشه شمالی، معبد – آرامگاه دیگری خاکبرداری شد که با آجر ساخته شد، این آرامگاه نیز طاقی هلالی شکل دارد. در این آرامگاه اسکلت 23 نفر پیدا شد که 14 نفر آن ها به موازات یکدیگر، با نظم و ترتیب و 9 نفر دیگر بر روی آنها بی نظم و ترتیب دفن شده بودند. به نظر می رسد که این افراد در اثر سانحه غیرمنتظره یا حادثه و واقعه بخصوصی، با هم جان سپرده و در جوار هم دفن شده اند. احتمال دارد که این مردگان در میدان مبارزه یا در اثر بیماری و یا علت دیگری از بین رفته باشند.

افشار، 317: 1373

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، آرامگاه ها و اشیاء

بین معبد – آرامگاه و تپه زیگورات، آثار ساختمانی بسیاری حفاری شده است و در پیرامون زیگورات، ساختمان عظیمی خاکبرداری شده که شاید یکی از کاخ ها یا معبدهای بزرگ و با اهمیت هفت تپه بوده است.

دیوارهای این ساختمان ضخیم اند و در خاکبرداری آن ها اشیایی پیدا شده که اهمیت این ساختمان را نشان می دهند – چون خنجر و ادوات مفرغی و یک پلاک مفرغی با نقش برجسته زیبایی که یک صحنه مذهبی را نمایش می دهد.

در گوشه شمال شرقی بنای فوق، در محوطه کوچکی که حدود 2×3 متر مساحت داشت، مقدار زیادی لوحه گلی به دست آمده که با خطوط میخی ایلامی و بابلی نقر شده اند. به نظر می رسد که این لوحه ها، متون اقتصادی و بازرگانی و یا قرارداد و . . . باشند. در پایان متن بعضی از آن ها، اثر مهرهای استوانه ای مشاهده می شود که احتمالاً به منظور تأیید قرارداد و سند بوده اند.

کشف این کتابخانه لوحه ای از موارد نادری است که در حفریات اتفاق می افتد و از این لحاظ دارای اهمیت است. در یکی از سالن های قصر یا معبد بزرگ، مقدار زیادی اثر مهرهای استوانه ای در کنار ظرف های شکسته خاک برداری شده است. این اثر مهرها از لحاظ روابط اقوام مسکون در هفت تپه با نواحی مجاور با اهمیت است بر روی یکی از آن ها نام پسر «کاداش من انلیل» دیده شده که تاریخ آن به اواخر سده 15 ق.م می رسد. بنابراین می توان گفت که بین اقوام هفت تپه و بین النهرین در آن دوره، داد و ستدهایی وجود داشته است.

افشار، 320: 1373

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، تپه آبگع

تپه آبگع یا دیلم در 7 کیلومتری شمال شرقی هفت تپه واقع است. هیات حفاری ضمن گمانه زنی در رأس تپه، با تعدادی آجر به صورت آوار مواجه شد و در بین آجرها یک قطعه آجر با خط میخی کشف کرد در نتیجه، جهت روشن شدن موضوع، به گسترش ترانشه پرداخت و پس از اینکه متر خاک برداری به دیواری آجری با 4 آجر نوشته برخورد کرد. دو دیوار دیگر نیز، یکی در امتداد همین دیوار و دیگری نیز عمود بر دیوار اولی پیدا شد. در داخل این محوطه یک قطعه سنگ به صورت پاشنه در و نیز آثار گچ در گوشه اتاق کشف شده که به نظر می آید کف اتاق بوده است.

آجرنوشته پیدا شده توسط فرانسوا والا، خط شناس فرانسوی، مورد مطالعه قرار گرفت، وی تعدادی از کلمات آن را خوانده است. از نوشته های کتیبه مزبور مسلم شده که این معبد به دستور اونتاش گال پادشاه عیلامی به نام سه خدای پتی، مشتی و این شوشیناک در سده 13 ق.م ساخته شده است. نام خدای مشتی تاکنون در هیچ یک از متون به دست آمده دیده نشده بود. از این رو آجر نوشته مزبور از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

افشار، 322- 321: 1373

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، زیگورات یا معبد هفت تپه

ساختمان عظیم معبد هفت تپه که از خشت ساخته شده است، در آثار و بقایای یکی از تپه های کوچک هفت تپه آشکار شده است. ارتفاع آن در بعضی قسمت ها به 5/14 متر می رسد. در پیرامون این ساختمان سالن های متعددی وجود دارند که بعضی از آنها حدود 9 متر طول و 7 متر عرض دارند. آثار و بقایای آتش سوزی، و همچنین بقایای سقف هایی که در اثر آتش سوزی فرو ریخته اند، در کف اتاق ها مشاهده می شوند.

ظرف های سفالین متعددی در کف بعضی از اتاق ها باقی مانده اند که معرف زمان و تاریخ این ساختمان در هنگام ویرانی اند. بیشتر این ظرف های سفالین با ظرف های سفالین اواسط هزاره دوم ق.م قابل مقایسه اند. این سالن ها و اتاق ها عموماً پوششی از گچ دارند که بر روی آن نقاشی هایی به رنگ قرمز، آبی، خاکستری، زرد و سیاه ترسیم شده اند.

در یکی از سالن های شرقی، از کف اتاق، در کنار چاهی، سر مجسمه ای خاک برداری شد که با گِل ساخته شده و رنگ آمیزی دارد. این سر مجسمه و ماسک گلی از نظر هنری با ارزش و نمونه نادر و کمیابی از بقایای باستانی عیلامی هاست.

در حفاری ها دو کتیبه بزرگ سنگی نیز در محوطه حیاط معبد پیدا شده اند. یکی از کتیبه ها 05/1 متر طول، و 7/0 متر عرض و 55 سطر خط میخی دارد. کتیبه مزبور به طرز مایل از وسط شکسته شده است، و خطوط هر چه به سوی پایین می آیند کوتاه تر می شوند، کتیبه دیگر دو متر طول دارد و حدود 200 سطر خط بر روی آن نقر شده است. متأسفانه قسمت های وسط این کتیبه به کلی آسیب دیده و ارتباط هر خط در وسط کتیبه از بین رفته است. از این رو ترجمه و مطالعه آن دشوار می نماید. به نظر می رسد که دو کتیبه مزبور در قسمتی از سکوی فوق نصب شده بوده اند و سپس در اثر عوامل ویران ساز ابتدا متون کتیبه ها مغشوش و سپس از جای کنده شده اند و قسمتی از آن ها از محل خود، به مسافت دورتری حمل شده اند.

در خاک برداری از سکویی که در وسط حیاط آرامگاه ساخته شده است، مقدار زیادی قطعات شکسته سنگی با خطوط میخی آشکار شده اند.

افشار، 321-320: 1373

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، زیگورات چغازنبیل

زیگورات چغازنبیل بنای عظیمی است که به صورت هرم مطبق یا پله پله ساخته شده و هر پله و طبقه آن بر روی طبقه پایین تر قرار گرفته است. طبقه اول بزرگترین است و به صورت مربع بنا شده. محوطه زیگورات چغازنبیل را دیوار عظیمی محصور کرده است. ابعاد این دیوار در حدود 800×1200 متر است. دیوار داخلی دیگری دورادور ساختمان مرکزی و اصلی معبد را فرا گرفته و محوطه ای در حدود 400×400 متر را به عنوان حیاط در پیرامون ساختمان به وجود آورده است.

در نقاط مختلف این دیوار، هفت دروازه وجود دارند که حیاط های اطراف ساختمان را به محوطه پیرامون زیگورات مربوط می سازند. ساختمان های اصلی زیگورات چغازنبیل در اصل پنج طبقه بوده است که در حال حاضر، در اثر مرور زمان و عوامل مخرب طبیعی چون باد و باران و … ، دو طبقه فوقانی آن که از خشت خام بوده، از بین رفته اند. سه طبقه زیرین، که بیشتر آن ها از آجر ساخته شده اند، هنوز پابرجا مانده اند.

با این که به نظر می رسد که هر طبقه بر روی طبقه پایین تر بنا شده و ابعاد آن کوچکتر از طبقه زیرین است، ولی در حقیقت هر طبقه از نظر معماری از روی سطح زمین در داخل طبقه زیرین پیرامون خود شروع و احداث شده و از طبقه پایین تر مرتفع تر شده و طبقه بالاتر را به وجود آورده است.

پرفسور گیرشمن، که زیگورات چغازنبیل را حفاری کرده است، اظهار داشته که دو طبقه پایین تر در ابتدا در اطراف یک حیاط روباز مرکزی ساخته شده بودند. سپس طبقه های بالایی در این حیاط مرکزی بنا شد و محوطه حیاط را اشغال کرده اند و ارتفاع آن ها از طبقات پایینی بالاتر رفته و طبقات فوقانی را تشکیل داده اند. در طبقه دوم ساختمان، اتاق هایی برای مراسم نیایش تعبیه شده اند. به نظر می رسد در طبقه پنجم معبد خدای «این شوشیناک» که زیگورات برای او ساخته و هدیه شده بود، وجود داشته است. در اطراف زیگورات پلکان عظیمی طبقه های پایین را به طبقه های بالاتر مربوط می سازد.

در وضع کنونی، قسمت های باقی مانده زیگورات در حدود 25 متر ارتفاع دارند، ولی به نظر می رسد که در اصل، این ساختمان در حدود 50 متر ارتفاع داشته است. دروازه اصلی ورود به محوطه زیگورات ظاهراً در قسمت جنوب شرقی آن واقع شده و هیئت حفاری آن را «دروازه سلطنتی» خوانده است. این وجه نام گذاری از آن رو است که از دروازه های دیگر بزرگتر بوده و از آجرهای تزئینی با لعاب رنگارنگ آبی و سفید و نقش دار ساخته شده است و اسم سازنده زیگورات، اونتاش گال، بر روی آن ها دیده می شود.

جلو دروازه اصلی، بر روی زمین، سکوهایی برای مراسم قربانی بنا شده است. در نمای ساختمان و همچنین در قسمت پلکان ها، آجرهایی با خطوط میخی کتیبه های عیلامی به کار رفته اند. روی این آجرها نام سازنده این زیگورات و همچنین نام خدای بزرگ عیلامی این شوشیناک – مشاهده می شود. در فاصله بین دیوار پیرامون زیگورات و دیوار وسیعی که محوطه این شهر مذهبی را فرا گرفته است، ساختمان های دیگری نیز دیده می شوند.

این شهر در قدیم به نام «دوراونتاشی» یعنی «شهر اونتاش» از نام پادشاه مقتدر عیلامی، اونتاش گال، خوانده می شده است. از جمله ساختمان هایی که در این قسمت دیده می شوند، آرامگاه هایی هستند که در زیر زمین برای خانواده سلطنتی بنا شده بوده اند.

آرامگاه ها بسیار محکم و از مصالحی چون آجرهای بزرگ و ملاط قیرطبیعی ساخته شده اند تا در برابر رطوبت، عایق و مصون باشند. سطح داخلی این آرامگاه ها با گچ اندود شده و در کف هر آرامگاه، سکویی برای قراردادن جسد صاحب آرامگاه ساخته شده است. معبدها و ساختمان های دیگری با حجم کوچکتر در پیرامون ساختمان مرکزی زیگورات، در محوطه حیاط های جانبی، برای خدایان دیگر عیلامی بنا شده اند. ساختمان مهم و جالب دیگر در این محوطه، ساختمانی است که برای تصفیه آب مصرفی مردم شهر دوراو نتاشی ساخته شده است.

آب رودخانه به وسیله کانالی به تصفیه خانه، که با اصول علمی پیشرفته ای ساخته بودند، هدایت می شده و پس از تصفیه در اختیار مردم شهر و محوطه زیگورات قرار می گرفته است. در ضمن حفاری چغازنبیل، آثار و اشیایی پیدا شده اند که معرف هنر و صنایع پیشرفته تمدن عیلام در آن دوره هستند، پیدا شده اند علاوه بر آن تعداد بسیاری متون عیلامی که اطلاعات زیادی درباره آن دوران دارند، به زبان و خط عیلامی به دست آمده اند.

افشار، 315-312: 1373

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، هفت تپه 

این شهر که در دوران عیلامی ـ کاهیناک نام داشته و توسط شاه «تپتی آهار» بنا گردیده شامل یک نیایشگاه بزرگ، آرامگاه تپتی آهار و ملکه زیگوراتی از خشت خان بوده است. جواهرات، آثاری از قیر طبیعی و شعار زیادی کتیبه های میخی عیلامی و تندیس های باروری از کاوش هفت تپه بدست آمده است.

Negahban, Ezat o., 1977

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، چغازنبیل

شهر باستانی چغازنبیل در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش در حاشیه فلاتی مشرف بر رودخانه آبریز و جنگل پوشیده از درختان گز قرار دارد، و یکی از 57 فقره میراث جهانی است که در وهله نخست در سال 1972 م. از سوی کنفرانس عمومی یونسکو به تصویب رسیده اند، و جامعه بین المللی برای آن ارزش استثنایی و جهانی قایل است.

این شهر در درون سه حصار خشتی متحدالمرکز بنا شده است. داخل حصار اول یک آب انبار بزرگ، سه کاخ، پنج مقبره زیرزمینی و معبدی است که به نوسکو خدای آتش اهدا شده، حصار دوم، هفت معبد؛ و حصار سوم، سه معبد دیگر را در برگرفته اند.

در وسط یک برج و چندین طبقه هرمی شکل به ارتفاع 25 متر که نصف بلندی اصلی آن را تشکیل می دهد، قرار دارند که در آن ها کتیبه هایی به خط میخی به زبان عیلامی مشاهده می شوند.

افشار، 311: 1373

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، معبد

«معبد – آرامگاه»، محوطه ای حدود 60 متر و طول 30 متر عرض را در بر گرفته و در دیواری به قطر 4 متر محصور شده است. معبد درای دو سالن بزرگ است که هر کدام 9 متر طول و 7 متر عرض دارند و یک ایوان بزرگ به طول 14 متر و عرض 4 متر، و یک حیاط بزرگ دارد.

حیاط معبد آجرفرش است و در وسط آن یک قربانگاه که از 9 ردیف آجر ساخته شده مشاهده می شود. قسمت های بدون سقف معبد که  در معرض باران قرار داشته اند با آجر فرش شده اند و بقیه ساختمان عموماً از خشت خام ساخته شده و دیوارها پوششی از گچ با نقوشی تزیین دارند.

افشار، 317: 1373

خوزی، هفت تپه، آثار باستانی، موزه هفت تپه

ساختمان موزه هفت تپه با تشریک مساعی شرکت ملی نفت ایران، وزارت فرهنگ و هنر سابق، سازمان برنامه و بودجه، استانداری خوزستان و طرح نیشکر هفت تپه در سال 1351 ه.ش به پایان رسید و در دسترس علاقمندان قرار گرفت. ساختمان موزه هفت تپه با الهام از سبک معماری بومی و محلی سرزمین ایران در استان خوزستان، هماهنگ با وضع اقلیمی این منطقه، و با اقتباس از سبک خاص معماری عیلامی به دست آمده در حفاری هفت تپه، به خصوص از نظر طاق های هلالی و اضلاع بسیار زیگورات و با عنایت به تسهیلات لازم برای بازدیدکنندگان در فصل گرما، ساخته شده است.

موزه هفت تپه، موزه ای محلی است و فقط به منظور نمایش آثار به دست آمده در حفاری هفت تپه ایجاد شده است. در این موزه کارگاه هایی فنی برای طبقه بندی و مرمت سفال و دیگر آثار باستانی، آزمایشگاه عکاسی، کارگاه نقشه کشی، بایگانی فنی و سالن کتابخانه ایجاد شده اند. سالن ها و قفسه های نمایشی موزه از انواع مختلف دیواری و آزاد و همچنین در محل پنجره ها به سبک خاصی تعبیه شده اند. سکوهای تعبیه شده در اطراف سالن های موزه می توانند برای نمایش اشیای بزرگی که در قفسه ها نمی گنجند مورد استفاده قرار گیرد.

افشار، 322: 1373